Bản quyền hình ảnh Võ Ngọc Ánh

Nào ai ngờ có hẳn một bức tượng Lenin bằng đồng, cao gần 5m nhưng bị đặt cạnh vỉa hè, trên bệ không tương xứng, tại một ngã năm đông đúc ở thành phố Seattle, tiểu bang Washington, Mỹ.

Bức tượng thuộc tài sản cá nhân, được mua về từ Slovakia sau cuộc cách mạng Nhung.

Nó trở thành điểm nhấn của khu phố, nhưng cũng không ngừng gây tranh cãi trong lòng nước Mỹ, ít ra là ở cấp địa phương.

Tượng to, đặt không trang trọng

Khi tôi đến địa điểm nói trên để chụp hình, trước mặt tôi là bức tượng Lenin cao 16 feet (gần 5m), nặng 7 tấn, bằng chất liệu đồng. Hình dáng tượng lãnh tụ cộng sản này đầu đội mũ, đang đi về phía trước một cách mạnh mẽ. Hai bàn tay của tượng bị sơn đỏ. Vài chỗ trên thân tượng bị vẽ bậy.

Bức tượng Lenin được đặt cạnh vỉa hè tại góc đường Fremont Pl N và đường N 36th St, phía trước một nhà hàng. Bệ tượng được làm một cách đơn giản với bê tông xù xì giống vỉa hè. Phía đường Fremont Pl N có ba bậc tam cấp, phía đường N 36th St ngang bằng với vỉa hè. Điều này cho người xem cảm nhận, nó được đặt một cách thiếu trang trọng, không giống như một tượng đài.

Một tấm bảng nhỏ đặt bên cạnh với nhiều thông tin liên quan đến bức tượng. Và cả những tờ thông tin giới thiệu về khu Fremont.

Tôi chưa bao giờ đứng trước bức tượng Lenin to như vậy. Đây là tượng toàn thân Lenin được đặt tại một ngã năm nhộn nhịp với nhiều của hiệu kinh doanh ở khu Fremont. Cách trung tâm thành phố Seattle, tiểu bang Washington chừng 6,5 km.

Theo tìm hiểu của tôi, tượng Lenin này do nhà điêu khắc Emil Venkov, người Bulgaria sáng tác. Nó được hoàn thành vào năm 1988, và đặt tại Poprad, Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc (Czechoslovakia) và thành phố nay thuộc về Slovakia. Theo thông tin giới thiệu, kinh phí cho việc làm tượng vào thời điểm đó là rất lớn: 334 ngàn koruna của Tiệp Khắc (tương đương 200.000 USD vào năm 2019).

Bản quyền hình ảnh Võ Ngọc Ánh

Sau cách mạng Nhung ở Tiệp Khắc vào năm 1989, bức tượng Lenin, lãnh tụ cộng sản Nga, bị đưa ra bãi phế liệu.

Năm 1993, tượng Lenin trên được Lewis E. Carpenter mua với giá 13 ngàn USD. Người mua tượng là cư dân ở thành phố Issaquah, cách Seattle chừng 30 km. Tượng về đến Mỹ vào tháng 8 cùng năm, kinh phí cho cả việc vận chuyển khoảng 40 ngàn USD vào thời điểm đó.

Lewis Carpenter mua tượng để nhìn thấy một phần lịch sử và và lưu giữ giá trị của cách sáng tạo nghệ thuật bị chính trị chi phối. Ông dự tính dùng tượng Lenin này để thu hút khách cho nhà hàng dân tộc Slovak mà ông muốn mở ở Issaquah.

Tuy nhiên, Lewis Carpenter chết do tai nạn giao thông vào đầu năm 1994, nên kế hoạch không được thực hiện và tượng Lenin tiếp tục tạo sự chia rẽ, tranh cãi như chính ý thức hệ xã hội chủ nghĩa do ông thực hiện ở nước Nga sau 1917.

Tượng gây tranh cãi

Sau cái chết của Lewis Carpenter người dân ở thành phố Issaquah từ chối việc trưng bày bức tượng Lenin. Gia đình của Lewis Carpenter định bán tượng cho một xưởng đúc nghệ thuật ở Fremont để nấu chảy làm thành những bức tượng khác. Nhưng việc ‘hóa kiếp’ cho tượng ông Lenin đã không xảy ra.

Perter Bevis một nghệ nhân đúc đồng nghệ thuật tại Fremon cùng gia đình Lewis Carpenter đã làm việc với khu thương mại để đặt bức tượng lãnh tụ phong trào cộng Sản thế giới tại Fremont, cạnh một khu chợ trời vào năm 1995. Một năm sau tượng được di dời về vị trí hiện tại, cách nơi ban đầu khoảng 150m.

Theo một bài báo cũ, vào năm 2008, tượng được định giá 300 ngàn USD. Một số nguồn khác nói năm 2015 tượng được chào bán với giá 250 ngàn USD. Tuy nhiên đến thời điểm hiện tay vẫn chưa thấy chủ nhân khác từ khi nó được đưa đến Mỹ.

Việc đặt tượng Lenin tại Fremont gây tranh cãi cho chính cư dân địa phương. Người xem tượng như một điểm nhấn để thu hút khách đến xem, mua sắm, nhưng cũng có người coi nó như cách duy trì tội ác. Số khác lại xem nó như chiến tích của xã hội dân chủ đã chiến thắng chế độ độc tài, toàn trị.

Nhiều tờ báo cũ đưa tin, vào dịp Giáng sinh năm 2004, một ngôi sao đỏ to theo phong cách Xô Viết với đèn nhấp nháy được người ta đặt để trang trí trên đầu tượng. Việc hai bàn tay của tượng Lenin luôn được sơn màu đỏ như muốn nói đây là một nhân vật gây ra tội ác cho nhân loại.

Bản quyền hình ảnh Võ Ngọc Ánh

Tháng 8 năm 2017, một nhóm người ủng hộ Donald Trump, đã biểu tình trước bức tượng yêu cầu loại bỏ. Đầu năm 2019, một nhóm dân biểu thuộc đảng Cộng Hòa của tiểu bang Washington cũng trình một dự luật để có thể gỡ bỏ tượng lãnh tụ cộng sản này.

Bản thân Edward Bernard Patrick Murray, thị trưởng thành phố Seattle từ 2014 – 2017 từng mong muốn loại bỏ bức tượng Lenin. Nhưng vì tượng thuộc sở hữu tư nhân và cũng không phải một tượng đài công cộng nên đến nay chính quyền thành phố vẫn phải để bức tượng đứng đó, tiếp tục gây ra tranh cãi.

Tượng 'tư nhân' ở Mỹ và tượng 'của chính quyền' ở Việt Nam

Không chỉ tượng Lenin mà tượng của các tướng lĩnh phe Liên minh miền Nam (Confederate generals) trong Nội chiến Mỹ 1861 – 1865 đã và đang bị một số phong trào gây sức ép phải dỡ bỏ trên khắp nước Mỹ.

Điều này xảy ra thường xuyên hơn trong những năm gần đây. Đã có một số tượng trên đất công chính quyền phải dỡ bỏ sau các kiến nghị của công chúng.

Tại nghĩa trang Lake View, ở Seattle có đài tưởng niệm cựu chiến binh Liên minh miền Nam được lập 1926 cũng được yêu cầu dỡ bỏ nhiều lần. Yêu cầu mới nhất là sau cái chết của George Floyd. Nhưng do nghĩa trang đang thuộc sở hữu tư nhân nên chính quyền không thể thực hiện theo yêu cầu một bộ phận cư dân.

Việc tượng, đài tưởng niệm ở Mỹ thuộc về sở hữu tư nhân, trên đất tư nhân thì chính quyền không thể dỡ bỏ trước việc gây sức ép của các nhóm tranh đấu. Trừ khi có vi phạm về qui định xây dựng.

Điều này hoàn toàn khác với ở Việt Nam, nơi tượng, tượng đài tưởng niệm đều do chính quyền đầu tư, xây dựng, quản lý. Do đó, tượng đài về con người, trận đánh, chiến thắng của lực lượng cộng sản chiếm gần như tuyệt đối. Trừ một số tượng anh hùng dân tộc thời phong kiến được dựng từ trước ngày 30/4/1975 vẫn được phép tồn tại, số khác đã bị giật đổ hết.

Theo pháp luật Việt Nam việc dựng tượng, tượng đài về có liên quan đến các nhân vật lịch sử, chính trị, cả tượng thờ tôn giáo đều phải được phép của chính quyền, do chính quyền quyết định.

Mới nhất điều này được quy định tại Nghị định 113/2013/NĐ-CP và yêu cầu khác về mục đích sử dụng đất, giấy phép xây dựng nếu chính quyền muốn làm khó.

Cụ thể, Ủy ban Nhân dân xã Ninh Gia, huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng, hồi năm 2017, đã yêu cầu ông Tống Hồ Phương phải gỡ bỏ bức tượng danh tướng Trần Hưng Đạo, cao 1,6 m, được dựng trong vườn nhà ông.

Tuy thế, nhìn chung thì việc đánh giá, xử lý tượng thờ tôn giáo tại các nhà thờ, chùa chiền Việt Nam được áp dụng linh hoạt không quá cứng nhắc.

Câu chuyện về tượng Lenin ở Mỹ và các nơi khác cho thấy việc dựng tượng, giữ tượng và hạ tượng luôn xảy ra trong chiều dài lịch sử và thay đổi theo cách người ta đánh giá những nhân vật trong quá khứ, bất kể họ là ai.

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của ông Võ Ngọc Ánh từ thành phố Tacoma, bang Washington, Hoa Kỳ.