Chưa về già đã lẩn thẩn. Nhớ gì chả nhớ, lại đi nhớ rét! Nhưng mà mặc ai nói gì cứ nói, trách cứ trách, giễu cứ giễu, cái cảm giác nhớ rét một thời là có thật.
Đơn giản vì nó đã ăn quá sâu vào ký ức, muốn rũ đi cũng đâu có dễ.
Hồi đó, mỗi khi rét về, việc đầu tiên mẹ dặn là phải che chắn cửa cho trâu. Để gió hun hút lùa vào người nó, khiến nó không ngủ cứ mài sừng vào gióng chuồng suốt đêm, thì không chỉ mình có tội, mà còn thiệt hại nhãn tiền! Mình làm sao chưa biết, nhưng trâu mà ngã, thì tan nghiệp.
Sau trâu rồi mới đến lo cho người! Quần mê áo đụp, bao tải, giấy báo…bất cứ thứ gì cũng có thể đắp vào thân để chống rét. Nghèo mà còn sĩ thì chết cóng có ngày cũng đừng mong ai thương. Nhưng cho dù đã làm hết cách, thì mỗi khi ra ngoài, vẫn phải nhớ cầm theo cái nùn rơm. Rét quá, châm lửa cho cái nùn rơm cháy, có thể hơ lên tay, làm tan giá chân khi lội ruộng, cũng được hàng giờ đồng hồ.
Nhưng nhớ đời nhất là những đận theo chị gái đi dập bèo hoa dâu. Từ lờ mờ sáng chị đã như tướng trận đốc chiến. Chỉ được phép dụi mắt vài phút, là đến đoạn chuẩn bị để đi dập bèo! Lề mề là cứ liệu hồn với chị.
Dụng cụ dập bèo chỉ đơn giản là một cái sào bằng nứa, cho nhẹ. Bèo hoa dâu có đặc tính khi phát triển thì bám chặt lấy nhau. Phải dùng sào dập để tách chúng ra, chúng mới nhanh phủ kín ruộng.
Dập bèo là cả một công đoạn mang tính kỹ thuật. Phải có lớp có lang, có hàng có lối, người nọ nhìn người kia để không bỏ sót hoặc chồng lấn lên nhau, vừa khổ bèo vừa lãng phí công sức. Mạnh tay quá có thể khiến bèo bị nát. Nhưng nhẹ quá thì chúng không rời nhau, hoặc tan không đều. Còn hơn cả một sự cơ cực.
Trời lạnh dưới mười độ, thì mặt nước luôn thấp hơn vài độ. Chân cắm xuống chỉ một thời gian là mất cảm giác. Là tê bì như chân bằng gỗ bằng gang, chứ không còn là da thịt nữa. Tuy thế cấm có được kêu ca. Kêu ca là bị ăn mắng.
Nhưng mà ở đời luôn có sự bù trì ngầm từ đâu đó, để còn có cái mà nhớ, dù là nhớ thứ chỉ muốn quên đi mãi mãi! Ấy là, thỉnh thoảng, đang dập ùm ũm trong cái rét đông đặc cả ý nghĩ, với cảm nhận nước bị xé ra, thì bỗng cái sào như đập vào vật gì cưng cứng. Lộc trời đấy! Bởi cái vật cưng cứng ấy phần nhiều là một con cá quả.
Loài cá quả kém chịu rét. Ruộng lại nông, nên chúng chẳng biết chui vào đâu. Khi bị cóng, toàn thân chúng tê dại, gọi là cá chết giá, nổi lềnh bềnh trên mặt ruộng, lẫn vào với bèo. Nói là chết giá nhưng chúng vẫn sống, chỉ hoàn toàn bất động. Cầm chúng lên tay, chả khác nào cầm một khúc củi. Cứ thế cho vào giỏ, hẵng tạm để lên bờ. Nhiều phen về đến nhà chúng vẫn chưa tỉnh cơn chết cóng! Nhưng khi thả vào nước âm ấm, chỉ nửa tiếng sau chúng lại sống nhăn, quẫy ùm ùm, có tài thánh cũng không bắt được nếu không biết cách.
Có hôm “dập” phải cả chục con cá quả như vậy, khiến đời chả khác gì lên tiên! Nhiều phen tay cóng quá, cứ cầm cá lên lại tuột xuống ruộng. Chị gái nhìn thấy mắng là đồ hậu đậu. Nhưng mà vui lắm. Bởi bữa tối hôm đó có món chả cá của mẹ, thơm đến điếc mũi. Để khi nằm khoanh tròn trong ổ rơm, cạnh một cái bếp lửa ủ trấu, đánh một giấc không còn biết trời đất là gì, thây mặc rét cắt vào cây tím bầm ngay bên ngoài cửa.
TẠ DUY ANH 19.12.2023
