Bản quyền hình ảnh Other

Khi Glenda Fors thuê người dọn dẹp bốn năm trước, một trong những điều đầu tiên cô nhận thấy - ngoài mặt bàn bếp sáng loáng - là sự sụt giảm số lần tranh cãi về việc chia sẻ việc nhà với chồng.

"Tôi nhìn thấy nhà cửa bừa bộn thì bực mình và tôi phải dọn dẹp. Anh ấy cũng thấy bừa bộn và chỉ nghĩ 'à, ừ' rồi quay đi, và anh ấy chẳng thèm quan tâm," người phụ nữ 39 tuổi, nhà tư vấn Công nghệ thông tin toàn thời gian sống ở Tyresö, phía nam Stockholm, nói.

Mặc dù cô mô tả sự phân công công việc gia đình của họ là 'khá cân bằng', Fors nói rằng rốt cuộc cô thường dọn dẹp nhiều hơn một chút. Kể từ khi thuê người giúp đỡ cứ hai tuần thì tới dọn năm giờ, giờ đây cô cảm thấy 'thoải mái hơn nhiều'.

"Thay vì phải căng thẳng về việc phải đi hút bụi vào buổi tối, tôi chỉ cần nghĩ là 'à, cô ta sẽ đến vào ngày mốt' và cứ để đó đi." Trong khi đó, hai vợ chồng dành nhiều thời gian quý giá hơn bên con nhỏ.

Nhiều nghiên cứu cho thấy ngay cả ở các quốc gia bình đẳng nhất thế giới, phụ nữ vẫn phải làm phần lớn việc nhà không được trả lương.

Thụy Điển đứng đầu trong Chỉ số Bình đẳng Giới của EU, với gần 80% phụ nữ đi làm. Thế nhưng nếu như 74% phụ nữ làm việc nhà hoặc nấu ăn ít nhất một giờ mỗi ngày, thì chỉ có 56% nam giới làm tương tự. Mức trung bình ở châu Âu là 79% và 34%.

Đối với Glenda Fors, việc cắt giảm việc nhà sở dĩ thực hiện được là nhờ vào chính sách giảm thuế mà theo đó nhà nước trả một nửa cho hóa đơn làm các việc nhà, chẳng hạn như dọn dẹp, giặt, ủi, với mức trần khoảng 50.000 kronor (5.170 đô la Mỹ) mỗi năm.

Các nhà cung cấp dịch vụ giúp việc nhà trừ tiền ra cho khách hàng khi xuất hóa đơn, giúp khách hàng đỡ phiền hà thủ tục.

"Tôi rất thích chính sách này vì nó có nghĩa là các dịch vụ giúp việc nhà kiểu này có giá cả phải chăng hơn rất nhiều," Fors, vốn không chắc liệu cô thuê người quét dọn hay không nếu không được khấu trừ thuế, nói.

Tiền công theo giờ cho việc dọn dẹp ở Thụy Điển thường dao động trong khoảng 250-400 kronor (26-42 đô la) trước khi được trợ giá.

Mô hình Thụy Điển

Tháng trước, Văn phòng Kiểm toán Quốc gia Thụy Điển đã công bố bản đánh giá bao quát đầu tiên về chương trình này kể từ khi nó được đưa ra áp dụng vào năm 2007.

Nó cho thấy trong các gia đình nhận trợ cấp, cả nam giới và phụ nữ đều cho biết họ làm việc có lương nhiều giờ hơn và kiếm thêm được trung bình 19.000 kronor (2.015 đô la) một năm, so với những người có hoàn cảnh tương tự (bao gồm lịch sử thu nhập, trình độ học vấn, giới tính và tuổi tác) nhưng không dùng phúc lợi này.

Không thể kết luận mối liên hệ nhân quả trực tiếp, vì cũng có thể là các cặp vợ chồng thuê dịch vụ quét dọn nhiều hơn do thu nhập của họ tăng lên thay vì ngược lại.

Nhưng nghiên cứu riêng biệt từ các học giả tại Đại học Stockholm hồi năm 2014 kết luận rằng những phụ nữ đã kết hôn và đi làm toàn thời gian có thuê người giúp việc nhà thì dành trung bình 60% thời gian họ tiết kiệm được để làm việc có lương, và lập luận rằng việc mở rộng các dịch vụ giúp việc nhà có thể giúp giảm thiểu cách biệt về giới trong việc trả lương ở Thụy Điển.

Những phát hiện này cũng bổ sung cho nghiên cứu gần đây về Bỉ, một trong số ít các quốc gia châu u khác trợ cấp cho việc lau dọn.

Các học giả từ Đại học Antwerp và Đại học Do Thái ở Jerusalem phát hiện ra rằng tỷ lệ làm việc của phụ nữ đã tăng lên ở nước này kể từ khi chương trình voucher việc nhà ra đời vào năm 2004, và kết luận rằng 'khả năng ngày càng tăng của những phụ nữ có trình độ trong việc giao việc nhà cho người ngoài chính là cơ chế quan trọng dẫn đến sự thay đổi trong tỷ lệ có việc làm của họ."

Giảm thị trường chợ đen

Những người ủng hộ các khoản trợ cấp thuế của Thụy Điển, lần đầu tiên được đưa ra dưới thời chính phủ trung hữu, lập luận rằng bên cạnh việc giúp cha mẹ trong các gia đình có hai vợ chồng cùng đi làm và cùng có thu nhập có thể dành nhiều thời gian hơn cho công việc hoặc với con cái, chính sách trợ cấp thuế này cũng giúp củng cố việc làm và giảm bớt thị trường chợ đen đối với các dịch vụ việc nhà thanh toán bằng tiền mặt.

Tổ chức Ngành dịch vụ Thụy Điển của giới chủ, Almega, gần đây đã công bố một báo cáo theo đó ước tính rằng chính sách này đã tạo ra hơn 13.000 việc làm cho những người trước đây bị thất nghiệp hoặc nằm ngoài thị trường lao động chính thức, vì Thụy Điển đã tận dụng việc trả mức rẻ đối với công việc quét dọn.

Gọi khái niệm này là 'câu chuyện thành công', tổ chức này cũng cho biết có 'sự sụt giảm mạnh' những công việc giúp việc nhà không được khai báo (thường là được trả bằng tiền mặt), và do đó ước tính sẽ làm tăng doanh thu thuế thêm 500 triệu kronor (53 triệu đô la) mỗi năm.

Với dân số chỉ hơn 10 triệu, 966.000 người Thụy Điển đã sử dụng các dịch vụ được khấu trừ thuế năm 2018, so với 113.000 người trong năm 2009.

Báo cáo của Văn phòng Kiểm toán Quốc gia Thụy Điển kết luận rằng khái niệm này có tác động tích cực đối với lao động ngoại quốc.

Những người giúp việc nhà được trợ cấp thuế từ năm 2011 đến 2017 trung bình kiếm được nhiều hơn 1.300 kronor (136 đô la) một tháng so với những người khác có hoàn cảnh tương tự (bao gồm thời gian ở Thụy Điển, trình độ học vấn, lịch sử thu nhập, giới tính, tuổi tác và nơi sinh).

Cho dù làm việc cho các công ty hay tự làm độc lập, những người quét dọn và những người cung cấp dịch vụ việc nhà khác đã đăng ký ở Thụy Điển đều hưởng lợi từ chế độ phúc lợi mạnh mẽ, không giống những người nhận tiền mặt.

Điều này có nghĩa là họ có thể tiếp cận nhiều lợi ích khác nhau, từ chăm sóc y tế được trợ cấp đến 480 ngày nghỉ thai sản có lương cho mỗi cặp vợ chồng, học bổng cho sinh viên và lương hưu nằm trong số tốt nhất thế giới.

"Tôi cảm thấy như điều này giúp ích cho tôi và đồng thời tôi cũng giúp cô ấy," Glenda Fors nói về người quét dẹp của cô, gọi đó là 'sự khích lệ to lớn' khi biết rằng lao động mà cô thuê có những quyền lợi này.

Khái niệm gây tranh cãi

Bất chấp tác động tích cực đối với cả người sử dụng dịch vụ và người cung cấp dịch vụ dọn dẹp, chế độ khấu trừ thuế vẫn đang là cuộc tranh luận ở nước này.

Những người chỉ trích cho rằng mặc dù tất cả người Thụy Điển đều được hưởng lợi, những người tận dụng chính sách này tập trung vào 10% nhóm người có thu nhập hàng đầu, trong khi sự lan tỏa đến các gia đình có thu nhập thấp và cha mẹ đơn thân là hết sức hạn chế.

"Cơ bản mà nói thì đó là chủ nghĩa xã hội dành cho những người giàu có và sự lười biếng," ông Nico Pavasovic, kỹ sư sản xuất ở Stockholm lập luận. "Nếu bạn cần được trợ cấp thuế để mướn ai đó dọn dẹp nhà cửa, thì có lẽ bạn sở hữu một ngôi nhà quá lớn hoặc bạn cảm thấy có đặc quyền."

Người đàn ông 32 tuổi này mới chuyển đến ở cùng với bạn gái, nói rằng anh làm việc dọn dẹp trong căn hộ 'nhiều hơn một ít'.

Không ai trong số họ ủng hộ trả tiền để thuê người dọn dẹp trong tương lai, ngay cả khi tiền lương của họ tăng hoặc nếu họ có con.

"Các công việc vặt trong nhà là một phần của cuộc sống gia đình," Pavasovic, vốn lớn lên bên cạnh cha mẹ - hai người đều làm việc toàn thời gian - ở phía tây Thụy Điển, nói.

"Mẹ tôi đánh thức tôi vào thứ Bảy để bảo tôi phụ quét dọn, sau đó mẹ làm bánh cho chúng tôi ăn." Anh tin rằng tiền thuế của dân nên được dành cho các dịch vụ công khác như tăng hỗ trợ tại gia cho người già hoặc người bệnh lâu năm.

Đối với Solvita Gabriuna, một người lau dọn 34 tuổi, vốn đã làm việc ở Stockholm khoảng một thập kỷ, phúc lợi xã hội và giáo dục miễn phí mà cô có được nhờ làm việc có đăng ký 'chắc chắn là một lợi ích', nhưng cô cũng cảm thấy không thoải mái về cái cách mà công việc của cô bị trợ cấp thuế ảnh hưởng.

"Việc có lau dọn hay không là lựa chọn của bạn. Tôi không đồng ý lấy tiền thuế của người khác để chi trả. Tôi nghĩ rằng tiền thuế có thể được dùng cho mục đích khác."

Cô tin rằng hầu hết những người thuê cô đều có đủ khả năng tự họ trả tiền công theo giờ mà không cần chính phủ nhúng vào.

Duy trì chuẩn mực giới?

Những người chỉ trích khác đã chỉ ra sự tréo ngoe tiềm tàng của các giá trị giới tính.

Những người được thuê để dọn dẹp nhà cửa thường là phụ nữ, điều mà một số người tin rằng sẽ thúc đẩy phân công lao động truyền thống.

"Hàm ý việc nhà là công việc của phụ nữ vẫn được duy trì và điều này xảy ra với cái giá là sự bất bình đẳng kéo dài giữa phụ nữ thuộc các giai tầng khác nhau và với các sắc tộc khác nhau," Birgitta Jordansson và Linda Lane, hai nhà xã hội học thuộc Đại học Gothenburg, viết trong một công trình nghiên cứu được công bố hồi năm 2018.

Họ lập luận rằng những người phụ nữ có nguồn lực thuê người làm việc nhà, khi làm việc đó là đã thúc đẩy thị trường lao động do nam giới tạo ra để phù hợp với các chuẩn mực giới tính lỗi thời.

"Nhà nước đã tạo điều kiện cho cả phụ nữ và nam giới tránh sự tranh cãi để trao cho nhau quyền bình đẳng cả ở nơi làm việc và ở nhà," họ kết luận.

Các nhà quan sát khác đã lập luận rằng thay vì chỉ trích những người trả tiền để thuê người quét dọn, cần nỗ lực nhiều hơn để nâng tầm vị thế của việc nhà, cho dù được trả lương hay không trả lương.

"Tại sao ai đó thuê người dọn dẹp lại không có ý nghĩa về mặt đạo đức bằng việc bà ấy không tự nấu ăn ở nhà mà gọi đồ ở tiệm pizza, hay là thuê người tới cắt cỏ," John R Bowman và Alyson M Cole kết luận trong nghiên cứu về cuộc tranh luận quanh người giúp việc ở Thụy Điển, mà họ thực hiện cho Đại học Chicago.

"Khi bạn nghĩ về nó, bạn sẽ thấy thật sự hơi lạ một chút khi nó giống như một công việc được coi là hèn kém hơn so với các công việc khác," bà Anna Coyet Komheden, 44 tuổi, viên chức nhà nước đã thuê người dọn dẹp cho nhà mình ở thủ đô của Thụy Điển trong khoảng một năm, nói.

Bà lưu ý việc sửa chữa và tân trang nhà cửa cho những người chủ sở hữu nhà cũng đã được khấu trừ thuế trong nhiều năm ở Thụy Điển, nhưng nói rằng các cuộc tranh luận về loại bỏ trợ cấp cho các công việc này ít gay gắt hơn.

"Tôi có thể thấy rằng việc sửa chữa nhà cửa một cách nào đó có trình độ cao hơn và chúng ta muốn một xã hội có trình độ cao… nhưng những công việc này [việc nhà] cũng cần thiết trong xã hội."

Tuy nhiên, bà thừa nhận rằng đôi khi bà cảm thấy không thoải mái khi trả tiền cho người phụ nữ khác để quét dọn nhà cửa cho bà, chẳng hạn như khi nó trùng với ngày bà làm việc ở nhà.

Đáng đồng tiền?

Vấn đề gây tranh luận lớn hơn hết tất cả là liệu chính sách này có đáng đồng tiền hay không: nó tiêu tốn 5,4 tỷ kronor Thụy Điển (570 triệu đô la) vào năm 2019.

Khi chương trình trợ giá được đưa ra lần đầu tiên, những người ủng hộ lập luận rằng cuối cùng nó sẽ hoàn phí, vì nó sẽ tạo ra nguồn thu thuế đủ từ việc làm để bù lại số tiền nhà nước bỏ ra.

Nhưng trong khi phúc trình của Tổ chức Ngành Dịch vụ Thụy Điển của giới chức ước tính rằng chính phủ thu hồi 90% chi phí, thì các nhà nghiên cứu của Văn phòng Kiểm toán Quốc gia Thụy Điển lại thận trọng hơn nhiều.

"Chúng tôi không đưa ra một con số chính xác. Nhưng nó không phải là tự thu bù chi," bà Anna Brink, quản lý dự án, cho biết.

Bà cũng chỉ ra rằng chính sách này đã khuyến khích dòng lao động di cư từ các nước EU ít giàu hơn như Ba Lan và các nước vùng Baltic, vốn không phải là mục tiêu ban đầu.

"Nếu mục đích của chính sách là mọi người trên thị trường lao động Thụy Điển có việc làm, thì đương nhiên đó sẽ là vấn đề nếu những công việc này rơi vào tay lao động di cư."

Những người ủng hộ chính sách trợ cấp này lập luận rằng chi phí hay giá trị của nó không thể chỉ được đo lường theo khía cạnh tài chính.

Chính phủ Thụy Điển có bốn tháng để chính thức báo cáo trước Quốc hội về cách họ nhìn nhận kết quả nghiên cứu, nhưng một số chính trị gia cao cấp từ liên minh trung tả đã bày tỏ lo ngại về phí tổn.

Bộ trưởng Tài chính Magdalena Andersson đã viết trên một trong những tờ báo lớn nhất hồi tháng trước rằng tác động tích cực của chính sách này 'ít hơn mọi người hy vọng' và nói rằng cần phải xem xét khả năng cải cách.

Tuy nhiên, Anna Brink từ Văn phòng Kiểm toán Quốc gia Thụy Điển nói rằng bà sẽ 'rất ngạc nhiên nếu chính phủ sẽ đề xuất bất kỳ thay đổi lớn nào trong chính sách này', vốn vẫn rất được lòng các đảng đối lập trung hữu và các đảng này thậm chí còn ủng hộ mở rộng chương trình thêm nữa.

Kinh nghiệm của Bỉ chứng minh cho dự đoán của bà.

Ở quốc gia này, các khoản trợ cấp thuế thông qua chương trình voucher đã được áp dụng trong hơn 15 năm, với hơn một triệu người dùng ở một đất nước có 11,5 triệu dân.

Ở một đất nước như Thụy Điển vốn hướng về sự cân bằng giữa cuộc sống và công việc, chính sách này vẫn là một vấn đề gây tranh luận mạnh mẽ.

Bản tiếng Anh đã đăng trên BBC WorkLife.