Bản quyền hình ảnh Getty Images

Hiện tượng con cái giết chết con non xảy ra ở gần một phần ba các loài động vật có vú. Chuyện gì xảy ra vậy?

"Thường thì bạn bắt đầu một bài giảng bằng một câu chuyện đùa," nhà nhân chủng học và là chuyên gia về các loài linh trưởng Sarah Hrdy nói, "nhưng không có những chuyện đùa về hiện tượng con cái giết chết con con mà nó mới sinh ra. Chắc chắn là là không."

Với nhiều người, chuyện này quả là gây sốc, thế nhưng trong số các động vật có vú thì đây là hiện tượng xảy ra ở mức phổ biến hơn nhiều so với những gì bạn nghĩ.

Một cuộc khảo sát gần đây được thực hiện trên 289 loài động vật có vú cho thấy có bằng chứng chứng tỏ có tới gần một phần ba trong số chúng xảy ra hiện tượng con cái giết chết con con do nó vừa sinh ra.

Đôi khi, động vật giết chết các con non trong đàn. Chẳng hạn như thỉnh thoảng, các con cái đang nuôi con quyết định giết con của một con cái khác trong nhóm.

Hồi mới bắt đầu sự nghiệp của mình, Hrdy đã công bố công trình đột phá về hành vi giết chết con non ở voọc, một phân họ khỉ nằm rải rác trên khắp châu Á.

Hơn 40 năm sau, con mẹ giết chết con non vẫn là một điều cấm kỵ. Trong khi con người không cảm thấy thoải mái với những chuyện đùa với chủ đề người mẹ sát thủ, kể cả khi con mẹ là một loài động vật nào khác chứ không phải con người, thì có lẽ ít nhất chúng ta cũng hiểu rằng trong thực tế, đó là điều có xảy ra. Nhưng tại sao?

Hrdy, người có công trình nghiên cứu thời thập niên 1970 vốn gây tranh cãi dữ dội vào thời điểm đó, nói rằng đôi khi bà vẫn còn cảm thấy rất kinh khủng khi nhìn lại chủ đề này.

Bà nêu ví dụ về khỉ đuôi sóc (marmoset), loài linh trưởng sống trên cây được tìm thấy ở Nam Mỹ. Trong khi con người nghĩ rằng thời kỳ mang thai là thời điểm nội tiết tố trong cơ thể khiến người phụ nữ có phản ứng tích cực với thai nhi, khiến họ cảm thấy gắn bó yêu thương đứa con sắp sinh của mình, nhưng trong thực tế, những gì xảy ra ở khỉ đuôi sóc lại rất khác.

"Thời điểm mang thai và chuẩn bị sinh con là thời điểm chúng dễ hung hăng giết chết con non của nhà khác nhất," Hrdy nói.

Vào năm 2007, một nghiên cứu đã mô tả vụ con khỉ đuôi sóc cái đứng ở vị trí thứ hai trong đàn giết chết con khỉ cái đuôi sóc một tháng tuổi, con của con khỉ cái đầu đàn. Con cái 'sát thủ' đã ra tay khi bản thân nó đang có thai. Sau đó, nó sinh đôi ra hai con con, và có vẻ như nó trở thành con đầu đàn.

Chúng ta có thể cho rằng khỉ đuôi sóc marmoset quả là loài 'máu lạnh', nhưng hành động này rõ ràng phát sinh từ sự thôi thúc bản năng, nhằm đảm bảo tương lai tốt nhất cho con cái của chúng.

Việc này giống như hoạt động chính trị vì thế hệ tương lai của mình trong vương quốc động vật. Hãy nghĩ tới chuyện Nữ hoàng Cersei trong Game of Thrones, tuyệt vọng phái con của đối thủ, Ned Stark, ra đi để giúp chính gia đình mình giữ chặt được quyền lực.

Và những 'đối tượng hợp tác nuôi dưỡng', tức là các con bố, mẹ phải hợp tác với nhau trong việc nuôi dưỡng các con non trong đàn, đôi khi có những lựa chọn đặc biệt đáng lo ngại, Hrdy nói.

Nếu cảm thấy rằng lứa con mới của mình sẽ không được chăm sóc đủ tốt, chúng có thể giết chết các con non khác với hy vọng con của nó sẽ có hoàn cảnh nuôi dưỡng tốt hơn trong tương lai.

"Các con cái cũng có độ cạnh tranh cao như các con đực," Elem Huchard từ Đại học Montpellier nói. "Chúng cạnh tranh để giành quyền sử dụng các nguồn thực phẩm và các quyền lợi khác mà chúng cần để nuôi dưỡng con con."

Huchard và Dieter Lukas từ Đại học Cambridge gần đây công bố một nghiên cứu về hiện tượng các con cái giết chết con non trong các loài động vật có vú. Công trình này vẫn chưa được đánh giá, thẩm định, nhưng nó đã giúp ghi nhận mức độ phổ biến của hiện tượng này trong thế giới động vật có vú. Trong số 289 loài, có 30% được phát hiện là có tồn tại hiện tượng con cái giết chết con non.

Huchard nói rằng việc giết chết con non của nhà khác là thực tế của cuộc sống. Con cái sẽ ra tay vào bất kỳ khi nào chúng thấy rằng chúng sẽ được lợi từ việc đó. Hai nhà nghiên cứu đã tìm thấy các ví dụ về vượn cáo, hải cẩu và sư tử biển, gấu, mèo, dơi, chuột và sóc, và một số loài khác nữa.

Việc giết chết con non rõ ràng là không chỉ có ở bất kỳ một nhóm hoặc một môi trường sống nào, mà là có những mối liên kết quan trọng giữa các trường hợp.

Có ba yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng một con cái có thể tiến hành giết chết con non, đó là:

• Sống trong môi trường khắc nghiệt
• Việc làm mẹ đòi hỏi con cái phải tiêu tốn rất nhiều năng lượng
• Mức độ cạnh tranh cao về thực phẩm và các lợi ích khác trước các cá thể khác trong đàn

Khi những áp lực như vậy đạt đến một ngưỡng nhất định, các con cái sắp làm mẹ hoặc mới sinh con sẽ có xu hướng trở thành sát thủ.

Hrdy rất ấn tượng với kết quả nghiên cứu, mặc dù bà thắc mắc tại sao con người không được đưa vào trong nghiên cứu này.

Hrdy cũng đã nghiên cứu về hiện tượng giết trẻ sơ sinh ở con người và chỉ ra rằng trong xã hội của chúng ta, các bà mẹ dựa rất nhiều vào sự hỗ trợ xã hội trong giai đoạn mới sinh con. Nếu không có sự hỗ trợ đó, các bà mẹ mới sinh nhiều khả năng sẽ bỏ bê con cái, thậm bỏ bê tới mức khiến con tử vong.

Cho dù đó là sự hỗ trợ xã hội hay là việc được tiếp cận đủ thực phẩm trong một môi trường khắc nghiệt, hiện tượng giết chết con non dường như là một điểm đen tối nhưng mang tính tiến hóa. Có vẻ như trực giác khiến cho các con cái đôi khi để nuôi dưỡng con non của mình một cách thích hợp hơn, chúng sẽ ra tay với con của chính mình hoặc con non của nhà khác.

"Những kẻ thích hợp nhất sẽ sinh tồn." Đó là một lý thuyết khó nghe, nhưng rõ ràng đó là thứ lý thuyết không áp dụng đối với các con cái trong thời kỳ làm mẹ. Trong thế giới tự nhiên, các con mẹ dường như nhận thức sâu sắc về những áp lực của quy luật lựa chọn. Nếu như con non nhà khác cần phải chết để cải thiện vận may cho con mình, thì hãy để điều đó xảy ra đi!

Rất may là hầu hết con người chúng ta nhiều khả năng sẽ không ủng hộ cho quan điểm sát thủ đó trong khuôn khổ giữa người với người.

Nhưng chúng ta chắc chắn nên nhận thức rằng việc giết chết con non không phải là hiện tượng gì quá đáng sợ. Bởi thật ra, đó là thứ đã phát triển trong một số xã hội động vật - và nó diễn ra một cách cũng khá là tự nhiên.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Earth.