Theo thống kê của Hội tim mạch Hoa Kỳ, dưới đây là những lý do chính của chết đột ngột kèm theo các rủi ro (1).
Lên cơn ngưng tim (Cardiac Arrest)
Lên cơn ngưng tim là một trong những lý do hàng đầu dẫn đến chết đột ngột, đặc biệt là người trung niên (40-60 tuổi). Lên cơn ngưng tim lại có nhiều lý do khác như rối loạn nhịp tim, bệnh mạch vành, bệnh lý cơ tim, và suy tim cấp. Hằng năm, có khoảng 326.000 bệnh nhân bị ngưng tim tại Mỹ và chỉ có 10% sống sót.
Những rủi ro cho cơn ngưng tim bao gồm hút thuốc lá, dùng thuốc an thần lâu dài, bệnh cao mỡ, bệnh cao huyết áp, và bệnh lý khác như ung thư hoặc bệnh tự miễn.
Triệu chứng của cơn ngưng tim thường là đau ngực thắt cơn, khó thở, hoặc đôi khi chỉ là mệt mỏi. Nhiều bệnh nhân có thói quen tắm ban đêm, khiến cho động mạch vành quanh tim bị co lại do lạnh, càng tăng rủi ro bị lên cơn ngưng tim do thiếu máu cho tim.
Vì vậy, kiểm tra sức khoẻ thường xuyên với bác sĩ, đo huyết áp, tập thể dục, kiểm soát các bệnh mãn tính như ung thư hay tiểu đường, và bỏ thuốc lá, hạn chế thuốc an thần có thể ngăn ngừa ngưng cơn đau tim.
Đột quỵ
Đột quỵ là nguyên nhân thứ hai dẫn đến chết đột ngột. Có 2 loại đột quỵ: do nghẽn mạch máu hay do vỡ mạch máu. Đột quỵ do nghẽn mạch chiếm phần lớn (80%) và có liên quan đến bệnh tim mạch và cao mỡ trong khi đột quỵ do vỡ mạch máu liên quan đến cao huyết áp không kiểm soát. Hằng năm có khoảng 795,000 bị đột quỵ tại Mỹ và khoảng 140,000 người tử vong vì bệnh này.
Rủi ro của chết đột ngột do đột quỵ bao gồm hút thuốc lá, tiểu đường, gout, bệnh cao mỡ, bệnh cao huyết áp, và bệnh lý khác như ung thư hoặc bệnh tự miễn.
Triệu chứng của cơn đột quỵ thường là yếu môt bên cơ thể, méo mặt, nhức đầu, chóng voáng, không nói được, đau ngực và khó thở. Gọi 115 (nếu tại Việt Nam), gọi 911 (nếu tại Mỹ) ngay lập tức để được trợ giúp. Đừng lấy kim chích đầu ngón tay vì sẽ là mất đi thời gian vàng để can thiệp chữa trị đột quỵ.
Để tránh chết đột ngột do đột quỵ, quý vị nên kiểm tra sức khoẻ thường xuyên với bác sĩ, đo huyết áp, tập thể dục, kiểm soát các bệnh mãn tính như ung thư hay tiểu đường, và bỏ thuốc lá.
Ngưng thở do cục máu đông ở phổi (thuyên tắc động mạch phổi)
Ngưng thở do cục máu đông ở phổi là một trong những nguyên nhân khác khiến bệnh nhân đột tử. Khi có cục máu đông hình thành ở động mạch phổi và cản không cho máu và các cơ quan khác nhận oxy, dẫn đến ngưng tim. Hàng năm có khoảng 900.000 người mắc bệnh này, trong đó 60.000-100.000 người tử vong. Trong số tử vong này, có đến 25% (15-25.000 người) chết bất thình lình do cục máu đông nghẹt ở động mạch phổi.
Các rủi ro của bệnh này bao gồm được mổ, phẫu thuật gần đây, ngồi lâu một chỗ, ung thư, hút thuốc, dùng thuốc, dị biến gene, hay các bệnh kinh niên khác. Triệu chứng của bệnh này thường là đau thắt ngực khi hít thở sâu vào, ho ra máu, thở nhanh đổ mồ hôi.
Ngăn ngừa bệnh tắc động mạch phổi bằng cách vận động thường xuyên, theo dõi kỹ sau khi mổ, bỏ thuốc lá, và theo dõi với bác sĩ thường xuyên.
Vỡ động mạch chủ ở bụng
Vỡ động mạch chủ ở bụng là một trong những lý do khác khiến bệnh nhân đột tử. Khi động mạnh chính ở bụng/ngực vỡ sẽ dẫn đến mất máu đột ngột lên não và tim, và bệnh nhân tử vong rất nhanh nếu không được phẫu thuật can thiệp.
Triệu chứng của bệnh vỡ mạch máu gồm đau ngực/bụng, tụt huyết áp đột ngột, thân tím tái, thở nhanh. Mặc đù bệnh này hiếm nhưng 90% sẽ tử vong nếu không can thiệp kịp thời. Rủi ro của bệnh này là hút thuốc lá và cao huyết áp, cùng với tiểu đường, hay các bệnh mãn tính khác.
Như vậy, phần lớn các nguyên nhân chết đột ngột có thể ngăn ngừa và chữa trị kịp thời nếu quý vị có lối sống khỏe mạnh, không hút thuốc lá, theo dõi với bác sĩ thường xuyên, hạn chết dùng thuốc ngủ/an thần, chữa các bệnh mãn tính.
(1) SCAFoundation, AHA Releases 2015 Heart and Stroke Statistics, 30/12/2014
Wynn Huỳnh Trần
(Bác sĩ chuyên khoa cơ xương khớp và nội tổng quát tại phòng khám Wynn Medical Center và Bệnh viện ĐH Y khoa Keck, ĐH University of Southern California (Mỹ); là sáng lập viên tổ chức Y khoa phi lợi nhuận VietMD hoạt động vì các bác sĩ, sinh viên y khoa và bệnh nhân ở Việt Nam, Mỹ và trên toàn thế giới)
