Chính sách “tự do tôn giáo” của chính quyền cộng sản Việt Nam luôn là một trong những vấn đề chính trị nhạy cảm đặc biệt tại Việt Nam và thường xuyên được các tổ chức nhân quyền quốc tế đề cập. Chính sách “tự do tôn giáo” này đã cấm tuyệt đối sự hoạt động của Giáo hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất nhưng lại bật đèn xanh cho việc ra đời cái gọi là “Đạo Phật Ngọc Hồ Chí Minh”! Trong bài viết mới đây trên Luật Khoa tạp chí (31-1-2021), tác giả Võ Văn Quản đã đề cập đến điều này, dựa vào nghiên cứu New Religions and State’s Response to Religious Diversification in Contemporary Vietnam của Tiến sĩ Hoàng Văn Chung… Dưới đây là một phần trong bài viết của ông Võ Văn Quản.
Theo nghiên cứu, Madam Xoan sáng lập nên Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh tại Đền Hòa Bình (nay đã được nâng cấp thành Điện Hòa Bình) vào ngày 1 tháng Một năm 2001. Madam Xoan (sinh năm 1948) trải qua một tuổi thơ khốn khó tại Nam Định. Mẹ mất từ nhỏ, phải sống với bố và mẹ kế, 15 tuổi đã phải đi làm công nhân. Bà còn nhiều lần tự tử không thành. Năm 19 tuổi, bà kết hôn với một người làm công chứng và có bốn mặt con.
Mọi việc thay đổi kể từ khi bà bị bệnh nặng ở độ tuổi gần 30. Thông tin cho thấy bà Xoan bất tỉnh, đau đớn tột độ ở một ngón tay đến mức phải cắt bỏ hoàn toàn. Trong khi đó, các bác sĩ không thể tìm thấy lý do hay xác định bệnh lý từ đâu mà ra. Trong một hôm đang chờ được chẩn đoán và chữa bệnh tại Hà Nội, bà nghe một giọng nói lạ bảo rằng bà không phải bị bệnh, mà đó chỉ là một bài kiểm tra để xem bà có đủ năng lực hầu việc thánh hay không. Giọng nói này cũng khẳng định bà Xoan có tuệ căn. Từ đó, bà bỏ hẳn công việc nhà máy và trở thành một tiểu thương nhỏ mua bán vàng mã, giấy tiền cúng. Trong suốt 5 năm liên tiếp đó, bà Xoan tiếp tục được giọng nói này chỉ dẫn nên đời sống kinh tế có khá lên. Đến khi “nghe rõ” và hoàn toàn có thể giao tiếp được với giọng nói đó, bà bỏ hẳn công việc tiểu thương để bắt đầu quá trình học phép thánh của mình.
Năm 1989, bà Xoan nghe giọng nói chỉ dạy rằng bà là người đầu tiên được Tòa Thiên chọn để hoàn thành sứ mệnh được giao. Từ thập niên 2000, câu chuyện về những cá nhân thành công vang dội và trở nên giàu có bằng cách nương nhờ vào sự giúp đỡ của Ngọc Phật Hồ Chí Minh được Đoàn Đồng thiên Hòa Bình (tổ chức tôn giáo đứng đầu Đạo Hồ Chí Minh) truyền tụng giữa các giáo dân của mình. Một doanh nhân làm việc trong lĩnh vực xây dựng trở nên rất giàu có vì vâng mệnh của “Bác Hồ”. Để bày tỏ lòng thành của mình, ông tặng cho Đền Hòa Bình 200 triệu đồng, một tài sản rất lớn tại thời điểm này, để nâng cấp và cải tạo nơi thờ cúng. Hình tượng Hồ Chí Minh đã đi một quãng đường xa, từ một chính trị gia gần dân, giản dị, có năng lực đến một vị thần có khả năng can thiệp và kiểm soát đời sống, sự hạnh phúc và thành công của những con người còn tồn tại ở cõi trần.
Việc thần thánh hóa Hồ Chí Minh rõ ràng không bắt đầu với thường dân Việt Nam. Ai cũng có thể nhận ra điều đó. Nghiên cứu của Hoàng Văn Chung chỉ ra rằng rất nhiều nghiên cứu khác đã ghi nhận rõ cái chết của ông Hồ Chí Minh cho phép Đảng Cộng sản Việt Nam đưa ra các chiến dịch tuyên truyền của riêng họ. Nhà nước can thiệp sâu vào việc chỉ đạo hoặc khuyến khích việc tưởng nhớ, từ đó biến thành nghi lễ thờ cúng vị chủ tịch đã khuất. Họ chỉ ra Đảng Cộng sản Việt Nam có mục tiêu xây dựng hiện tượng sùng bái cá nhân (personal cult) dành cho ông Hồ Chí Minh rất rõ ràng. Từ hành vi quảng bá những phẩm chất đạo đức thánh thần của Hồ Chí Minh, đến việc dựng nên những thần thoại về ông, từ đó biến nó thành chính sử.
Tuy nhiên, điểm thú vị nhất mà Tiến sĩ Hoàng Văn Chung đồng ý với các tác giả trước đó là Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ kỳ vọng giới hạn hiện tượng sùng bái cá nhân này trong mô hình tín ngưỡng “thờ ông bà”, từ đó kết nối lịch sử của phong trào dân tộc dân chủ, phong trào cộng sản Việt Nam trong quá khứ với sự thành công của quốc dân trong tương lai. Trên cơ sở đó, Đảng Cộng sản Việt Nam, tập đoàn chính trị do ông Hồ thành lập, được gia tăng tính chính danh. Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh, mục tiêu của Đảng Cộng sản Việt Nam và quần chúng nhân dân trong việc thờ phụng Hồ Chí Minh là khác nhau. Mô hình thờ phụng của Đảng Cộng sản Việt Nam dành cho Hồ Chí Minh được xem là ít có tính tôn giáo và ít mê tín hơn. Do đó, ông khẳng định các tôn giáo liên quan đến vị lãnh tụ chính trị này, như Đạo Phật Ngọc Hồ Chí Minh, là “hệ quả không mong muốn” của chính sách nhà nước. Nỗ lực của chính quyền đối với hình ảnh của Hồ Chí Minh, nếu so với kỳ vọng tín ngưỡng của người dân, do đó là không đồng nhất.
Chúng ta đang thấy một hiện tượng phổ biến là các cơ quan nhà nước thường xuyên cổ xúy cho việc thờ cúng ông Hồ, đặt tượng, ảnh Hồ Chí Minh tại rất nhiều các chùa chiền tại miền Bắc Việt Nam, dâng hương tưởng niệm Hồ Chí Minh trong các dịp lễ lớn của quốc gia, cùng rất nhiều các hoạt động khác… Cho rằng nhà nước không mong muốn, hoặc ít nhất là không nhìn thấy trước được sự hình thành một tôn giáo nào đó lấy Hồ Chí Minh làm giáo chủ, theo người viết (Võ Văn Quản), là không hợp lý. Đặc biệt, trong bối cảnh kinh tế Việt Nam vừa mở cửa và thói quen thực hành tôn giáo chỉ vừa mới hình thành lại từ thập niên 1990, việc khám phá, thử nghiệm tự nhiên của người dân đối với các hình thức tôn giáo mới và tín ngưỡng mới là vô cùng hiển nhiên…
(Hết trích)
Trong thực tế, việc thần thánh hóa Hồ Chí Minh đã tồn tại suốt chiều dài lịch sử cộng sản Việt Nam, ở nhiều phiên bản khác nhau và hình thức khác nhau. Hồ Chí Minh đã trở thành đề tài được ca tụng với vô số bài thơ và bài hát. Đảng Cộng sản Việt Nam thường xuyên tổ chức cái gọi là “học tập và làm việc theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Vô số nhân vật chức sắc trong cơ quan tuyên huấn và trường đảng đã tâng bốc Hồ Chí Minh lên tận mây xanh, với những khả năng siêu phàm đầy màu sắc tưởng tượng chẳng hạn ông Hồ có thể nói 29 thứ tiếng. Tuy nhiên, cần thấy rõ thực tế rằng việc tôn vinh ông Hồ không ngừng nghỉ ngày càng trở nên phản tác dụng, khi chưa bao giờ bằng lúc này, có không ít người dân bày tỏ công khai việc chỉ trích và mỉa mai ông Hồ, từ câu chuyện ông Hồ ngủ với một cục gạch giúp sưởi ấm ngày lạnh giá ở mùa Đông Paris năm nào đến chuyện tình ái và cả con rơi của ông Hồ. Điều này cho thấy một sự thật mà chắc chắn gần như không đảng viên cộng sản Việt Nam nào không thấy: ông Hồ ngày càng “mất thiêng”, dựa vào phản ứng của người dân trước những chiến dịch “học tập và làm theo lời bác” mà bộ máy tuyên truyền cộng sản ra rả.
