Mấy hôm nay ở Việt Nam bàn nhiều về câu “Tiên học lễ hậu học văn”, một phương châm góp phần rèn luyện nhân cách của học sinh. Câu này rất hay, sao phải bàn tán nhiều.
Thời tôi học tiểu học và trung học ở miền Nam trước năm 1975 cũng có câu ấy viết trên tường, phía trên bảng đen để học sinh ngày nào cũng nhìn thấy. Đối với học sinh cấp thấp như ở bậc tiểu học thì Lễ chỉ là lễ phép với người trên, nhưng dần dần học lên các bậc trên thì Lễ đượ hiểu rộng hơn, bao gồm cả lễ độ, lịch sự, có văn hóa trong giao tiếp.
Từ thời đi học đã thấm nhập vào máu thịt chữ lễ như vậy thì khi lớn lên, ra ngoài xã hội, chữ Lễ sẽ xuất hiện một cách tự nhiên khi giao tiếp với người khác.
Theo suy nghĩ của tôi, “học lễ” không phải chỉ lúc còn đị học mà cả sau khi trở thành người của xã hội vẫn phải tiếp tục học vì trong giao tiếp, trong xử thế có rất nhiều tình huống phức tạp, đôi khi khó có cách ứng phó thích hợp cần có của một người có văn hóa. Do đó phải thường xuyên tham khảo kinh nghiệm của người khác.
Chẳng hạn trường hợp sau làm chúng ta phải suy nghĩ thế nào là cách ứng xử thích hợp: Cuối thập niên 1970, Nhật Bản có hai người có tầm vóc quốc tế được thế giới kinh nể là Ushiba Nobuhiko và Okita Saburo. Năm 1979 khi lên cầm quyền, Thủ tướng Ohira Masayoshi muốn mời một người không phải chính khách làm Bộ trưởng Ngoại giao và đã ngỏ ý với ông Ushiba. Vì Ushiba từ chối nên thủ tướng Ohira đã mời Okita và Okita đã nhận lời.
Thông thường thì để giữ thể diện cho ông Okita, cả Thủ tướng Ohira và ông Ushiba sẽ không bao giờ tiết lộ câu chuyện nầy. Nhưng ở cấp rất cao nầy và sự kiện có tích cách lịch sử, không thể không ghi lại. Ông Ushiba đã được báo Nikkei mời viết hồi ký, và khi nói về quan hệ của ông với Thủ tướng Ohira ông không thể không đê cập đến câu chuyện ông được mời làm Bộ trưởng Ngoại giao trước khi ông Okita được mời. Đọc hồi ký tôi để ý đến điểm này, và xem Ushiba đã viết như thế nào để không mất thể diện của Okita mà vẫn phải nói sự thật. Cách viết của Ushiba thật hay, có dịp tôi sẽ kể tiếp.
Tuần trước có câu chuyện của Thủ tướng Kishida Fumio và cựu thủ tướng Suga Yoshihide cũng rất hay, để lại ấn tượng sâu đậm về chữ Lễ. Thủ tướng Kishida muốn gặp cựu thủ tướng Suga để hỏi kinh nghiệm về việc ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát trở lại. Kishida đã định đến văn phòng Suga ở Quốc hội, nhưng ông Suga đã trả lời là chính ông sẽ đến dinh thủ tướng. Kishida xem như tự mình phải đến gặp Suga để tỏ lòng kinh trọng người tiền nhiệm, còn Suga thì cho rằng Kishida là thủ tướng đương nhiệm rất bận nên chính ông phải đi.
Cũng vì tình hình thực tế là thủ tướng Kishida quá bận nên cuối cùng dinh thủ tướng là nơi hai người quyết định gặp. Hôm gặp, để tỏ thái độ kính trọng người tiền nhiệm, ông Kishida đã xuống tận sảnh chỗ xe ông Suga đỗ, đợi sẵn để đón ông Suga và cùng đi lên phòng họp. Họp xong Kishida lại tiễn Suga xuống tận sảnh. Dù rất bận rộn nhưng thủ tướng Kishida đã không quên thái độ hành xử rất hay./.
GS TRẦN VĂN THỌ
