Le Point tuần này đăng ảnh Vladimir Putin trong bộ đồ trận hiếm thấy, với tựa « Kẻ siết cổ ». L’Express có cuộc phỏng vấn độc quyền Vladilav Sourkov, « người đã tạo ra Putin ». Courrier International chạy tít trang nhất « Quốc phòng : châu Âu chuẩn bị ra sao », Le Nouvel Obs dành hồ sơ cho địa ốc.
Putin không có lợi gì khi ngưng chiến
Dùng chữ « Kẻ bóp cổ » để chỉ ông chủ điện Kremlin, Le Point chú ý đến chi tiết Vladimir Putin lần đầu tiên kể từ ba năm chiến tranh, bất ngờ mặc đồ treillis khi đến Kursk. Ông ta cho thấy vẫn tiếp tục cuộc chiến, nếu Donald Trump thực sự muốn ngưng bắn thì phải nhượng bộ thêm nữa.
Kể từ một phần tư thế kỷ qua, các nhà lãnh đạo Nga vẫn ưa thích các xung đột. Năm 1999, cuộc chiến Chechnya giúp Putin lên ngôi. Năm 2008, khi Hiến pháp buộc phải rời Kremlin, ông ta đổi vai với Dmitri Medvedev, và kiểm soát lại chính trường nhờ cuộc xâm lăng Gruzia. Đến 2014, việc chiếm Crimée khiến uy tín Putin lên như diều. Năm 2022, Putin thừa thắng xông lên với việc rầm rộ kéo quân sang Ukraina, nhưng quân Nga thất bại không chiếm được Kiev, sa lầy suốt thời gian qua, chỉ mới đây mới rửa được nỗi nhục ở Kursk.
Vậy thì tại sao phải dừng lại ? Tổng thống Nga không có lợi gì khi ngưng chiến. Ông ta đã phải trả một cái giá khổng lồ bằng máu của lính và vô số vũ khí để chỉ tiến được vài cây số vuông ở Donbass năm 2024, « nước Nga vĩ đại » phải bám lấy Trung Quốc để tránh né cấm vận. Giờ đây Putin đang ở thế mạnh, hiểu rõ tâm lý Donald Trump, dân Nga chán ngán chiến tranh nhưng bị đàn áp không dám phản kháng. Tất cả thúc đẩy Putin phải dấn tới. Nhất là khi nghe Trump lặp lại lời tuyên truyền dối trá của Nga, chẳng hạn « hàng ngàn quân nhân Ukraina bị bao vây ở Kursk », kẻ thù Volodymyr Zelensky thì bị J. D. Vance sỉ nhục...
« Hòa bình của họ là sự đầu hàng, hòa bình của thất bại »
Le Point nhận xét Putin có thời gian, còn Trump vội vã vì đã hứa kết thúc chiến tranh « trong 24 giờ », và quyền lực có thể bị giảm sút nếu Cộng Hòa bị mất Thượng Viện năm tới. Trump xòe ra tất cả các lá bài, còn Putin kín kẽ.Chưa chi nhà độc tài Kremlin đã đạt được hai điểm chính là Ukraina không được vào NATO, giữ lại Crimée và có thể cả Donbass. Ông ta còn được ngồi ngang hàng với đại cường Mỹ, qua mặt các nước châu Âu và đang mơ đến việc chấm dứt trừng phạt, Trump thậm chí nói đến việc để cho Nga quay lại G7.
Hồi năm 2022, trong cuộc đàm phán ở Istanbul sau khi quân Nga kéo sang, Ukraina hầu như sắp thỏa thuận được với Nga về việc không gia nhập NATO, nhưng từ chối giải giáp. Ba năm sau, các cuộc thảo luận không tiến thêm một milimet nào. Nga phản đối quân đội châu Âu sang giữ gìn hòa bình, để khi tấn công tiếp Ukraina không thể tự vệ. Thế nên Putin, « người yêu chuộng hòa bình » đã xuất hiện với bộ đồ trận.
Le Nouvel Obs cho rằng Trump - nhà thương lượng hung hăng nhưng muốn được coi là người kiến tạo hòa bình - để giải quyết nhanh chóng một hồ sơ phức tạp như Ukraina, đã ép uổng Kiev tối đa. « Dí súng vào thái dương », đòi khai thác mỏ…Trump buộc Ukraina chấp nhận ngưng bắn 30 ngày nhưng không thể tác động lên Matxcơva được.
Trong khi đó không ít người chỉ trích Zelensky « hiếu chiến », không muốn « hòa bình » - trước những điều kiện không thể nào chấp nhận được. Tuần báo dẫn lại tuyên bố mạnh mẽ của thượng nghị sĩ Pháp Claude Malhuret, đang được lan truyền rộng rãi cả ở bên kia bờ Đại Tây Dương : « Họ nói là muốn hòa bình. Điều mà họ và Trump đều không nói ra, hòa bình của họ là sự đầu hàng, là hòa bình của thất bại, là thay ‘’De Gaulle Zelensky’’ bằng một ‘’Pétain Ukraina’’ liếm gót Putin ».
Cái bẫy được Putin giăng sẵn cho Trump về Ukraina
The Economist phân tích về « Cái bẫy mà Putin giăng ra cho Trump ». Cuộc điện đàm kéo dài hơn hai tiếng đồng hồ, nhưng Vladimir Putin nắm phần chủ động, Donald Trump chẳng áp đặt được gì. Đây là một cái tát, mà chỉ một người trơ trẽn mới mở miệng nói rằng đó là chiến thắng.
Mối nguy hiểm thực sự vẫn còn ở phía trước. Putin vẽ ra cho Trump viễn cảnh rằng còn rất nhiều thứ đáng giá hơn là một xứ sở thảm hại như Ukraina. Nga có thể giúp giải quyết cuộc khủng hoảng Trung Đông và xa hơn nữa, như thúc giục người bạn Iran từ bỏ trái bom nguyên tử. Đầu tư Mỹ vào các công ty Nga, khai thác khí đốt ở Bắc Cực có thể tiến triển nhanh chóng. Hãy hình dung Nga ra khỏi « quan hệ đối tác không giới hạn » với Trung Quốc. « Đại chiến thế giới lần thứ ba » mà Trump vẫn lo, có thể tránh khỏi.
Tất cả đều là ảo tưởng, nhằm dẫn dụ Trump trao cho Putin tất cả những gì ông ta muốn về Ukraina, để đổi lấy những lời hứa suông. Thực tế là Nga lệ thuộc vào Trung Quốc hơn bao giờ hết và sẽ không thể chia tay. Ảnh hưởng của Matxcơva lên Iran chỉ hạn chế. Kinh tế Nga nhỏ hơn cả nước Ý và chịu đựng sự thất thường của nhà độc tài, nên các cơ hội kinh doanh rất mỏng manh.
Nếu theo đuổi ảo ảnh này, ông Trump giảm bớt áp lực mà phương Tây đã áp đặt lên Nga, thì nước Mỹ sẽ thua cuộc. Điều đó sẽ tạo thêm rạn nứt giữa Mỹ và châu Âu, Ukraina bị bất ổn, gây ra rủi ro cho toàn bộ châu Âu. Các liên minh và giá trị mà nước Mỹ đã bảo vệ trong nhiều thập niên sẽ bị suy yếu và bản thân nước Mỹ cũng yếu đi. Ông Trump có thể không quan tâm nhiều đến những điều này, nhưng chắc chắn ông sẽ lo bị coi là yếu đuối, giống như người tiền nhiệm Joe Biden khi Taliban tràn vào Afghanistan.
Vì sao Putin căm ghét Zelensky ?
Cũng về Ukraina, Le Point tiết lộ nguồn gốc sự thù hận của Putin đối với Zelensky. Người cựu diễn viên đã đắc cử tổng thống Ukraina 8 tháng trước đó, lần đầu tiên gặp tổng thống Nga tại Paris cuối năm 2019, nhằm tái thúc đẩy tiến trình hòa bình ở Donbass.Tổng thống 41 tuổi tràn đầy tin tưởng. Trước khi rời Kiev sang Paris, cựu thủ tướng Ukraina, Arseni Iatseniouk, một người biết rất rõ Putin đã đến thăm ông, cảnh báo : « Thưa tổng thống, xin ông đừng tin bất cứ một lời nào của tên khốn đó ».
Hôm 09/12/2019, tổng thống Pháp Emmanuel Macron và thủ tướng Đức Angela Merkel tiếp Vladimir Putin và Volodymyr Zelensky tại điện Élysée. Các phóng viên ảnh đến gần, Zelensky đang lật xem tài liệu, Putin nói giọng mệnh lệnh : « Quay sang phía họ đi ! ». Người cựu diễn viên ngoan ngoãn làm theo. Putin tưởng rằng khống chế được nhà lãnh đạo « amateur », nhưng trong suốt 9 tiếng đồng hồ đàm phán, Zelensky vẫn vững vàng : « Ukraina không bao giờ nhượng lại lãnh thổ của mình ».
Vị tổng thống trẻ bẻ lại từng điểm một trong hồ sơ mà Putin ngỡ rằng sẽ ép được. Nhà phân tích chính trị Vitaly Portnikov cho biết, Putin cực kỳ tức giận. Hai bên không bắt tay nhau. Tại Kiev, Zelensky được hoan nghênh nhiệt liệt sau cuộc thử lửa đầu tiên. Putin căm ghét tổng thống Ukraina từ lúc đó, còn Zelensky theo với thời gian mới mất dần ảo tưởng về nhà độc tài ở Kremlin. Sau vụ khẩu chiến ở Nhà Trắng, uy tín của Volodymyr Zelensky tăng vọt 10 điểm, lên 68 %, kể cả ở Lviv cách tiền tuyến hơn 1.000 kilomet, nơi ông bị Porochenko đánh bại trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2019.
Le Point đến thăm thành phố này, người dân Lviv cho biết họ hãnh diện vì Zelensky. Anna, một nhân viên ngành y nói thêm : « Ở đây không ai còn mặc đồ vét từ khi người Mỹ chỉ trích ông ấy về trang phục ». Linh mục Roman Mentukh, 30 tuổi, tuyên úy quân đội, từng làm hơn 500 lễ tang cho các quân nhân, khẳng định không thể hình dung được ai khác hơn Zelensky để đương đầu với Putin. Ông nói : « Tôi bỏ phiếu cho Porochenko vì nghi ngờ những người nói tiếng Nga như Zelensky, nhưng giờ đây tôi chắc chắn rằng ông ấy là một người Ukraina thực thụ ».
Kursk, ưu thế đánh mất của Ukraina : Liệu có bị Trump đâm sau lưng ?
Về tình hình chiến trường, Le Point và The Economist đều lấy làm tiếc vì ưu thế Kursk của Ukraina bị mất đi. Người ta đặt dấu hỏi về sự trùng hợp : Nga tập trung tấn công khi Mỹ đột ngột ngưng viện trợ quân sự cho Kiev. Oleh, thuộc tình báo quân đội Ukraina khẳng định Nga có kế hoạch trước : « Ngày 07/03, một trận mưa bom có thiết bị dẫn đường và đại pháo trút xuống lực lượng chúng tôi xung quanh Soudja, đồng thời với việc lính Nga đột nhập ».
Mamouka Mamoulachvili, chỉ huy một đơn vị thuộc lực lượng đặc biệt Ukraina cho rằng không phải là ngẫu nhiên khi quân Nga mở chiến dịch quy mô đúng vào ngày Donald Trump cấm chia sẻ thông tin tình báo cho Ukraina. Anh nói với Le Point : « Chúng tôi bỗng dưng bị mù ». The Economist thì dẫn một nguồn tin chính phủ Ukraina cho rằng chỉ đơn giản là Trump không hỗ trợ nữa. « Trong bảy tuần lễ, chúng tôi từ tư thế đồng minh bỗng trở thành khách hàng, với một món nợ hoàn toàn tưởng tượng ».
Đối với Mamoulachvili, nguy hiểm nhất là các drone Nga dùng sợi quang, không thể gây nhiễu. « Họ có 100 khi chúng tôi chỉ có 1, chênh lệch là khủng khiếp. Không thể quay về vị trí mà không có thiết giáp phủ lưới chống drone, và nếu có thì cũng không tránh được các drone tự sát ». Ranger, phụ tá của anh nói thêm : « Quân Nga làm chủ bầu trời. Tất cả xe cộ đều trở thành mục tiêu ».
Tuy nhiên lực lượng Ukraina không hề bị bao vây như tuyên truyền của Kremlin được Trump lặp lại. Nhưng quân Ukraine đã rút lui tương đối nguyên vẹn, và một lực lượng đáng kể vẫn còn cách xa Nga tới 10 kilomet, trấn giữ các vị trí thuận lợi trên các cao điểm. Một chỉ huy quân sự nói : « Trump dường như lấy thông tin từ các video trên Instagram của Nga ».
Người bạn Mỹ bỗng thay hình đổi dạng kiểu Frankenstein
Về quan hệ Hoa Kỳ - châu Âu, L’Express bình luận, hồi kết một tình bạn luôn đáng buồn, nhất là khi bị phản bội – Hoa Kỳ quay lưng lúc châu Âu đang cần đến nhất. Nhà địa chính trị Mỹ Jacob Heilbrunn nhìn nhận, không thể nào tin tưởng Hoa Kỳ 100 %, vì cũng như các nước khác, luôn đặt lợi ích của mình lên trên. Tuy nhiên đây là một sự thay đổi kiểu « Frankenstein » : một nước Mỹ thân Nga, thù địch và nguy hiểm.
Tuần báo nhắc lại, tổng thống George W. Bush tấn công Irak, Barack Obama không nhúc nhích khi Putin chiếm Crimée và Bachar Al Assad giết dân bằng vũ khí hóa học. Từ bỏ « lằn ranh đỏ » do chính mình đặt ra, Obama bỏ rơi tổng thống Pháp François Hollande vào phút chót dù đôi bên đã chuẩn bị phối hợp hành động. Từ 2017 với Donald Trump, Mỹ và châu Âu càng rời xa hơn. Joe Biden quá thận trọng, chỉ giúp Ukraina nửa vời. Không có hỏa tiễn tầm xa lẫn không quân yểm trợ, Kiev nhận được số vũ khí chỉ đủ để không thua…Điều an ủi duy nhất là ba thập niên sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, cú sốc Trump đã buộc châu Âu phải tính đến sự an nguy của mình mà không có Chú Sam.
Về cuộc phỏng vấn độc quyền của L’Express với Vladislav Sourkov, cố vấn trong bóng tối của Vladimir Putin, tuần báo cho biết không phải muốn làm cái loa cho Kremlin, mà như dân biểu châu Âu Raphael Gluckmann đã nhận xét : « Nếu người châu Âu đọc Sourkov, thì đã chẳng tin tưởng Putin ». Lý thuyết gia Sourkov cho rằng nước Nga không có biên giới, các quốc gia dân chủ tự do quá yếu vì không dùng quyền lực mạnh, rốt cuộc sẽ tự hủy diệt.
Đồng minh e dè, giữ khoảng cách với Washington
Theo giáo sư Gary Bass, đại học Princeton trên The Economist, việc Donald Trump không muốn lắng nghe lời khuyên của đồng minh là sự điên rồ trong đối ngoại. Tác giả dẫn ra một số trường hợp cho thấy các nước bạn nay e dè không dám nói thẳng với tổng thống Mỹ.
Đến Phòng Bầu dục hôm 12/03, thủ tướng Ireland, ông Micheal Martin không muốn mạo hiểm để khỏi bị tấn công như Volodymyr Zelensky, né hết những vấn đề nhạy cảm. Một loạt các nhà ngoại giao tự bịt miệng mình để tránh chọc giận ông Trump. Ngoại trưởng Anh David Lammy, trước đây ông gọi ông Trump là « bạo chúa », « kẻ bệnh hoạn ghét phụ nữ, đồng cảm với chủ nghĩa phát-xít mới », nay nói với BBC rằng những lời chỉ trích của ông « đã xưa rồi ».
Kevin Rudd, đại sứ Úc tại Washington, đã cứu được chiếc ghế bằng cách xóa các bài đăng cũ trên mạng xã hội gọi ông Trump là « tổng thống phá hoại nhất trong lịch sử » và « tên ngốc nhà quê ». Khi đến thăm Nhà Trắng vào ngày 07/02, thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru ca ngợi khẩu hiệu « Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại » của ông Trump, nhưng không thảo luận về chiến tranh Ukraine hoặc Gaza.
Nước Mỹ của Trump đang lao vào tâm bão
Theo The Economist, đó là hậu quả cách làm việc của chính quyền Trump, đã tự tách mình ra khỏi cơ hội học hỏi từ lời khuyên của các đồng minh dân chủ. Thời chiến tranh Triều Tiên, các đồng minh thúc giục Hoa Kỳ tránh sử dụng vũ khí hạt nhân. Từ tháng 11 năm 1950, thủ tướng Anh, Clement Attlee đã cảnh báo tổng thống Mỹ Harry Truman về nguy cơ xung đột với Trung Quốc. Theo ông, nên cố gắng chia rẽ hai cường quốc cộng sản khổng lồ Nga và Trung Quốc - một dự báo về cái bắt tay lịch sử của Richard Nixon ở Bắc Kinh vào năm 1971-1972.
Trong cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba, Anh cũng có những lời khuyên hữu ích. Tại Việt Nam, chính quyền Kennedy và Johnson lẽ ra nên lắng nghe tổng thống Pháp Charles de Gaulle. Tướng De Gaulle, một quân nhân chuyên nghiệp đã học được những bài học cay đắng từ cuộc chiến tranh thực dân đẫm máu của Pháp ở Việt Nam và Algérie.
Tuy nhiên, ông Trump đang phá vỡ lợi thế lịch sử lâu dài của nền ngoại giao Hoa Kỳ, cùng với liên minh phương Tây được xây dựng vững vàng sau Đệ nhị Thế chiến. Ông hoài nghi chính trị gia các nước dân chủ, thích những nhà độc tài như Vladimir Putin hay Viktor Orban, tức giận với những người dám tranh luận - như ông Zelensky. Dưới thời Donald Trump, nước Mỹ đang mù quáng lao vào tâm bão.
