Năm 1973, nhà văn Phan Nhật Nam theo phái đoàn Việt Nam Cộng Hòa Vra Bắc chứng kiến cuộc trao trả tù binh Mỹ. Khi trở lại Sài Gòn nói rằng lúc tới sân bay ngoài Bắc ông không thấy một nhà văn miền Bắc nào có mặt.
Tô Hoài trả lời trong “Cát bụi chân ai?” như sau:
“Rõ hồ đồ, Nguyễn Tuân và ông đây từ sáng sớm đã uống bia Trúc Bạch trong quầy nhìn ra đám tù binh giặc lái áo xanh lá cây, cổ đeo tràng hạt gộc tre, sắp hàng chui vào bụng máy bay. Và xem mày ngọ nguậy lên xuống, giơ máy ảnh" (p.309-310).
Nhà văn Tô Hoài có thể phê phán văn học miền Nam là thứ văn hóa nô dịch, lai căng, đồi trụy, phản động... và các nhà văn miền Nam là bọn tay sai, biệt kích văn hóa,…Không sao cả, có thể hiểu được. Đó chỉ là chuyện cơm áo gạo tiền.
Nhưng thái độ khinh mạn, trịch thượng của Tô Hoài khi xưng “ông”, và gọi đồng nghiệp của ông là “mày”, dù đó là đồng nghiệp bên thua cuộc thì có vẻ gì đó liên quan đến nhân cách.
Tô Hoài được xưng tụng là “Ông già Hà Nội”. Người Hà Nội mà như thế sao?
Nhà văn Tô Hoài sanh năm 1920, mất năm 2014. Cái chết thể chất của ông không quan trọng, là người ai cũng phải chết. Điều quan trọng là Tô Hoài đã chết trong lòng các học sinh lớp Đệ Thất (lớp 6) ở miền Nam đã từng được học những trích đoạn tác phẩm của ông.
Con dế mèn đã chết! O chuột đã chết!
VŨ THẾ THÀNH 06.11.2022
