Ít có nhà văn nào có sức lao động bền bỉ như Tô Hoài.
Biết bao năm trôi qua kể từ ngày ông qua đời, mà các tác phẩm từ di cảo của ông cứ lần lượt xuất hiện, gần đây là ba tập mới nhất: Những ký ức không chịu ngủ yên, Người con gái xóm Cung và Giữ gìn 36 phố phường.
Tô Hoài thể hiện khả năng kiểm soát hồi ức của mình, từ chỗ tích lũy những kỷ niệm để biến nó thành những con chữ trên trang giấy. Truyện hay ký, thì chất hiện thực trong những tác phẩm của Tô Hoài vẫn ngồn ngộn. Ngồn ngộn mà nhẹ bẫng.
Đọc Tô Hoài ta có cảm tưởng như ông viết thật dễ dàng, cứ như ông ngồi trước bàn, chiêm nghiệm lại quá khứ, những cảnh, những người, đã lướt qua đời ông, rồi cứ thế những hình, những ảnh ấy tự hóa thành chữ, cứ hiện ra trên trang giấy.
Sự nhè nhàng ấy chỉ đạt được đến sự điêu luyện qua quá trình rèn giũa lâu dài từ lúc mới bắt đầu cầm bút.
 |
| Ba tác phẩm mới được ra mắt độc giả của nhà văn Tô HOài. |
Ở Tô Hoài không có sự cầu kỳ về chữ. Không hoa mỹ mà cũng không lãnh đạm, giống như cách một câu chuyện được kể bằng giọng điềm nhiên, nhấn nha. Văn Tô Hoài là thứ văn không thể đọc vội vàng, nó ngấm từng chút một, trở thành một thứ rượu cứ ngỡ là nhẹ độ mà khiến ta say.
Sự hấp dẫn này đến từ một cuộc đời vất ngang qua hai thế kỷ, với những tư liệu phong phú biến thành chất liệu quý giá để ông hình thành nên những tác phẩm của mình.
Đặc sắc nhất trong sự nghiệp Tô Hoài vẫn là thể ký. Trong thể loại này, Tô Hoài đã thể hiện khả năng quan sát của mình, vừa nghiêm túc, vừa dí dỏm, ông nhìn lại quá khứ, ghi nhận lại những chuyện hôm qua, hiện thực mà như một câu chuyện cổ tích được truyền miệng được lưu truyền trong dân gian, trở thành một kết cấu vừa hư vừa thực.
Độc giả sẽ nhận ra rằng mình thường xuyên bị đánh bẫy bởi Tô Hoài, sự xóa nhòa ranh giới hư cấu trong sáng tác của ông khiến ta không thôi nghĩ ngợi để đi tìm giữa những ngỗn ngang chữ nghĩa và sự kiện kia một mẩu hình của sự thật.
 |
| Sự nghiệp văn chương của Tô Hoài không chỉ có Dế Mèn phiêu lưu ký. |
Tô Hoài là người sót lại của một thời, chứng nhân của những dấu móc trong lịch sử dân tộc mà khó có ai có thể kể lại. Vượt ra ngoài phạm vi của một tác phẩm văn học, sáng tác của Tô Hoài trở thành dữ liệu, dẫu dữ liệu ấy phủ một lớp sương mờ, tựa hồ như một câu chuyện dã sử.
Những gì Tô Hoài làm được cho thời đại mình chính là lời chứng của một chứng nhân, tủm tỉm chuyện trò cùng thế hệ hôm nay câu chuyện của hôm qua.
Thời cuộc. Biến động. Thăng trầm. Chính Tô Hoài đã góp nhặt, gìn giữ lấy, một chút hương xưa, một âm thanh vọng về từ quá khứ, một khung cảnh thoảng qua, một cái nhìn thực tại.
Cùng với thời gian, văn chương Tô Hoài cũng đứng trước những thách thức về sự tồn tại của nó. Đó là sự công bằng tất yếu trong quá trình phi huyền thoại hóa của một bậc đại thụ văn học, và đến lúc ấy, những gì còn lại ở Tô Hoài chính là bóng hình của dĩ vãng mà ông từng sống trong đó.
