Bản quyền hình ảnh Getty Images Tôi yêu cầu mọi người tặng cho mình 20 đô la Mỹ mỗi khi họ gửi email cho tôi mà không báo trước. Và tôi nghĩ mọi người đều nên làm vậy.
Hãy cho phép tôi bắt đầu bài viết từ khía cạnh cá nhân: đây là cách tôi kiếm sống.
Tôi dành thời gian của mình suy nghĩ xem làm sao để có thể giúp mọi người ra quyết định tốt hơn về tiền bạc, thời gian và hạnh phúc.
Không ít người liên hệ với tôi để hỏi về việc nghiên cứu, định hướng nghề nghiệp hoặc thậm chí hỏi xin lời khuyên đầu tư cá nhân.
Dù rõ ràng vấn đề này thực ra là tốt, nhưng số lượng câu hỏi thì nhiều và lặp đi lặp lại, khiến cho tôi giảm nhiệt tình trong việc phản hồi.
Vài năm trước, tôi được biết Marc Andreessen (một nhà tư bản mạo hiểm thành công) chấp nhận phản hồi email với giá 100 đô la Mỹ. Trong thế giới của các quỹ đầu tư mạo hiểm, nơi kết nối có thể tạo ra khác biệt khổng lồ, 100 đô la Mỹ là một cái vé vào cửa quá rẻ.
Bị thu hút bởi ý tưởng này, tôi đào sâu vào và thấy bị thuyết phục rằng đây là điều tất cả chúng ta nên làm.
Vì vậy trên trang web cá nhân của tôi, bạn sẽ tìm thấy một liên kết đến một trang đặt ở Earn, một dịch vụ cho phép mọi người kiếm tiền điện tử Bitcoin khi hoàn tất những công việc nào đó.
Nếu ai đó muốn liên hệ với tôi, tôi đề nghị họ thực hiện qua Earn. Tôi đề nghị họ gửi tặng 20 đô la Mỹ và số tiền này sẽ được gửi đến cho quỹ từ thiện. Họ chấp nhận yêu cầu này và khoản góp quỹ thiện nguyện sẽ chỉ diễn ra nếu tôi trả lời thư.
Về phần mình, tôi nhận thư và quyết định xem lá thư có hấp dẫn không. Nếu không, tôi có thể từ chối (các tin nhắn liên quan đến tiền điện tử thường nhận được kiểu phản hồi này). Dù thế nào thì người kia cũng nhận được phản hồi rõ ràng trong khoảng thời gian ngắn.
Trong hai năm qua, tôi đã có được năm mối liên hệ tuyệt vời nhờ cách này. Chúng tôi thường tiếp tục gửi email cho nhau theo cách truyền thống sau khi nghĩa vụ ban đầu hoàn tất; việc đóng góp cho quỹ thiện nguyện giờ đây không còn tính theo từng tin nhắn nữa.
Cách này không phải giúp ta kiếm bộn tiền - nhưng vấn đề quan trọng ở đây là hãy nghĩ về tất cả những tin nhắn mà tôi không còn phải xem nữa.
Cái giá xứng đáng
Internet là nơi tuyệt vời. Chúng ta có thể liên hệ với bất kỳ ai trên thế giới ngay lập tức và miễn phí.
Tất nhiên, điều này cũng dẫn đến tình trạng thư rác: các thư mà bạn ước gì mình không bao giờ đọc.
Có người từng nói hộp thư điện tử là cái danh sách công việc bạn phải làm mà bất kỳ ai cũng có quyền tống thêm thứ họ muốn vào. Gửi email về cơ bản là hành động miễn phí, nhưng lọc email và đọc chúng khiến chúng ta tiêu phí còn nhiều thứ hơn vậy.
Đầu tiên, nó chiếm phần tài nguyên quý giá của ta: đó là thời gian và sự chú ý. Mỗi khi tôi dọn sạch hộp thư xong là tôi chỉ muốn được nghỉ ngơi một chút, dù rằng thực ra tôi chẳng làm được gì trước đó cả.
Thứ hai, mệt mỏi hơn nữa, là những email vô dụng thường nhiều tới mức chúng áp đảo những lá thư hữu ích. Thậm chí ngay cả khi đã loại bỏ thư rác thì nếu tôi chịu đọc miễn phí những yêu cầu được viết một cách vội vàng, cẩu thả, tôi sẽ thường nhận được những thứ đó nhiều hơn so với những thư được soạn cẩn thận. Nhưng tôi phải đọc tất cả thư để liên hệ với những lá thư tốt.
Ví dụ đây là nguyên văn một lá thư tôi nhận được từ một người:
"Tôi thấy chúng ta có cùng mối quan tâm và nghĩ rằng nếu kết nối với nhau sẽ rất tốt. Đôi khi ta nên trò chuyện để xem có thể làm gì cùng nhau…"
Hầu hết các giải pháp về email hay thư rác là những cách để người nhận thư thích nghi, đối phó được với chất lượng và số lượng email họ phải nhận. Nhưng còn có một cách tốt hơn: đó là lọc các thư gửi đến để tìm ra những người gửi thư biết tôn trọng thời gian của tôi cũng như chính bản thân tôi.
Mô hình "người gửi thư trả tiền"
Hãy tưởng tượng nếu một người, do muốn thu hút sự chú ý của bạn mà chấp nhận trả tiền cho bạn, và khoản tiền họ trả sẽ dựa trên giá trị mà bạn cho là đáng giá đối với sự chú ý đó. Ví dụ, sẽ thế nào nếu chúng ta được trả 1 đô la Mỹ cho mỗi thư tiếp thị mà nhà quảng cáo gửi cho ta?
Bạn không thể kiếm sống bằng cách xem quảng cáo, nhưng cái giá mà người gửi thư phải trả cho thấy những quảng cáo nhắm đến không đúng đối tượng khách hàng sẽ cao hơn nhiều. Áp đặt một khoản tiền nhỏ có thể cải thiện chất lượng quảng cáo mà bạn xem và giảm số lượng quảng cáo mà bạn phải nhận. Và tiền cũng là một chút an ủi dễ chịu.
Và điều đó sẽ khiến không chỉ các nhà quảng cáo thay đổi hành vi.
Một khoản phí có thể khiến bất cứ ai muốn thu hút sự chú ý của bạn phải cân nhắc thấu đáo hơn liệu tiêu tiền và thời gian để liên hệ như vậy có xứng đáng không. Nhân viên bán hàng, nhà tuyển dụng, những người "chỉ muốn giữ liên lạc" sẽ suy nghĩ cẩn thận liệu có nên tốn 10 đô la Mỹ để đảm bảo bạn đọc email của họ không.
Còn rất nhiều lựa chọn khác nữa.
Bitbounce là "giải pháp chống thư rác" đòi hỏi rằng người gửi thư không nằm trong danh bạ của bạn phải trả một khoản tiền khi gửi mail: nếu không, thư đó sẽ đi thẳng vào hộp thư rác. Yêu cầu của Bitbounce theo đó đòi bạn sử dụng tiền điện tử cũng là rào cản với nhiều người; nhưng đó là một khởi đầu tốt.
Lý tưởng nhất là mỗi chúng ta có thể điều chỉnh mức giá cho từng người gửi thư, thời gian gửi, sự việc cần liên lạc và giá tiền. Những người có đòi hỏi thấp cho "sự chú ý" sẽ chọn mức giá thấp hơn, cách này đảm bảo có sự cân bằng khi cá nhân hóa sự chú ý. Chúng ta có thể định giá cho gia đình, bạn bè và các tổ chức ta yêu quý số tiền là không đồng, trong khi có thể định giá cực kỳ cao cho thư rác.
Ý tưởng nghiêm túc đấy chứ?
Tuy nhiên, chính tôi cũng gặp phải một số phản ứng bực bội khi giải thích chính sách sử dụng email của mình. Không phải là mọi người nghĩ đó là cách làm ích kỷ, kiêu căng hay thô lỗ đấy chứ?
Với câu hỏi này thì câu trả lời là tất cả những người liên lạc qua Earn đều vui vẻ khi làm việc đó. Họ giúp một số tiền gửi tới các tổ chức từ thiện mà tôi ủng hộ - tôi không làm giàu gì từ việc này.
Tất nhiên cách làm này vẫn chưa hoàn hảo.
Tôi vẫn nhớ khi mình là một người trẻ với quá nhiều lựa chọn trong cuộc đời trước mặt. Tôi đã email những người mình ngưỡng mộ, xin được sự hướng dẫn và thời gian của họ. Tôi may mắn và biết ơn khi họ chịu trả lời thư.
Với sự biết ơn dành cho người đã giúp đỡ mình và coi thường những người không hề giúp, tôi vẫn nhớ mình luôn có nguyên tắc không bao giờ "bỏ qua" một người trẻ tuổi đang tìm kiếm sự hướng dẫn. Tất nhiên, nguyên tắc này dễ thực hiện hơn khi bạn không phải kiểm soát 50 giờ làm việc mỗi tuần và chăm sóc con nhỏ mới ba tuổi.
Sử dụng hệ thống này, có thể là dù không nhận ra nhưng tôi rất có thể đã bỏ lỡ những cuộc chuyện trò tuyệt vời hay gặp những người mà tôi có thể giúp. Tôi thích nghĩ rằng những người quyết tâm nhất thì hẳn sẽ tìm được nhiều cách khác để gặp gỡ tôi.
Lợi ích không ngờ
Khi bạn đã trải nghiệm cảm giác hộp thư điện tử của mình bớt lộn xộn ra sao khi sử dụng chế độ "người gửi mail trả tiền", bạn sẽ thấy thật kỳ quặc là tại sao chúng ta không áp dụng cách này.
Lợi ích từ những thay đổi này đáng chú ý nhanh chóng. Tôi mong mỏi nhận được thư, vì hầu hết các lá thư đều đáng đọc. Tôi dành ít thời gian đọc và bỏ qua những yêu cầu chung chung hơn.
Và việc đó khiến tôi cam kết sẽ trả lời thư chất lượng hơn vì tôi hiểu người nhận thư tôn trọng thời gian của tôi. Sự tử tế và suy nghĩ thấu đáo là một vòng quay đạo đức.
Daniel Egan là giám đốc về mảng tài chính hành vi và đầu tư tại Betterment, một nhà tư vấn tài chính trên mạng. Ông quản lý một nhóm các chuyên gia đầu tư định lượng và chuyên gia tài chính hành vi.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Capital.
