Xưa, có một người học trò được dịp lên phố chơi. Nhằm ngày chợ phiên, một vụ mất cắp xảy ra tại quán trọ, người học trò liền bị quan huyện bắt nhốt vì người ta ngờ là thủ phạm ăn cắp.
Sau khi trải qua những thủ tục tra hỏi phiền phức, quan huyện tìm ra thủ phạm, người học trò được thả về. Khi về làng, gặp thầy và bè bạn, người học trò tức tưởi kể lại sự việc, bộc bạch nỗi hàm oan của mình.
Vị thầy im lặng nghe xong câu chuyện, nghiêm nghị ra lệnh phạt trò mười roi. Người học trò rất ngạc nhiên nhưng không dám cãi lời thầy, líu ríu leo lên bộ ván nằm chờ trận đòn mà lòng hoang mang vô kể.
Các bạn học thấy thế, ngạc nhiên thưa: “Thưa thầy, trò này vô tội sao lại bị đòn?”
Vị thầy từ tốn giải thích: “Đành rằng trò ấy vô tội, nhưng tại sao giữa phố chợ đông đảo chỉ mình nó bị tình nghi là kẻ ăn cắp? Ta phạt cái tội nó có bộ vó của thằng ăn cắp để cho người ta nghi ngờ. Nếu trò ấy không chỉnh đốn tư cách lại, ta e rằng nó sẽ bị hàm oan nhiều lần nữa.”
Phật gia có câu “tướng tự tâm sinh”, có nghĩa là dáng vẻ, dung mạo bên ngoài của mình đôi khi là thể hiện của nội tâm ở bên trong. Nếu trong lòng vui vẻ, thảnh thơi thì nét mặt sẽ tươi tắn, lạc quan; nếu lo nghĩ, buồn bực thì sẽ mang gương mặt ão não, u sầu; nếu muốn bố thí, giúp đỡ người khác thì biểu lộ phong thái tự tin, độ lượng, bao dung; nếu khởi tâm tham lam, muốn trộm cắp thì cử chỉ lấm lét, dò xét, v.v…
Người học trò kia tuy không ăn cắp, nhưng lại có phong thái của kẻ ăn cắp, như vậy mới khiến người ta nghi ngờ. Vị thầy đồ chính là “phạt cái tội nó có bộ vó của thằng ăn cắp” nhằm uốn nắn cái tâm, chỉnh đốn tư cách, phong thái của học trò. Bởi người có học thì cần tự tin, đĩnh đạc, chính trực, không thể lấm lét, khuất tất để người khác nghi ngờ được.
Câu chuyện tương tự không chỉ tồn tại ở phương Đông.
Một lần, Tổng thống Mỹ, Abraham Lincoln phỏng vấn một ứng viên nam hơn 40 tuổi đến làm nhân viên cho chính phủ. Mặc dù người đàn ông này rất có tài năng nhưng vị Tổng thống vẫn không tuyển dụng.
Người phụ tá thấy vậy liền hỏi Tổng thống nguyên nhân vì sao. Tổng thống nói: “Tôi không thích tướng mạo của anh ấy.”
Người phụ tá không hiểu nên hỏi lại: “Chẳng lẽ một người khi sinh ra đã không được ưa nhìn thì cũng là lỗi của họ sao?”
Tổng thống Lincoln trả lời: “Mỗi người sau 40 tuổi đều phải chịu trách nhiệm cho khuôn mặt của mình!”
Kỳ thực, con người đến tuổi trung niên, thì phong thái có thể sẽ để lộ tính cách và phẩm chất của người đó. Người có tấm lòng khoan dung thì phần lớn sẽ có khuôn mặt phúc hậu. Người có tính tình hiền dịu thì tướng mạo sẽ đẹp một cách nhu hòa, thánh thiện. Người có tính cách thô bạo lỗ mãng thì tướng mạo sẽ là hung dữ. Người có lòng dạ nhỏ mọn thì phần lớn sẽ có tướng mạo xấu xí, hai hàng lông mày nhíu chặt. Có người tướng mạo lộ ra vẻ đặc biệt trẻ trung thì người này có thể là thuần khiết thiện lương.
Ngày nay, những con người tham gia giao thông mà chúng ta gặp trên đường, có bao nhiêu người mà nhìn vào biểu cảm khuôn mặt của họ có thể khiến chúng ta cảm thấy bình an? Chúng ta tự hào với nền giáo dục hiện đại, tiên tiến nhưng chú trọng đến khoa học thực tiễn và xem nhẹ việc giáo dục đạo đức và tâm linh. Một khi thước đo giá trị của xã hội nghiêng nặng về những thứ vật chất bề ngoài như kỹ thuật, công nghệ hơn là những giá trị đạo đức và nhân văn, thì đất nước sẽ phải đối diện với nhiều mối họa.
Chúng ta đang rất thiếu và cũng rất cần cái “tâm” của con người. Bài học của thầy giáo quê mùa kia, và bài học của Tổng thống Mỹ ấy, phải chăng là điều mà các nhà giáo dục hiện đại cần suy ngẫm?
Hy Vọng
