Có một đặc điểm chung của hậu thuộc địa. Đó là khi thằng thực dân bị đánh đuổi hay tự rút, là thuộc địa thường rơi vào nội chiến, đa số dính độc tài.
Một số nước may mắn tự thoát độc tài và dân chủ hóa rồi giàu mạnh, đa số còn lại chìm trong độc tài, thủ dâm dân tộc và nghèo đói, hoặc xung đột tôn giáo, sắc tộc triền miên.
Thường thì chủ nghĩa cộng sản trỗi dậy ở các nước cựu thuộc địa này, chứ không thể phát triển ở các nước tư bản, thực dân cũ, dù lý thuyết cộng sản thì mọc ra từ Anh và Đức.
Trường hợp của đế quốc Anh là thấy rõ nhất. Ấn Độ thời thuộc Anh cực rộng lớn, bao gồm Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka và có thời điểm cả Myanmar. Nhưng khi Anh rút thì anh em đánh nhau tán loạn và chia ra như giờ. Ấn và Pakistan vẫn đang trong tình trạng sẵn sàng chiến tranh và chạy đua hạt nhân. Chủ yếu nguyên nhân tới từ sắc tộc và tôn giáo.
Chiến tranh Israel bây giờ cũng bắt nguồn từ khi Anh rút khỏi vùng đất này và chia hai cho Palestine và Israel, chiến tranh nổ ra gần như ngay lập tức và tới 4 lần, không kể các lần lẻ tẻ. Hầu hết do Ả Rập chủ động, nhưng toàn thua. Thế nên Palestine mất đất, đừng hỏi tại sao.
Pháp rút thì Đông Dương cũng tan, dù trước đó yên ổn 5 xứ, có thời điểm gồm cả Quảng Châu Loan bên Tàu (do Thống sứ Bắc Kỳ quản lý). Rồi cũng rơi vào độc tài, nội chiến, đói nghèo một thời gian dài.
Có lẽ sẽ hòa bình và thịnh vượng hơn khi Ấn Độ, Myanmar, Israel, Palestine vẫn nằm trong khối thịnh vượng chung. Đông Dương nằm trong Liên hiệp Pháp. Chỉ là hình thức thôi, giống Úc bây giờ. Philippines vẫn thuộc Mỹ có lẽ tốt hơn cho họ. Cuba nên thân thiện với Mỹ.
Tấm gương giải phóng dân tộc rồi nát như tương điển hình nhất là Zimbabwe và Myanmar. Anh trả độc lập khá là ôn hòa, rồi kết cục như ngày nay. Hầu hết châu Phi rơi vào tình trạng này, trừ Bắc Phi và Nam Phi, có lẽ do người da trắng ở đông và khí hậu ôn hòa hơn vùng còn lại.
Chính ra Israel lại là một nước may mắn, vì phát triển nhanh chóng sau khi độc lập, có lẽ do dân Do Thái văn minh.
Dân tộc chưa thực sự văn minh thì chưa có tư cách để độc lập. Giống đứa trẻ chưa trưởng thành thì chưa thể tự lập.
Ông Phan Châu Trinh trong một bài báo có viết: Vậy xin có lời chính cáo người nước ta rằng: “Không bạo động, bạo động thì tất chết. Không trông cậy người ngoài, trông cậy người ngoài thì tất ngu”. “Đồng bào ta, người nước ta, ai mà ham mến tự do, tôi xin có một vật rất quý tặng cho đồng bào là “Chi bằng học”.
Hiểu đại khái thế này. Các ông bần cố nông ít học, ít hiểu biết, thì không nên tự làm chủ, mà nên làm thuê cho một thằng giỏi hơn mình nhiều, Tây hay ta không quan trọng, đừng có húng đòi ra làm riêng. Bao giờ học hỏi được nhiều khi làm thuê đủ lâu thì hãy làm riêng. Đừng có húng chó vùng lên cướp tài sản của chủ để tự làm chủ.
Rồi các ông tự chém giết lẫn nhau triền miên vì chả ai nghe ai, lại không đủ năng lực làm chủ. Chỉ khổ con cháu các ông, mà kết cục thì đói nghèo hơn lúc làm thuê.
DƯƠNG QUỐC CHÍNH 10.10.02023
