Getty Images

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Điều đầu tiên mà ta thường tìm hiểu về người khác là săm soi tên cúng cơm do mẹ cha họ đặt cho.

Tên gọi quả là có tác động đáng ngạc nhiên đến cách người khác nhìn nhận chúng ta.

Con người bạn có thể là kết quả của tổng hợp các phương pháp cha mẹ bạn mong muốn dạy dỗ uốn nắn nên - từ tình cảm ấm áp, nghiêm khắc cho đến sự bao dung, dịu dàng.

Nhưng có lẽ bạn chưa nghĩ nhiều đến ảnh hưởng của một món quà đặc biệt quan trọng mà cha mẹ ban tặng cho bạn - đó là cái tên của bạn - liệu bạn có thích nó không, và mọi người trong xã hội nhìn nhận nó như thế nào?

Cha mẹ thường cân nhắc đến đau đầu vì việc nên đặt tên con là gì. Việc này giống như một bài kiểm tra khả năng sáng tạo hoặc một cách để thể hiện cá tính hoặc bản sắc riêng của các bậc phụ huynh thông qua con cái.

Nhưng điều mà nhiều bậc cha mẹ có thể chẳng hề nhận ra - như cá nhân tôi chẳng hạn, chắc chắn là tôi không biết gì - đó là việc đặt tên cho con có thể đóng góp một phần trong việc định hình cách người khác nhìn nhận con họ, và qua đó có thể tác động tới việc con họ sẽ trở thành kiểu người như thế nào.

"Bởi vì cái tên được sử dụng để xác định một cá nhân cụ thể và giao tiếp với cá nhân đó hàng ngày, nó đóng vai trò là cơ sở cho sự tự quan niệm của một người, đặc biệt trong mối quan hệ với người khác," David Zhu, nhà tâm lý học tại Đại học Arizona, chuyên nghiên cứu về ý nghĩa tâm lý của tên gọi, cho biết.

Tất nhiên, có nhiều yếu tố tạo nên tính cách của chúng ta. Có một số tính cách là do ảnh hưởng bởi gene.

Những trải nghiệm trong cuộc sống đóng một vai trò rất lớn, từ những người mà chúng ta chơi cùng đến những vai trò mà chúng ta đảm nhận, dù là trong công việc hay trong gia đình.

Giữa tất cả những tác động đa chiều này, thật dễ dàng để quên đi phần ảnh hưởng do cái tên của chúng ta mang lại - một ảnh hưởng cá nhân lớn lao áp đặt lên chúng ta từ khi sinh ra và điều đó thường ở lại với chúng ta suốt cuộc đời (trừ khi chúng ta gặp vấn đề đến mức phải thay đổi tên mình).

Như Gordon Allport, một trong những người sáng lập ra tâm lý học nhân cách đã nói vào năm 1961, "cái neo quan trọng nhất đối với bản sắc của chúng ta trong suốt cuộc đời vẫn là cái tên của chính mình".

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Hầu hết mọi người chúng ta đều gắn bó với những cái tên được đặt từ khi cất tiếng khóc chào đời cho đến khi chúng ta đủ lớn để có quyền tự thay đổi tên mình

Ở mức độ căn bản thì tên của chúng ta hé lộ thông tin cụ thể về dân tộc hoặc các khía cạnh khác trong lý lịch của chúng ta, mà trong một thế giới thiên về xã hội thì điều này mang lại những hậu quả không thể tránh khỏi.

Ví dụ như nghiên cứu của Mỹ được thực hiện sau các vụ tấn công khủng bố 11/9 phát hiện ra rằng những hồ sơ xin việc dù có trình độ tương đương nhưng nếu mang tên Ả rập thì ít có khả năng được chọn vào vòng phỏng vấn hơn so với hồ sơ mang tên kiểu của người da trắng.

Điều này là không công bằng ở nhiều cấp độ, đặc biệt vì tên có thể là một chỉ số không có mức độ liên quan đáng tin cậy đến kiến thức năng lực của ứng cử viên.

Không nên xem nhẹ những hậu quả này, nhưng đó không phải là thứ duy nhất mà cái tên ảnh hưởng đến.

Ngay cả trong cùng một nền văn hóa, những cái tên phổ biến hoặc hiếm gặp có thể mang những ý nghĩa tích cực hoặc tiêu cực nhất định về mặt ý nghĩa, và chúng có thể được xem là hấp dẫn hoặc dị biệt (không hợp với thị hiếu xã hội), không được ưa chuộng (dù những quan điểm đó cũng có thể thay đổi theo thời gian).

Đổi lại, những đặc điểm này của tên gọi chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến cách người khác đối xử với chúng ta và cách chúng ta cảm nhận về chính bản thân mình.

Một nghiên cứu được thực hiện hồi thập niên 2000 với người đứng đầu là nhà tâm lý học người Mỹ Jean Twenge cho thấy ngay cả khi đã tính đến hoàn cảnh gia đình và sự không hài lòng nói chung với cuộc sống, những người không thích tên mình thường có xu hướng điều chỉnh tâm lý kém hơn những người yêu thích tên của họ.

Điều này rất có thể là do sự thiếu tự tin và lòng tự tôn của những người đó khiến họ không thích tên mình, hoặc ngược lại, sự không yêu thích tên mình là yếu tố góp phần làm nên sự thiếu tự tin của họ - "cái tên trở thành biểu tượng của bản thân", Twenge và đồng tác giả của bà viết.

Về việc tên gọi ảnh hưởng đến cách mọi người đối xử với chúng ta ra sao, hãy xem xét một nghiên cứu của Đức được công bố vào năm 201.

Trong nghiên cứu này, người dùng của một trang web hẹn hò được hỏi liệu họ có muốn dự đoán các cuộc hẹn hò tiềm năng dựa trên tên của họ hay không.

Jochen Gebauer, hiện làm việc tại Đại học Mannheim, và các đồng nghiệp của ông, trong đó có Wiebke Neberich, nhận thấy rằng những người có tên được coi là không hay vào thời điểm đó (chẳng hạn như Kevin) nhiều khả năng bị từ chối hơn so với những người có tên hay được ưa chuộng hơn (chẳng hạn như Alexander).

Nếu lấy tình huống hẹn hò đại diện cho cách những người này được đối xử trong suốt cuộc đời, thì thật dễ dàng để thấy tên của họ có thể định hình nên cách mọi người đối xử với họ nói chung, và qua đó tác động tới việc họ trở thành kiểu người nào.

Thật vậy, nghiên cứu mới vẫn đang được báo chí thực hiện ở Đức cho thấy những người tham gia ít khi quyết định giúp đỡ một người lạ có tên được đánh giá tiêu cực (Cindy và Chantal là hai cái tên được đánh giá tiêu cực nhất) so với những người lạ có tên được đánh giá tích cực (Sophie và Marie được đánh giá tích cực nhất).

Ta có thể tưởng tượng ra rằng khó mà trở thành một người đôn hậu, đáng tin cậy được (có độ "dễ chịu" cao về đặc điểm tính cách) khi bạn cứ phải đối mặt với sự từ chối hết lần này đến lần khác trong cuộc sống bởi cái tên "không được hay lắm" của bạn.

Một phần khác của nghiên cứu mảng hẹn hò đã cho thấy điều này: những người có dữ liệu là những cái tên không được ưa chuộng, những người bị từ chối thường xuyên hơn cũng có xu hướng học hành thấp hơn và có mức độ tự tin kém hơn - gần như thể sự từ chối mà họ trải qua trên nền tảng hẹn hò phản ánh cách họ đã tồn tại trong cuộc sống.

Các nghiên cứu khác gần đây cũng gợi ý tương tự về hậu quả tai hại của việc có một cái tên lạ tai hoặc nghe có vẻ tiêu cực.

Huajian Cai và các đồng nghiệp của ông tại Viện Tâm lý học ở Bắc Kinh gần đây đã kiểm tra chéo tên của hàng trăm nghìn người với nguy cơ bị kết án tội phạm.

Họ phát hiện ra rằng ngay cả sau khi tính đến ảnh hưởng của các yếu tố nền về nhân khẩu học, những người có tên được coi là lạ tai hoặc có hàm ý tiêu cực (ví dụ như bị được đánh giá chung là ít "đôn hậu" hoặc ít "đạo đức" hơn) có nhiều khả năng phạm tội hơn.

Bạn có thể thấy xu hướng hành vi phạm tội này như một ví dụ tiêu biểu cho một người khó có khả năng sống thuận thảo hòa đồng. Một lần nữa, điều này phù hợp với quan điểm cho rằng việc có một cái tên nghe tiêu cực hoặc không hay sẽ khiến một người bị xã hội từ chối và tăng nguy cơ phát triển tính cách bất đồng.

Tên của chúng ta có thể gây ra những hậu quả này, Huajian Cai nói, vì chúng có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm nhận về bản thân và cách người khác đối xử với chúng ta.

"Vì một cái tên tốt hay xấu đều có khả năng… tạo ra kết quả tốt hoặc xấu, tôi khuyên các bậc cha mẹ nên cố gắng đặt cho con mình một cái tên mang hàm nghĩa tốt đẹp theo truyền thống văn hóa," ông nói.

Cho đến nay, những nghiên cứu này đã chỉ ra những hậu quả rõ ràng có hại của việc đặt một cái tên tiêu cực hoặc không được ưa thích.

Nhưng một số phát hiện gần đây cũng gợi ý về những lợi điểm tiềm tàng mà tên của bạn có thể có. Ví dụ: nếu bạn có một cái tên nghe "êm tai" hơn, dễ đọc như Marla (so với một cái tên nghe giật cục như Eric hoặc Kirk), thì có khả năng mọi người sẽ nhìn nhận bạn thiện cảm cởi mở một cách tự nhiên hơn, và bạn sẽ nhận được nhiều ưu thế hơn đi kèm với cái tên.

Ngoài ra, mặc dù một cái tên nghe lạ tai có thể gây bất lợi trong ngắn hạn (tăng nguy cơ bị từ chối và giảm năng lực của bạn) nhưng nó lại có thể có lợi thế về lâu dài bằng cách tạo ra cho bạn cảm giác độc đáo hơn về cá nhân của mình.

Hãy xem một nghiên cứu mới khác của Huajian Cai và nhóm của ông tại Viện Tâm lý học Bắc Kinh: ngay cả sau khi đã tính đến hoàn cảnh gia đình và kinh tế xã hội, họ phát hiện ra rằng việc có một cái tên hiếm thì có liên hệ với việc gia tăng khả năng theo đuổi một nghề nghiệp khác thường, chẳng hạn như đạo diễn phim hoặc thẩm phán.

"Giai đoạn đầu đời, một số người có thể có cảm nhận về bản sắc độc đáo từ những cái tên tương đối 'độc', lạ của họ," các nhà nghiên cứu nói, và cho rằng tâm lý này thúc đẩy một "động cơ khác biệt" khiến họ tìm đến sự nghiệp khác thường, phù hợp với cái tên của họ.

Điều này dường như phần nào gợi nhớ đến học thuyết "tên gọi quyết định số phận" - theo đó cho rằng ý nghĩa của tên gọi có ảnh hưởng đến các quyết định trong cuộc sống của chúng ta.

Theo nghiên cứu của Zhu từ Đại học bang Arizona và các đồng nghiệp của mình, việc có một cái tên khác thường thậm chí có thể giúp chúng ta trở nên sáng tạo và cởi mở hơn.

Nhóm của Zhu đã kiểm tra chéo tên của các giám đốc điều hành tại hơn một nghìn công ty và nhận thấy rằng tên của họ càng hiếm thì chiến lược kinh doanh mà họ có xu hướng theo đuổi càng độc đáo, đặc biệt nếu họ là những người tự tin.

Zhu đưa ra một lời giải thích tương tự như Huajian Cai và các đồng nghiệp. "Các CEO có một cái tên khác lạ thì thường có xu hướng phát triển quan niệm bản thân khác biệt với các đồng nghiệp, thúc đẩy họ theo đuổi các chiến lược độc đáo, ông nói.

Nếu bạn sắp sinh con, bạn có thể phân vân không biết nên chọn một cái tên phổ biến, thông dụng để có thể nâng cao mức độ hòa đồng và khả năng dễ mến của con, hay nên đặt cho chúng một biệt danh độc đáo, giúp chúng cảm thấy đặc biệt và hành động sáng tạo hơn.

"Những cái tên phổ biến hay hiếm gặp đều gắn liền với ưu điểm và nhược điểm, vì vậy các bậc cha mẹ tương lai nên nhận thức được những ưu và khuyết điểm cho dù họ đặt cho con mình loại tên nào," Zhu khuyên.

Có lẽ ở đây có một mẹo nhỏ là tìm cách để có được những điều tốt nhất của cả hai kiểu bằng cách chọn một cái tên thông thường nhưng dễ sửa đổi thành một cái gì đó đặc biệt hơn.

"Nếu đặt một cái tên quá phổ biến, đứa trẻ có thể dễ dàng được người khác chấp nhận và yêu thích trong thời gian ngắn," Zhu khuyên. "Nhưng cha mẹ cần tìm cách giúp con đánh giá cao sự độc đáo của mình, bằng cách đặt cho đứa trẻ một biệt danh đặc biệt hoặc thường xuyên khẳng định những đặc điểm thú vị khác thường của con mình."