Châu Tinh Trì

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Châu Tinh Trì

Trong hai thập niên 80, 90 phát triển rực rỡ của điện ảnh Hong Kong thế kỷ trước, ngoài vô số bộ phim hành động, võ thuật đưa nhiều ngôi sao vươn tầm quốc tế, những bộ phim Tết – vốn ít được biết đến ở nước ngoài hơn, lại thành công vang dội tại phòng vé nội địa.

CÁC NGÔI SAO CÓ THỂ VƯƠN TẦM QUỐC TẾ, NHƯNG BỊ ĐÈ BẸP BỞI PHIM TẾT

Lý Tiểu Long, Thành Long, Lý Liên Kiệt, Châu Nhuật Phát… có thể là những ngôi sao điện ảnh toàn cầu chứ không bó hẹp trong phạm vi điện ảnh Hoa ngữ, nhưng khán giả Hong Kong vẫn yêu thích các tác phẩm kinh điển được chiếu trong mùa phim Tết Nguyên đán hàng năm, như All’s Well, End’s Well (Gia hữu hỷ sự - 1992) và My Lucky Star (Hành vận siêu nhiên - 2003) và vô số bộ phim Tết thành công khác, cho dù chúng lại không gây được tiếng vang lớn ở nước ngoài.

Một trong những phim Tết thành công nhất của điện ảnh Hong Kong là It’s a Mad, Mad, Mad World (Phúc quý bức nhân), phát hành năm 1987, thu tới 27 triệu đô la HK, nhưng với khán giả quốc tế, hiếm ai biết bộ phim này từng tồn tại (dù giờ đây bạn có thể xem nó trên Netflix).

Nếu phỏng vấn những khán giả châu Âu hoặc thậm chí là ở ngay cả châu Á rằng bộ phim Hong Kong nổi tiếng và yêu thích nhất của họ là gì, ta sẽ nghe được một danh sách dài các tác phẩm hành động, võ thuật kinh điển. Đó có thể là những bộ phim hành động mang tính đặc trưng của Ngô Vũ Sâm như A Better Tomorrow (Anh hùng bản sắc) hoặc Hard Boiled (Lạt thủ thần thám) với các tên tuổi diễn viên như Châu Nhuật Phát, Trương Quốc Vinh, Lương Triều Vỹ… Đó có thể là những tác phẩm kinh điển của Lý Tiểu Long hay sau này là Thành Long với các phim hài võ thuật vui nhộn như A Police Story (Câu chuyện cảnh sát) hoặc Kế hoạch A (Project A) – hai bộ phim đưa tên tuổi ngôi sao này nổi tiếng toàn cầu.

Với những khán giả thích phim nghệ thuật hoặc có chiều sâu hơn, họ có thể đề xuất các bộ phim của Vương Gia Vệ hoặc An Hui. Dù luôn có sự tham gia của dàn sao tài năng và nổi tiếng như Trương Quốc Vinh, Lương Triều Vỹ, Trương Mạn Ngọc…, các bộ phim của hai đạo diễn này lại hiếm khi thành công tại phòng vé nội địa.

Và dĩ nhiên, hiếm ai đề cập đến một bộ phim chiếu Tết Nguyên đán như Gia hữu hỷ sự (1992) – bộ phim có doanh thu cao gấp đôi Lạt thủ thần thám và sau đó ra tiếp 7 phần nữa, trở thành loạt phim Tết thành công nhất và không thể thiếu trong mỗi mùa Tết của người dân Hong Kong.

Một trong những điều trớ trêu của điện ảnh Hong Kong hai thập niên 80, 90 là những ngôi sao nổi tiếng toàn cầu lại ít khi có phim thành công lớn ở nội địa. Thành Long, Châu Nhuận Phát và Lý Liên Kiệt là những ngôi sao như vậy. Tên tuổi họ vang danh quốc tế, và vẫn nổi tiếng ở quê hương họ, nhưng phim của họ hiếm khi đạt vị trí số 1 tại phòng vé trong mùa phim lễ hội lớn nhất năm này.

Vinh dự đó thường đến với những bộ phim hài chiếu Tết. Và dù thành công rực rỡ ở Hong Kong, chúng lại tương đối ít được biết đến ở phạm vi quốc tế.

Nhưng điều đó cũng không có gì đáng ngạc nhiên, nếu bạn nghiên cứu kỹ về thị hiếu của khán giả Hong Kong giai đoạn này.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Châu Nhuật Phát

ĐIỀU GÌ LÀM NÊN THÀNH CÔNG CỦA NHỮNG BỘ PHIM TẾT KINH ĐIỂN CỦA ĐIỆN ẢNH HONG KONG

Định nghĩa là “phim Tết Nguyên đán” có thể còn khá mơ hồ. Phim hài lãng mạn The Eight Happiness (Bát tinh báo hỉ), phim nhại kiếm hiệp The Eagle Shooting Heroes (Đông thành Tây tựu) và phim cờ bạc God of Gamblers (Thần bài) đều được chiếu trong dịp Tết, nhưng cả ba có đủ tiêu chuẩn để gọi là “phim Tết” không? Điều này cũng tương tự như ở Hollywood khi người ta coi các bộ phim bom tấn như Jaws (Hàm cá mập), Star Wars (Chiến tranh giữa các vì sao) và The Dark Knight (Hiệp sĩ bóng đêm) là phim mùa Hè vậy.

Nữ tiến sĩ Fiona Law của trường ĐH Hong Kong, người từng có bằng Tiến sĩ với đề tài “phim Tết Nguyên đán” cho rằng khó để gọi tất cả những bộ phim này là phim Tết mà đơn giản là cách để các hãng phim tiếp thị và xây dựng thương hiệu cũng như dán nhãn chúng để thu hút khán giả trong mùa lễ hội hàng năm.

Những bộ phim Tết đúng chất nhất của điện ảnh Hong Kong thường tập trung khai thác những câu chuyện vui vẻ hài hước và tất nhiên đề tài của chúng là sự giàu có, vận may, tình duyên hạnh phúc.

Xu hướng này bắt nguồn từ chính nguồn gốc của thể loại mang tính đặc trưng của điện ảnh Hoa ngữ. Phim Tết Nguyên đán đầu tiên được ghi nhận là Bloom and Prosper của Tang Xiaodan được làm từ năm 1937. Cho dù bản phim này đã bị thất lạc, nhưng một vài chi tiết còn sót lại cho biết câu chuyện phim tập trung vào chuyện trúng số và được quảng bá mạnh mẽ như một “bộ phim Tết của Trung Quốc”.

Sự giàu có và vận may – hai chủ đề này thường song hành trong các bộ phim chiếu Tết và được điện ảnh Hong Kong khai thác để câu khách.

Bộ phim Phúc quý bức nhân (1987) là ví dụ điển hình. Phim tập trung vào một gia đình gặp nhiều may mắn và tìm vận may nhờ trúng số.

Bát tinh báo hỷ của đạo diễn Đỗ Kỳ Phong và dàn sao như Châu Nhuận Phát, Trương Học Hữu, Trịnh Du Linh, Chung Sở Hồng. Doanh thu đạt 37 triệu đô la HK vào năm 1988 tập trung vào các câu chuyện tình duyên và may mắn với cái kết tất nhiên phải “happy ending”.

Hành vận siêu nhiên thì gần như chỉ tập trung vào chuyện may rủi trong tình duyên và cuộc sống. Đây là một trong những bộ phim hiện đại vui nhộn nhất của điện ảnh Hong Kong trước khi lụi tàn. Phim kể về một người phụ nữ (Dương Thiên Hoa đóng) gặp những điều xui xẻo liên miên và tìm đến một thầy phong thủy nổi tiếng (Lương Triều Vỹ) để tìm ra nguyên nhân “vận đen” và tìm cách giải lời nguyền bị ám. Phim thành công lớn bởi khán giả không nghĩ một tên tuổi như Lương Triều Vỹ, thường bị “dán mác” bởi những phim lãng mạn sầu muộn của Vương Gia Vệ, lại đóng phim hài duyên đến thế.

Đối với khán giả quốc tế, việc nhấn mạnh vào tiền bạc, vận may hay tình duyên khiến các bộ phim Tết của Hong Kong có vẻ nông cạn, nhưng tiến sĩ Fiona Law cho rằng chủ đề “thịnh vượng” này xuất xứ từ tâm lý mang tính địa phương của khán giả bản địa. “Tết Nguyên đán là thời điểm để người Hong Kong hoạch định tương lai. Và người Hong Kong thực sự rất mê tiền trong một đặc khu kinh tế phát triển mạnh mẽ mà nếu không có tiền, bạn sẽ không tồn tại được” – cô nói.

Trong thời kỳ bùng nổ tài chính và kinh tế của hai thập niên này, dường như người dân Hong Kong kiếm tiền rất tốt nếu họ làm việc thực sự chăm chỉ và tin vào vận may của mình. Đó là lý do khiến các nhà làm phim xoáy sâu vào chủ đề này để thu hút khán giả.

Bên cạnh chủ đề giàu có, vận may, một chủ đề khác cũng “ăn nên làm ra” là những bộ phim về tình duyên hay định mệnh. Các bộ phim này càng lôi kéo nhiều bộ phim hạng A tham gia càng tốt. Và đây cũng là dịp các ngôi sao hạng A chiều chuộng khán giả của họ với những bộ phim có vẻ khác xa với con đường sự nghiệp của họ.

Bát tinh báo hỷ và Gia hữu hỷ sự là hai bộ phim kinh điển khai thác chủ đề này và thành công vang dội.

Nếu Bát tinh báo hỷ chỉ có một phim duy nhất, thì Gia hữu hỷ sự kéo dài tới 8 phần (tập mới nhất ra mắt mùa Tết 2020). Trong tập phim đầu tiên và cũng được đánh giá hay nhất ra mắt vào năm 1992, bộ phim này thu hút dàn sao lớn bao gồm Châu Tinh Trì, Trương Quốc Vinh, Trương Mạn Ngọc và Ngô Quân Như cùng nhiều gương mặt kỳ cựu khác. Phim chỉ tập trung câu chuyện vào một gia đình với ba anh em và những câu chuyện tình duyên lận đận của họ cho đến khi mùa Xuân đến.

Với những bộ phim như vậy, điểm cần chú ý đầu tiên nếu muốn thành công, đó là kết thúc phải có hậu. Bất kể rắc rối nào, bất kể hành xử tồi tệ nào của nhân vật trước đó cũng đều phải được hóa giải và đem đến một cái kết tràn ngập tiếng cười hạnh phúc. Đừng mong đợi một cái kết có sự hy sinh dũng cảm hay những cuộc chia tay đẫm nước mắt. Bởi chúng cầm chắc sự thất bại trong tay.

Các chủ đề về tiền bạc, tình yêu và gia đình, dàn diễn viên toàn sao, kịch bản đủ sức hấp dẫn và một cái kết có hậu – đó là những yếu tố cần thiết để một bộ phim Tết Nguyên đán của Hong Kong. Giới phê bình gọi đó là một phim Tết tinh túy. Nếu thiếu một trong những yếu tố này thì cũng giống như một bộ phim về James Bond mà không có những “đồ chơi” công nghệ sành điệu, các nhân vật phản diện mưu ma chước quỷ và đặc biệt là “Bond Girl” quyến rũ.

Nhưng mặc dù thống trị phòng vé trong nhiều năm như vậy, thị hiếu của khán giả Hong Kong với những bộ phim có cùng công thức như vậy đang dần phai nhạt. Các bộ phim Tết như vậy vẫn tiếp tục được thực hiện trong nhiều năm qua, nhưng chúng không còn thống trị phòng vé như nhiều năm trước. Và trớ trêu thay, có vẻ như thể loại đặc biệt này lại trở thành nạn nhân của chính nó khi khán giả đã nhàm chán với những phim công thức kiểu “mua vui cũng được một vài trống canh”.

Bên cạnh sự xuống dốc của điện ảnh Hong Kong, sự lên ngôi của điện ảnh Trung Quốc với những bộ phim Tết đa dạng và đầu tư kinh phí lớn; những bộ phim Tết của Hong Kong ngày càng ít được khán giả chú ý. Thay vào đó, họ vẫn nhắc về những bộ phim Tết kinh điển như Gia hữu hỷ sự, đặc biệt là bản gốc ra mắt năm 1992 vì đây là một tác phẩm kinh điển, quá phổ biến và quan trọng về mặt văn hóa. Nó trở thành chuẩn mực và gợi nhớ tới một nền điện ảnh Hong Kong hưng thịnh của thập niên 90.

Và khán giả không còn nhu cầu xem những bộ phim mới với công thức tương tự nhưng chất lượng đi xuống nhiều lần!