Dự án đường sắt nối thành phố Lagos của Nigeria - thành phố lớn nhất châu Phi - với cơ sở công nghiệp Ibadan của nước này, là tuyến đường sắt tiêu chuẩn hiện đại đầu tiên ở khu vực Tây Phi.
Tuyến đường sắt, kéo dài khoảng 157 km với tốc độ tàu chạy 150 km/h, đánh dấu một dự án hợp tác mang tính bước ngoặt giữa Trung Quốc và châu Phi trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), giúp cải thiện đáng kể cơ sở hạ tầng và thúc đẩy phát triển kinh tế của Nigeria.
Đường sắt Trung Quốc xây
Dự án do Tổng công ty Xây dựng Công trình Dân dụng Trung Quốc (CCECC) thiết kế, xây dựng và đảm nhận. Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc đã cung cấp vốn.
Jiang Yigao, trợ lý tổng giám đốc CCECC và giám đốc điều hành CCECC tại Nigeria, cho biết chỉ mất khoảng 3 năm để hoàn thành dự án. Đây là kỷ lục về tốc độ xây dựng đường sắt của các doanh nghiệp Trung Quốc ở Tây Phi.
Lễ khởi công được tổ chức vào tháng 3/2017. Vào tháng 3/2020, việc xây dựng tuyến chính của đoạn Lagos-Ibadan đã được hoàn thành và chạy thử nghiệm vào tháng 12/2020. Vào tháng 1 năm nay, một nhánh nối đoạn chính với Cảng Apapa ở Lagos - cũng là thành phố cảng lớn nhất của Nigeria - đã hoàn thành.
Ông Jiang nói: "Năm 2021 cũng đánh dấu kỷ niệm 50 năm Trung Quốc và Nigeria thiết lập quan hệ ngoại giao, vì vậy việc chính thức hoạt động của dự án sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho hợp tác kinh tế song phương và quan hệ song phương".
Theo Jiang, các công nhân Nigeria và Trung Quốc đã cùng nhau làm việc, đối phó với môi trường phức tạp, thiếu nguyên liệu và sự bùng phát bất ngờ của đại dịch COVID-19, để Nigeria hiện thực hóa giấc mơ đường sắt hiện đại.
"Chúng tôi đã vượt qua rất nhiều rào cản công nghệ trong quá trình xây dựng và chúng tôi cũng đã trao đổi với các công ty tư vấn của Ý để thuyết phục họ sử dụng các tiêu chuẩn đường sắt hiện đại", ông Jiang nói và cho biết thêm rằng nhờ các biện pháp phòng chống dịch bệnh hiệu quả và nguồn cung cấp thiết bị y tế dồi dào, dự án chỉ bị tạm dừng hoạt động trong một thời gian rất ngắn.
Liu Zhengqiang, Phó tổng giám đốc của Viện Khảo sát và Thiết kế CCECC Fuzhou, cho biết nhóm kĩ sư Trung Quốc ở Nigeria đã hoạt động rất tích cực để giải quyết các rào cản công nghệ, đặc biệt là ở trung tâm thành phố Lagos.
"Chúng tôi phải bố trí 5 tuyến đường sắt trong hành lang với chiều rộng chỉ 30 mét. Ngoài ra, nhiều tiện ích ngầm cũng phải được lắp đặt. Hệ thống thoát nước thành phố cũng gây ảnh hưởng tới kế hoạch," ông Liu nói. Thông qua nhiều lần liên lạc và đàm phán, chỉ trong hơn 1 năm, thiết kế đã được hoàn thiện.
Theo ông Jiang, dự án đã thuê hơn 10.000 người dân địa phương vào giai đoạn nóng và đã trực tiếp tạo ra hơn 4.000 việc làm tại địa phương. Công ty Trung Quốc cũng đào tạo người dân địa phương để chuyển giao hoạt động cho họ trong tương lai.
Tuyến đường sắt Lagos-Ibadan dài 156 km trị giá 1,5 tỷ USD. Dự án được tài trợ bởi khoản vay 1,3 tỷ USD từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc và khoảng 182 triệu USD từ chính phủ Nigeria. Tuyến Lagos-Ibadan là một đoạn quan trọng của tuyến đường sắt Bắc-Nam khổ tiêu chuẩn Lagos-Kano trị giá 11,1 tỷ USD, dài 2,733 km đang được xây dựng bởi Tập đoàn xây dựng công trình dân dụng Trung Quốc (CCECC).
Công nhân tại nhà ga trung tâm ở Lagos
Hành lang Lagos-Ibadan là một trong những tuyến quan trọng nhất đối với nền kinh tế Nigeria vì nó kết nối thủ đô thương mại với phần còn lại của đất nước. Nhưng trong những năm qua, đường cao tốc chính Lagos-Ibadan đã bị quá tải giao thông, việc tái thiết không ngừng nghỉ và các kế hoạch mở rộng chưa hoàn thành. Tuyến đường sắt mới được kì vọng sẽ giúp giảm bớt tắc nghẽn giao thông thương mại từ các cảng và cao hơn nữa là giải quyết nguyên nhân gây tắc nghẽn đường cao tốc.
Các quan chức của Tổng công ty Đường sắt Nigeria (NRC) cho rằng dịch vụ vận chuyển sẽ đủ để sinh lời và tạo đủ tiền để trả các khoản vay từ Trung Quốc.
Nhưng những bài học gần đây ở Kenya cho thấy đây là một kế hoạch đầy nguy hiểm nếu các yếu tố cần thiết cho dự án không được thực hiện. Cụ thể, tuyến đường sắt tiêu chuẩn trị giá 3,2 tỷ USD do Trung Quốc xây dựng nối thủ đô Nairobi và thành phố cảng Mombasa đã lỗ 200 triệu USD chỉ trong 3 năm hoạt động. Một lý do chính là đường sắt không hấp dẫn các chủ hàng vì phí và thuế quan cao hơn, mất thêm thời gian dọn hàng và thiếu giao hàng chặng cuối khi so sánh với xe tải.
Một khoang trên con tàu.
Ngoài mạng lưới đường xá và cơ sở hạ tầng tồi tàn ở Nigeria, Lagos, tâm điểm của các hoạt động kinh tế của đất nước, còn có mật độ dân cư đông đúc với hơn 20 triệu cư dân.
Học tiếng Trung Quốc?
Trên tàu, các màn hình video thông tin chiếu hình ảnh người Trung Quốc; một số công cụ thiết yếu trên tàu như bình chữa cháy, bình lọc nước và đồng hồ đo áp suất đều ghi bằng tiếng Quan Thoại. Điều này đã thu hút sự chú ý của một số hành khách trên chuyến tàu.
Bayo Adeoye, một doanh nhân có trụ sở tại Ibadan, người đang thử đi tàu để đến Lagos cho các cuộc họp kinh doanh thường xuyên của mình, cho rằng mặc dù dự án thực hiện ở Nigeria nhưng nó mang nhiều cảm giác Trung Quốc. "Họ đang cố tình cho mọi người biết Trung Quốc đang sở hữu nó. Đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên quá rõ ràng và có vẻ như chính phủ Nigeria không thể làm gì được", Adeoye nói.
Video thông tin bằng tiếng Trung trên tàu Lagos-Ibadan
Bình chữa cháy trên tàu có hướng dẫn bằng tiếng Trung trên tàu Lagos-Ibadan
Ngoài các biểu ngữ và các vật dụng khác của Trung Quốc, một số công nhân Nigeria cho biết họ đang tham gia các bài học tiếng Quan Thoại để cải thiện cơ hội đảm bảo việc làm do một số quản lý hiện tại của họ là người Trung Quốc. "Tôi đang học tiếng Quan Thoại trên YouTube vì tôi yêu thích công việc này và tôi biết nếu tôi có thể giao tiếp trực tiếp với người Trung Quốc, họ sẽ giúp tôi tiếp tục công việc và cũng có thể thăng chức cho tôi", một kỹ sư đường sắt người Nigeria đề nghị giấu tên cho hay.
Tuy nhiên, các quan chức Nigeria nói rằng việc học tiếng Quan Thoại là không cần thiết vì các nhà quản lý người Trung Quốc làm việc trong dự án phải có thông dịch viên để giao tiếp với người Nigeria
Du khách xếp hàng để lên tàu từ ga xe lửa mới ở Ibadan để đến Lagos
Eric Olander, biên tập viên thuộc Dự án Trung Quốc châu Phi, cho biết do người lao động và thiết bị đều đến từ Trung Quốc nên khi xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng lớn như vậy, không có gì ngạc nhiên khi tiếng Trung "có ở khắp nơi".
Ông Olander cho rằng sự bùng nổ đường sắt của châu Phi trong thập kỷ qua là do vai trò không thể thiếu của Trung Quốc trong việc cung cấp khả năng tiếp cận vốn và xây dựng các tuyến đường sắt. Nigeria có cơ hội tốt hơn để tránh một số "bẫy nợ" như bài học từ Kenya. Tới nay, Kenya vẫn gặp khó khăn trong việc thanh toán các khoản vay của mình. Dự án đường sắt của Nigeria có chi phí tương đối thấp hơn và có ưu thế về dòng tiền hơn Kenya, miễn là giá dầu không giảm mạnh.
"Có vẻ như chính phủ Nigeria đang làm rất tốt. Trái ngược với những nhận thức sai lầm phổ biến, Nigeria không thực sự vay nhiều như vậy từ Trung Quốc và những gì họ vay được dùng để xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu về mặt chiến lược".
