Tọa lạc ở vùng ngoại ô, cách trung tâm thành phố Marseille khoảng 15 km, Château de la Buzine (xây vào năm 1867) là Trung tâm các nền Điện ảnh Địa Trung Hải (Maison des Cinématographies de la Méditerranée), do Viện lưu trữ phim ảnh Marseille quản lý. Khi xưa, lâu đài này thuộc quyền sở hữu của nhà văn kiêm đạo diễn trứ danh Marcel Pagnol (1895-1974). Cũng tại nơi này, ông đã đặt ống kính quay phim, chuyển thể một số tiểu thuyết của ông thành phim truyện chiếu trên màn ảnh lớn. Sau một thời gian dài đóng cửa, lâu đài Buzine đã được khai trương lại vào năm 2011, sau khi được chuyển đổi thành một trung tâm văn hóa với phòng triển lãm và rạp chiếu phim.

Khi đem ra trưng bày hàng trăm tác phẩm đủ loại về Yves Montand (ảnh chụp, bản thảo, áp phích, tư liệu, trang phục sân khấu ….), Trung tâm Điện ảnh Địa Trung Hải cũng chọn mối quan hệ khá thân thiết giữa hai nghệ sĩ Montand-Pagnol làm điểm nhấn. Trong số các bộ phim ăn khách của Yves Montand, có hai tác phẩm ''Jean de Florette'' và ''Manon des Sources'' do đạo diễn Claude Berri phóng tác từ bộ tiểu thuyết cùng tên của văn hào Pháp Marcel Pagnol. Tại cuộc triển lãm, có trưng bày những quyển sách với chữ ký của tác giả tặng riêng cho Yves Montand.

Tình bạn giữa Marcel Pagnol và Yves Montand

Trong quyển ''Từ điển Điện ảnh'' (Dictionnaire du Cinéma), tác giả Jean Tulard ghi nhận là Yves Montand từng gặp đạo diễn Marcel Pagnol năm ông mới 17 tuổi, lúc tập tễnh vào nghề còn chưa nổi tiếng. Yves Montand tập đóng phim, xuất hiện trong một số cảnh quay của Marcel Pagnol, nhưng đến khi dựng phim, các cảnh này đều đã bị cắt bỏ. Một thập niên sau đó, khi Yves Montand rời miền Nam lên Paris lập nghiệp và trở nên nổi tiếng, ông mới trở thành bạn thân của Marcel Pagnol qua lời giới thiệu của thi hào Jacques Prévert (1900-1977). Trong bức ảnh chụp vào năm 1951 nhân ngày cưới của hai thần tượng điện ảnh Simone Signoret và Yves Montand tại ngôi làng Saint-Paul-de-Vence, cả hai tác giả đàn anh Jacques Prévert và Marcel Pagnol đều là khách mời danh dự.

Cả hai nghệ sĩ này đều có quan hệ gắn bó với Marseille. Tuy sinh trưởng tại Aubagne nhưng thời còn trẻ, tác giả Marcel Pagnol từng là giáo viên Anh văn tại trường trung học Saint Charles và sau đó ông đã gợi hứng sáng tác bộ tác phẩm ''Trilogie Marseillaise'', gồm 3 vở bi kịch chọn thành phố Marseille làm bối cảnh. Về phần mình, Yves Montand, tên thật là Ivo Livi, theo bố mẹ di cư từ Ý đến Marseille năm ông lên 4 tuổi. Gia đình ông chọn định cư ở khu phố nghèo phía bắc, đường sá lúc ấy còn đầy bùn lầy, chưa được rải nhựa.

Trong suốt tuổi thơ hàn vi, chính những năm tháng gian khổ nhọc nhằn nhất lại trở thành một động lực lớn, không ngừng thôi thúc Yves Montand đi tìm bằng mọi giá sự thành công trên đường đời sự nghiệp. Theo lời kể của nam nghệ sĩ, bố mẹ ông nghèo đến nổi trong nhà không có phòng tắm, phòng vệ sinh nằm ở ngoài hành lang, khi còn nhỏ ông chỉ được tắm mỗi tuần một lần trong các nhà tắm công cộng. Nhưng khó khăn nhất vẫn là hình ảnh của người Ý trong mắt người dân thành phố Marseille. Dân nhập cư bị cho là những kẻ ăn bám, thành phần thấp hèn nhất trong tầng lớp dân nghèo thời bấy giờ.

Yves Montand, những mối tình đẹp nhất trong đời

Vì gia đình quá nghèo,cậu bé Ivo Livi phải bỏ học năm 11 tuổi, bắt đầu làm đủ mọi nghề để kiếm sống, kể cả làm phu khuân vác từ năm 15 tuổi tại bến cảng thành phố Marseille. Chính tại khu phố này, ông khám phá các bộ phim ca nhạc đầu tiên của Mỹ trong đó có ''Carioca'' (Thẳng đường đến Rio - 1933), cũng từ đó mà Ivo nuôi mộng trở thành một ngôi sao sân khấu. Cậu thiếu niên bắt chước các bước nhảy nhuần nhuyễn điêu luyện của ông vua thiết hài Fred Astaire, ông học cách nháy mắt mỉm cười như Gary Cooper, hay Jamerss Stewart trong phim cao bồi.

Khi lớn lên và bắt đầu làm việc cho các quán rượu gần bến cảng, Ivo lấy nghệ danh là Yves Montand, chọn những bài ca của Charles Trenet và bắt chước cách hát của vua hề Fernandel, pha trò dí dỏm cho tiết mục biểu diễn thêm hài hước vui nhộn. Cũng trong thời gian này, ông bắt đầu viết nhật ký và ghi chép những điều đáng nhớ, cần được rèn luyện, trau dồi thêm trước khi lên sân khấu. Quyển nhật ký được trưng bày trên một giá vẽ họa sĩ, phản ánh những bước đầu trên con đường sân khấu.

Đến Paris lập nghiệp từ năm 23 tuổi (năm 1944), Yves Montand thành danh vài năm sau đó nhờ vào sự dìu dắt của nữ danh ca Édith Piaf. Bản nhạc bất tử ''La vie en Rose'' được hai đồng tác giả Louiguy và Piaf viết ra để nói về quan hệ say đắm giữa đôi tình nhân này. Quan hệ ngắn ngủi (1944-1946) nhưng quan trọng giữa Piaf và Montand mở ra chương triển lãm về các mối tình trong đời của nam nghệ sĩ, từ Simone Signoret (1951-1985), Marilyn Monroe (1960), Shirley MacLaine (1962) cho đến Carole Amiel, người vợ cuối cùng, không phải là nghệ sĩ, đã sinh cho ông đứa con trai duy nhất (Valentin Montand).

Quan hệ ngoại tình của Yvers Montand với thần tượng điện ảnh Marilyn Monroe đã làm hao tốn không biết bao nhiêu giấy mực của báo chí thời bấy giờ, nhưng hầu như mọi người đều đồng ý là thần thánh còn phải xiêu lòng huống chi là người phàm trước một ngôi sao màn bạc từng được mệnh danh là ''người đàn bà đẹp nhất hành tinh'', ban đêm không hề mặc gì cả ngoại trừ vài giọt nước hoa Chanel số 5.

Dù vậy, về mặt tình nghĩa, quan hệ chung sống với nữ diễn viên Simone Signoret vẫn quan trọng hơn hết, có lẽ cũng vì cặp vợ chồng nghệ sĩ này trong 3 thập niên liền đã bổ sung cho nhau trên nhiều phương diện, về mặt nghệ thuật cũng như sự dấn thân chính trị. Tuy không hề có thẻ đảng viên, nhưng cặp bài trùng Signoret-Montand (cũng như ca sĩ kiêm tác giả Jean Ferrat) đã sát cánh đồng hành với đảng Cộng Sản Pháp (PCF), cả hai nghệ sĩ từng đi thăm Liên Xô vào năm 1956, để rồi xa lánh và đoạn tuyệt với ý thức hệ cộng sản từ năm 1968 trở đi, sau vụ đàn áp ''Mùa xuân Praha''. Bộ phim tiêu biểu cho giai đoạn này là tác phẩm ''L'Aveu'' (Lời thú tội) của đạo diễn Costa Gavras nói về số phận của các tù nhân Tiệp Khắc bị giam do bất đồng chính kiến.

Bộ phim tài liệu về di sản nghệ thuật của Yves Montand

Lúc sinh tiền, Yves Montand trong nửa thế kỷ sự nghiệp đã ghi âm khoảng 25 album ca nhạc và đóng vai chính trong khoảng 60 bộ phim. Trong làng nhạc, ông nổi tiếng nhờ chất giọng biểu cảm trung trầm, một crooner theo kiểu Pháp với lối vuốt chữ mượt mà nồng ấm, nhất là khi hát các bản tình ca Pháp. Còn trong làng phim, ông là một trong những diễn viên ''ruột'' do tâm đầu ý hợp với các đạo diễn Pháp nổi tiếng từ những năm 1970 như Claude Sautet, Alain Corneau, Jean Paul Rappeneau hay là Costa-Gavras. Đối với một người dành trọn cuộc đời cho nghệ thuật, thì ông lại đột ngột ra đi vì cơn đau tim vào năm 1991, đúng một ngày trước khi đạo diễn Jean-Jacques Beineix hoàn tất bộ phim ''IP5''.

Ra đi khá sớm ở tuổi 70, Yves Montand để lại một số dự án dang dở, kể cả một bộ phim ca nhạc và vòng lưu diễn nước Pháp dự trù vào tháng 04/1992. Cuộc triển lãm lớn tại Marseille là dịp để tưởng nhớ một người nghệ sĩ đa tài. Chương trình kỷ niệm gồm nhiều sinh hoạt quan trọng, trong đó có các buổi chiếu phim tại Viện lưu trữ phim ảnh Pháp Cinémathèque Française, ngày phát hành một quyển tiểu sử mới của nhà xuất bản La Martinière.

Chương trình sẽ đạt đến đỉnh điểm vào mùa thu năm nay, với ngày ra mắt khán giả bộ phim tài liệu mang tựa đề ''Montand est à nous'' do hai đạo diễn Yves Jeuland và Vincent Josse thực hiện nói về di sản nghệ thuật của Yves Montand. Bộ phim này từng được giới thiệu trong khuôn khổ liên hoan Cannes, theo lời mời của giám đốc ban tuyển phim Thierry Frémaux. Mãi đến ngày 13/10/2021, phim này mới được phổ biến rộng rãi : một món quà có giá trị tình cảm đối với giới hâm mộ do bộ phim sẽ được công chiếu đúng vào dịp sinh nhật lần thứ 100 của Yves Montand.