Chế độ ăn uống liên quan rất nhiều tới sự hình thành hoặc ngăn ngừa hình thành sỏi tiết niệu, giúp tỷ lệ tái phát sau phẫu thuật giảm xuống đến 10% sau 5 năm.
Sỏi tiết niệu là những loại như sỏi thận, sỏi niệu quản và sỏi bàng quang. Chúng có thể được hình thành khi những chất như canxi, oxalate, phosphate và urat tập trung nhiều trong nước tiểu.
Sỏi tiết niệu là bệnh khá thường gặp ở nước ta, chiếm tỉ lệ 5-10% dân số. Tỷ lệ mắc sỏi tiết niệu tái phát nếu không được theo dõi điều trị sau một năm là 10%, 3-5 năm là 30%, sau 5 năm là 50%, sau 10 năm là 80-90%.
Có 5 loại sỏi tiết niệu:
- Sỏi canxi oxalate: Hình thành do sự bài tiết nhiều chất canxi và oxalate.
- Sỏi canxi phosphate: Hình thành khi trong nước tiểu chứa nhiều chất canxi và alkline, tức là nước tiểu có nồng độ pH cao.
- Sỏi acid uric: Hình thành do acid trong nước tiểu. Một chế độ ăn nhiều chất purines có thể làm tăng lượng acid uric trong nước tiểu. Nếu acid uric tập trung trong nước tiểu, nó cùng với canxi sẽ hình thành nên sỏi tiết niệu.
- Sỏi struvite: Sỏi struvite là do nhiễm trùng thận. Việc bài tiết qua đường nước tiểu có thể ngăn ngừa sỏi struvite.
- Sỏi cystine: Sỏi cystine là do sự rối loạn mang tính di truyền. Sự rối loạn này gây ra rò rỉ cystine từ thận vào nước tiểu, tạo ra những thể kết tinh rồi dẫn tới hình thành sỏi.
Tại sao nên hiểu về từng loại sỏi tiết niệu?
Bước đầu tiên trong việc ngăn ngừa sỏi tiết niệu chính là phải biết nguyên nhân hình thành. Thông tin này giúp cho y bác sĩ đưa ra chỉ dẫn, khuyến cáo trong việc thay đổi chế độ ăn uống để ngăn ngừa sỏi tiết niệu.
Bước đầu tiên trong việc ngăn ngừa sỏi tiết niệu chính là phải biết nguyên nhân hình thành. (Ảnh: Bannerhealth).
Ví dụ, hạn chế chất oxalate trong chế độ ăn uống sẽ giúp ngăn ngừa sỏi canxi oxalate nhưng không giúp cho việc ngăn ngừa sỏi acid uric.
Nghiên cứu dịch tễ học cho thấy sự hình thành sỏi tiết niệu liên quan nhiều nguyên nhân: Tình dục, độ tuổi, môi trường địa lý, thói quen ăn uống, điều kiện dinh dưỡng và các yếu tố khác.
Bệnh thường do sự phối hợp của nhiều nguyên nhân như: Uống ít nước, bổ sung canxi không đúng cách, rối loạn chuyển hóa, di truyền... Trong những yếu tố trên, chế độ ăn uống liên quan rất nhiều tới sự hình thành hoặc ngăn ngừa hình thành sỏi tiết niệu.
Việc phân tích chính xác thành phần sỏi cung cấp các đầu mối quan trọng để tiếp tục khám phá nguyên nhân gây sỏi. Đối với bệnh nhân sau phẫu thuật sỏi, chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp cho tỷ lệ tái phát của bệnh giảm xuống đến 10% sau 5 năm.
Chế độ ăn tùy theo từng loại sỏi tiết niệu
Sỏi canxi oxalate, canxi phosphate
Canxi từ thực phẩm sẽ không tăng nguy cơ bị sỏi canxi oxalate. Canxi trong bộ máy tiêu hóa gắn kết với oxalate từ thực phẩm và ngăn nó đi vào máu, vào bộ máy tiết niệu, nơi có thể hình thành sỏi. Người bị sỏi canxi oxalate nên có 800 mg canxi trong khẩu phần ăn uống mỗi ngày, không chỉ để ngăn ngừa sỏi tiết niệu mà còn tốt cho xương.
Một cốc sữa ít chất béo có chứa hàm lượng 300 mg canxi. Một số sản phẩm về sữa khác như sữa chua cũng chứa hàm lượng canxi cao. Chúng ta nên bổ sung canxi bằng cách lựa chọn những thực phẩm giàu chất này trong chế độ ăn uống. Việc uống các loại thuốc bổ sung canxi sẽ làm tăng nguy cơ bị sỏi canxi oxalate nếu như chúng không được dùng với thực phẩm.
Vì vậy, bạn nên nạp đủ lượng canxi từ thực phẩm hoặc uống bổ sung canxi kết hợp thực phẩm.
Ngoài ra, người dân nên cắt giảm khẩu phần ăn uống chứa natri, protein (thịt, trứng, cá). Bạn cũng cần tránh ăn thực phẩm chứa nhiều oxalate như rau chân vịt (spinach), cây đại hoàng (rhubarb), hạnh nhân (nuts), bột lúa mì (wheat bran). Những loại thực phẩm này có thể làm tăng lượng oxalate trong nước tiểu, nơi chúng kết hợp với canxi hình thành nên sỏi.
Người bị sỏi canxi oxalate nên có 800 mg canxi trong khẩu phần ăn uống mỗi ngày. (Ảnh: Food2mins).
Sỏi acid uric
Để phòng hình thành sỏi acid uric, bạn nên hạn chế protein động vật.
Ngoài ra, chúng ta nên cắt giảm thực phẩm có chứa sodium trong khẩu phần ăn uống để giảm hàm lượng canxi trong nước tiểu. Vì sodium thông thường là muối, nguyên nhân khiến thận bài tiết nhiều canxi trong nước tiểu. Sự tập trung nhiều canxi, oxalate và phosphorus trong nước tiểu sẽ hình thành sỏi.
Bạn cũng nên tránh ăn nhiều thịt và protein động vật trong trứng, cá, tôm, cua..., có bao gồm chất purine. Chất này có thể làm tăng nồng độ acid uric trong nước tiểu.
Lượng nước cần uống
Việc uống đủ nước mỗi ngày là cách tốt nhất để ngăn ngừa hầu hết loại sỏi tiết niệu. Lượng nước mỗi người cần uống tùy thuộc vào thời tiết và mức độ hoạt động cơ thể. Những người lao động chân tay hoặc vận động thể dục thể thao dưới thời tiết nóng cần uống nhiều nước hơn để bù đắp lượng nước tiêu hao khi ra mồ hôi.
Tùy thuộc vào lượng nước tiểu một ngày, chúng ta điều chỉnh lượng nước cần uống. Nếu lượng nước tiểu quá ít, chúng ta cần uống nhiều nước hơn. Các chuyên gia khuyến cáo mỗi người cần uống từ 2 đến 3 lít nước mỗi ngày.
Người bị sỏi cystine cần uống nhiều hơn. Nước là tốt nhất nhưng một số loại đồ uống khác cũng giúp ngăn ngừa sỏi tiết niệu như nước hoa quả.
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nước hoa quả như chanh và cam sẽ chống sỏi tiết niệu vì chúng có chứa acid citric. Acid này ngăn chặn sự kết tinh trong quá trình hình thành sỏi.
