Nhạc sĩ Xuân Tiên tên thực là Phạm Xuân Tiên, sanh ngày 28 tháng 1 năm 1921 tại Hà Nội, mất ngày 2 tháng 6 năm 2023 ở Úc. Ông là nhạc sĩ đại thọ của làng nhạc vàng Việt Nam, thọ 103 tuổi.
Cuối năm 1942, Xuân Tiên cùng anh trai là nhạc sĩ Xuân Lôi theo gánh hát Tố Như vào Nam trình diễn ở Sài Gòn. Năm 1952 ông vào Sài Gòn sống luôn.
Bài hát đầu tiên của Xuân Tiên là bài "Chờ một kiếp mai", Xuân Tiên viết nhạc Ngọc Bích viết lời :
"Trần gian phũ phàng, buồn theo năm tháng
Tình duyên đành lỡ làng !"
Xưa nay nói về dân Chàm thì thông dụng là bài "Hận Đồ Bàn" của Xuân Tiên
“Về kinh đô ngàn thớt voi uy hiếp quân giặc thù
Triền sóng xô, muôn lớp quân Chiêm tiến như tràn bờ
Người xưa đâu mà tháp thiêng cao đứng như buồn rầu..."
Bài hát buồn nhưng hùng hồn,gợi hình ảnh oai lẫm của vua Chế Bồng Nga xưa. Người Việt mình kể cũng nhìn nhận đúng sự thực ,”uy hiếp quân giặc thù”, giặc ở đây là người Việt chứ ai, kể ra người quốc gia khá thoáng trong văn hóa. Nhưng "Hận Đồ Bàn" là ẩn cái tình dân tộc của người Việt trong đó, rằng mất nước và vong quốc thì Việt không khéo cũng như Chàm.
Xuân Tiên ca ngợi Huế trong bài "Mong chờ" tả cảnh hát Huế và lòng dạ lữ khách khi neo thuyền trên sông Hương vào đêm trăng sáng.
"Thuyền ơi sao lênh đênh trôi mãi?
Về đâu ngang qua hay dừng lại
Dừng lại để tôi nhắn ai vài câu"
Biến cố 1954 khi chia cắt Nam Bắc ở sông Bến Hải làm nhiều người Việt Nam bị tổn thương và đau đớn. Có rất nhiều văn nghệ sĩ thành công về đề tài này.
"Đò chiều sông lạ tiễn đưa nhau
Gió nấc từng cơn, sóng vật đầu
Hai ngả lênh đênh trời ngụt khói
Người đi, ta biết trở về đâu?
Cuối thông gà giục sáng từ lâu
Hết một đêm gần
Thôi, xa nhau!
Vĩnh biệt đây chăng? Rằng tạm biệt;
Mà sao bến vắng nặng mây sầu?"
(Vũ Hoàng Chương)
"Sương khuya rơi thấm ướt đôi mi
Tim em lạnh lẽo như chiều đông ngoài biên thùy
Ai gieo chi khúc hát lâm ly
Như khơi niềm nhớ cuộc từ ly lòng não nùng"
(Lam Phương)
Hầu như nhạc viết về biến cố 1954 đều có hơi hám buồn buồn. Duy có Xuân Tiên, viết bài "Khúc hát ân tình" mà thiên hạ kêu là "Tình Bắc duyên Nam” thì âm điệu lại réo rắt tươi vui.
"Người từ (là) từ phương Bắc đã qua giòng sông
sông dài tìm đến phương này, một nhà thân ái.
Ơi ...tình Bắc duyên Nam là duyên
tình chung muôn đời ta đắp xây."
(Nguyên bổn là "giòng sông" vì tác giả người Bắc. Ghi rõ,để lát có bạn bắt giò chữ dòng sông sao thành giòng sông.Mình phải coi tờ nhạc và tác giả là người Miền Bắc).
Một sự thực, trong lịch sử Việt Nam ta, Nam Bắc là đề tài dài và rất tốn nhiều hơi sức đặng bàn tán. Bắc vô Nam, rồi có khi không ưa nhau vì khác văn hóa, cách sống, quan điểm, ẩm thực, phong tục, quyền lợi chánh trị.
Có ba bài nhạc tả cảnh đoàn người di cư Bắc 54 vào Nam là "Anh đi chiến dịch" của Phạm Đình Chương, bài của Lam Phương, bài của Xuân Tiên. Ba bài này đều có chữ "Bắc" ở trong nhạc, nghĩa là "sẽ trở về Bắc".
Xuân Tiên là trai Bắc, ông thích cô thôn nữ Nam, ông đem bông tầm xuân ra dụ gái Nam Kỳ se duyên ở rể, mong muốn cái duyên lành này đơm hoa kết trái và sẽ có nhiều hy vọng mai sau.
"Cùng góp bàn tay thương yêu nhau rồi
Ngô khoai hai mùa ngát một niềm vui chung vui
Cho thơm hương đời lúa vàng tình ơi!
Ngày mai hạnh phúc nơi nơi reo cười
Quê hương thôi đau sầu ngăn sông núi cách chia
Ta đem yêu thương về cho Phương Bắc"
Cái câu "Ta đem yêu thương về cho Phương Bắc" nghe thực thấm thía và đáng suy ngẫm. Ta nghe "Anh đi chiến dịch" thì Phạm Đình Chương đòi "Bao nhiêu chàng trai tay xiết mạnh, thầm hẹn ngày về quê Bắc ơi". Anh Bằng thì mơ "Mẹ ơi ! Con yêu mong chờ. Bao giờ cho đến bao giờ".
Đó là ước muốn quân Nam về Thăng Long, chính một tác giả người Nam là Lam Phương cũng ghi trong bài "Chuyến đò vĩ tuyến" là :
" Hò... hớ .... hò .... hơ!
Em và cùng anh xây một nhịp cầu
Để mai đây quân Nam về Thăng Long
Đem thanh bình sưởi ấm muôn lòng !"
Ông Phạm Duy cũng làm một bài "Tiếng hò Miền Nam" mà ông lấy luôn điệu hò cấy lúa của dân Nam Kỳ đặt vô.
"Ai về Gia Định Đồng Nai thì về
Ai li hò lờ !
Ai li hò lờ !
Đường về xứ bạn không xa
Qua vùng Đất Đỏ rồi ra Biên Hoà
Ai li hò lờ !
Ai li hò lớ !
Ai nghe chăng tiếng hò bao la
Những tiếng lòng di cư vẫy vùng theo gió
Ai nghe chăng tiếng người công phu
Biết tìm tự do tránh xa ngục tù"
Nhạc sĩ Vũ Thành có bài "Giấc mơ hồi hương" hướng về đất Bắc rất hay, ông cũng muốn có ngày quê hương
"Rồi đây dù lạc ngàn phương
Ta hướng về chốn sa trường
Cùng dìu nhau sát vai sống trong tình thương
Để cùng say giấc mơ hồi hương"
"Khúc hát ân tình" có nét riêng, rất vui, rất hay, rất hy vọng.
Xuân Tiên còn có bài "Cùng một mái nhà" viết chung Nhật Bằng:
"Đây miền Nam, đây miền Tự Do
Mái nhà êm ấm cho đôi người Bắc Nam sum vầy"
Nhạc sĩ Xuân Tiên đã không còn trên thế gian này. Ông đi về miền thương nhớ vì đã hoàn thành xong bổn phận.
Xin thương yêu đưa tiễn ông!
NGUYỄN GIA VIỆT 02.06.2023
