Chủ nhân của ngôi nhà đặc biệt này là bà Đinh Thị Long (77 tuổi) thôn Xuân Phúc, xã Ninh Vân. Bà Long cho biết, ông nội của chồng bà là cụ Lương Văn Xiển làm thợ chế tác đá có tiếng trong vùng. Xưa kia, cụ Xiển được mời tham gia xây dựng nhà thờ đá Phát Diệm (huyện Kim Sơn). Xây dựng xong nhà thờ, cụ Xiển đưa cả tốp thợ về quê xây dựng căn nhà đá này.
Ngôi nhà tuổi đời trên 100 năm này được xây dựng theo lối kiến trúc đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ gồm 3 gian 2 chái. Gian giữa là nơi thờ tự gia tiên, hai bên là phòng tiếp khách, còn hai chái được gia chủ sử dụng làm nơi nghỉ ngơi.
Toàn bộ công trình từ khung nhà, tường vách, sân, ngõ, bình phong, sập gụ… được làm từ đá xanh. Bà Long cho hay, để có đủ đá xây dựng ngôi nhà này, các cụ xưa mất 2 năm đào đá núi, sau đó mang về đục đẽo thủ công.
Các vì, kèo, rui, mè, khóa gian và 12 cánh cửa được làm bằn.g gỗ lim, trên mái lợp bằng ngói âm dương mũi hài. Các chi tiết ngôi nhà được ghép nối với nhau hoàn toàn bằng mộng và không sử dụng chất kết dính nào.
Độc đáo nhất là hai bên đầu hè được chạm khắc hai bức tứ quý “Tùng, Trúc, Cúc, Mai”, tinh xảo đến từng góc cạnh.
Chiếc sập làm từ đá xanh nguyên khối nặng cả chục tấn. Bà Long kể, để đưa được chiếc sập vào nhà thợ phải dỡ ngói, tháo mái, sau đó dùng cần cẩu cẩu chiếc sập vào. Chiếc sập này được con trai bà Long làm lại thay thế cho chiếc sập cổ bằng đá trước kia của ngôi nhà bị gãy. Từng có người hỏi mua chiếc sập với giá 90 triệu đồng nhưng gia chủ không bán.
“Những năm 1953 - 1954, căn nhà bị thực dân Pháp phá dỡ phần mái để lấy gỗ làm đồn bốt do vậy nhà bị hư hỏng phần mái, còn lại khung và các cột của ngôi nhà không phá được. “Nhà còn nhiều dấu tích bị bom bắn phá trong chiến tranh. Trong quá trình sử dụng các con tôi phải sửa chữa hai lần nhưng vẫn giữ nguyên bản nếp nhà cổ”, bà Long chỉ tay vào vết bom nói.
Để đủ không gian sinh hoạt cho cả nhà, gia đình bà Long thiết kế thêm một gian gác vuông bên chái. Ngày nay các con bà đều ra ở riêng và làm nghề chế tác đá, bà Long ở lại nơi này trông coi tổ đường.
Hai cây đèn đá được làm cùng thời gian với ngôi nhà, đặt ở tiền sảnh.
Bức tường bao quanh bằng đá, trang trí hình đồng tiền âm dương cầu kỳ. Nhà nằm trên diện tích đất đắc địa trong làng.
Trước sân nhà đặt hòn non bộ, hai con chó đá, cá chép hóa rồng… tạo thêm không gian cổ kính cho ngôi nhà.
Ông Nguyễn Quang Diệu, Trưởng Ban quản lý làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân chia sẻ, căn nhà đá của gia đình bà Long là ngôi nhà cổ có một không hai ở địa phương. Nhiều nhà nghiên cứu từng đến đây để tìm hiểu cách xây dựng. "Kiến trúc, hoa văn chạm khắc đá của ngôi nhà được những người thợ trong làng học hỏi để nâng cao tay nghề", ông Diệu nói.
