Vua Minh Mạng coi "thuốc phiện là vật tai hại rất lớn", "là thứ thuốc độc", vì vậy trong suốt thời gian trị vì ông ban hành nhiều quy định cấm hút, tàng trữ, vận chuyển, mua bán... nhằm ngăn cấm tuyệt đối tệ nạn này.
Ban đầu, vua Minh Mạng ban dụ: không kể quan hay dân, ai dám hút thuốc phiện thì xử tội đồ (đày khổ sai). Nhưng đến năm Minh Mạng thứ 20 (1839) mức phạt đã cụ thể hơn: Phàm các quan lại, quân dân, ai hút vụng thuốc phiện, tang vật từ một cân trở xuống, đều phạt 100 trượng, phát lưu 3.000 dặm; tang vật từ một cân trở lên xử theo lệ chứa giấu thuốc phiện và tịch thu gia sản.
Theo bản Tấu của Bộ Hình năm Minh Mạng thứ 21, tập án tấu của tỉnh Ninh Bình trình rằng: Nguyễn Văn Nghị, con trai cố Nguyễn Văn Trinh - viên cai đội đội 3 cơ Nam Định, đã hút trộm thuốc phiện nên phải phạt đánh 100 gậy, lưu đầy 3.000 dặm đến tỉnh Thanh Hóa.
Vua Minh Mạng nhấn mạnh, việc nấu bán thuốc phiện còn gây nguy hại lớn hơn cả hút vụng thuốc phiện vì dụ dỗ nhiều người, làm cái hại càng lan rộng. Vua Minh Mạng ra dụ với bộ Hình rằng: Người hút trộm thuốc phiện, tuy hại đến việc quan, bỏ công việc, mất hết gia sản, tổn hại sức khoẻ, nhưng chỉ làm hại cho một thân, một gia đình họ mà thôi. Còn như đứa nấu, bán thuốc phiện là mưu đồ lợi lớn, dụ dỗ nhiều người, đến nỗi tập nhiễm thành thói quen, cái hại lan ra rộng, thì thiết xử tội như nhau, thực chưa được phân biệt.
Vì thế, những người hàng phố làm nghề nấu thuốc phiện bán và hiện tàng trữ, bán thuốc phiện sống, thuốc phiện chín, không tới một cân trở xuống, phát đi sung quân ở viễn biên (nơi biên giới xa); từ một cân trở lên xử giảo giam hậu (treo cổ nhưng giam lại đợi xử), tịch biên gia sản sung công. Như vậy, mức xử phạt cao nhất đối với người nấu bán và tàng trữ thuốc phiện là xử thắt cổ và tịch thu gia sản.
Theo bản Tấu của Tổng đốc Bình Phú Vũ Xuân Cẩn vào năm Minh Mạng thứ 15, Hoàng Văn Trực bán thuốc phiện sống, chiểu theo luật đi đày 6 năm rưỡi, thích chữ, hết hạn thì giao về bản quán.
Viện Đô sát phụng duyệt vụ án bán trộm thuốc phiện do Lãnh Tổng đốc Long Tường Lê Đình Lý kết án đệ trình và đã được Bộ Hình phúc thẩm: Tên phạm Trần Bái là người Thanh, bán thuốc phiện lậu, thu được tang vật hơn 5 cân. Qua tra xét đã khai nhận đầy đủ, Trần Bái bị phạt giảo giam hậu.
Vua Minh Mạng còn quy định cụ thể về việc kiểm tra các thuyền buôn nước ngoài đến neo đậu tại của biển nước ta. Đặc biệt, trong những người mua bán, vận chuyển thuốc phiện là lái buôn nước ngoài, vua Minh Mạng sớm chú ý đến thương nhân người Thanh.
Tài liệu Châu bản triều Minh Mạng còn lưu một số văn bản về việc kiểm soát các thuyền buôn nhà Thanh có mang theo thuốc phiện hay không trước khi chấp thuận cho họ vào nước ta buôn bán.
Bên cạnh ngăn chặn thuyền buôn ngoại quốc mang thuốc phiện vào nước ta, vua Minh Mạng quy định, phàm những thuyền công phái đi ngoại quốc mà bọn quan lại quân lính trong thuyền mua giấu thuốc phiện sống chín mang theo về thì tang vật không tới một cân trở xuống xử trảm giam hậu (giam đợi xử chém), một cân trở lên, trảm lập quyết (chém ngay), tài sản của kẻ can phạm bị tịch thu. Trong quy định này, mức phạt căn cứ theo khối lượng tang vật và mức phạt cao nhất cũng là tội chết.
Hồng Nhung
