Tháng 11/2018, cộng đồng khoa học thất kinh khi nghe ông Hạ Kiến Khuê, một khoa học gia Trung Quốc công bố sau khi qua chỉnh sửa gen, một cặp song sinh nữ được cho là có khả năng đề kháng với virus HIV bẩm sinh đã chào đời.
Có thể ông Hạ Kiến Khuê đã làm điều đó với dụng ý tốt, nhưng sự thật là ông đã đùa giỡn với hai sinh mệnh bé nhỏ mà thiếu cân nhắc đến các hậu quả kinh hoàng có thể xảy ra. Ông Hạ đã bị quản thúc tại gia và bị điều tra không lâu sau đó bởi chính quyền Trung Quốc. Hiện nay có những báo cáo cho rằng việc chỉnh sửa gen này có thể sẽ tác động đến các chức năng não bộ của hai bé gái và khiến chúng có những khả năng vượt trội.
Bộ não vượt trội
Ông Hạ Kiến Khuê đã sử dụng công cụ chỉnh sửa gen CRISPR để sửa đổi DNA của cặp song sinh và cho hai em bé này khả năng chống lại virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV), loại virus phát triển thành AIDS. Tuy nhiên, gen CCR5 có quan hệ với các chức năng não bộ. Một nghiên cứu trên loài chuột cho thấy việc thay thế CCR5 dẫn đến các sinh vật phát triển nhận thức và cải thiện trí nhớ. Điều này làm dấy lên hoài nghi về việc những bé gái này có thể có những tiến bộ tinh thần tương tự hay không.
“Câu trả lời có khả năng là có, nó có ảnh hưởng đến bộ não của chúng. Giải thích một cách đơn giản nhất là những đột biến đó sẽ có thể có ảnh hưởng đến chức năng nhận thức của cặp song sinh”, Alcino J. Silva, nhà sinh học thần kinh của Đại học California nói với trang Express. Ông cho biết thêm, không thể nói trước cặp song sinh sẽ bị ảnh hưởng chính xác như thế nào. Vì vậy, việc thử nghiệm này không bao giờ nên được thực hiện.
Nhiều người tin rằng ông Hạ Kiến Khuê đã chọn chỉnh sửa gen CCR5 nhằm mục đích nhắm vào chức năng não bộ nhưng lại lấy việc phòng chống HIV làm một cái cớ. Một số người cho rằng mặc dù chính quyền Trung Quốc phủ nhận sự liên quan, nhưng rất có thể họ cũng nhúng tay vào cuộc thử nghiệm của ông Hạ. Cáo buộc này được củng cố bởi sự thật là nguồn lực của chính quyền như Ủy ban Sáng tạo Khoa học và Công nghệ Thâm Quyến và Bộ Khoa học và Công nghệ đã tài trợ cho nghiên cứu của ông Hạ Kiến Khuê.
“Không giống như là ông ấy thực hiện một mình… Tôi hy vọng cuộc điều tra đang diễn ra sẽ nhắm vào các vấn đề thể chế là mấu chốt của vụ việc. Nếu không, nó sẽ để ngỏ khả năng xảy ra vụ việc bê bối tương tự,” Lei Ruipeng, Giám đốc điều hành của Trung tâm Đạo đức Sinh học tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hoa Trung ở Vũ Hán, đã nói trong một tuyên bố trên Stat News.
Nếu hai bé gái này lớn lên trở nên siêu thông minh thì các bậc phụ huynh ở Trung Quốc có thể xếp hàng dài ở các trung tâm dịch vụ chỉnh sửa gen để tăng cơ hội thành công trong học tập cho con em mình sau này. Điều này cũng giống như phạm vào “trái cấm” mà lĩnh vực chỉnh sửa gen bị quan ngại bấy lâu nay. Một số người sợ rằng chính quyền Đảng Cộng sản Trung Quốc có thể khao khát sử dụng khám phá này để thử nghiệm lên trẻ em nhằm biến chúng thành một giống người siêu đẳng trung thành với nhà nước Trung Quốc.
Cảnh báo chống chỉnh sửa gen
Sau vụ bê bối chỉnh sửa gen của ông Hạ Kiến Khuê, một nhóm hơn 15 nhà khoa học hàng đầu đã yêu cầu phải có những luật định mạnh mẽ nhằm chống lại việc lạm dụng chỉnh sửa gen. Nhóm này bao gồm 2 nhà phát minh hệ thống chỉnh sửa gen CRISPR-Cas9, Emmanuelle Charpentier và Feng Zhang.
“Chúng tôi kêu gọi hình thành một lệnh cấm toàn cầu việc sử dụng lâm sàng chỉnh sửa gen người như thay đổi DNA có thể di truyền trong tinh trùng, trứng, hoặc phôi thai, nhằm tạo ra những em bé biến đổi gen. Với “lệnh cấm toàn cầu” này, chúng tôi không có ý là một lệnh cấm cố định… thay vào đó, chúng tôi kêu gọi thiết lập một khuôn khổ mà các quốc gia trong khi có thể tự đưa ra quyết định riêng của mình, vẫn có thể tình nguyện cam kết không chấp nhận bất kỳ việc chỉnh sửa phôi thai lâm sàng nào trừ khi đáp ứng được các điều kiện cụ thể”, các nhà khoa học nói trong một tuyên bố trên trang Nature.
Các nhà khoa học nói rõ rằng họ không kêu gọi cấm việc chỉnh sửa phôi thai cho các mục đích nghiên cứu hoặc trị bệnh. Hiện tại, 30 quốc gia trên toàn thế giới đã ban hành luật cấm việc chỉnh sửa phôi thai bao gồm cả trực tiếp hoặc gián tiếp.
Bảo Minh
