Rome – Những mảnh ghép về tình yêu và cuộc sống

"Hãy bơi đi, chàng trai nhỏ Flavio…!" (Kỳ 1)

Khi tôi vẫn đang vùi trong chăn giữa tiết trời xám xịt đỏng đảnh đầu tháng 3 của Rome, bác Teresa di Ottovio đã giục chồng, bác trai Eugenio, dậy sớm ăn sáng uống cà phê, rồi còn kịp đón con dâu để chuẩn bị cho ngày đầu tiên cậu cháu đích tôn Flavio xuống bể bơi đạp nước.

La Dolce vita – Cuộc sống ngọt ngào!

Phải nói luôn, ở Ý không có khái niệm cháu đích tôn, mà đó chỉ là thuật ngữ mà tôi mang từ Việt Nam sang. Flavio là con trai đầu lòng, mới vừa tròn 4 tháng tuổi, của Nicola - con trai cả của hai bác Eugenio và Teresa. Hôm nay, Nicola phải đi làm ca, nên chỉ có hai bác cùng cô con dâu Frederica đưa Flavio đến lớp học bơi.

Bác Teresa cho tôi xem hình ảnh cậu bé Flavio đạp chân giữa bể nước, tự hào "Troppo carino! Flavio sarà un uomo forte" (Dễ thương hết sức. Flavio sẽ là một người đàn ông mạnh mẽ!). Vài ngày trước đó, bác đã khoe rối rít về lịch trình Frederica đăng ký cho cậu bé Flavio học bơi từ tấm bé, như một chứng tích của "bà mẹ Ý hiện đại". Trong các câu chuyện, bác luôn khen con dâu tuyệt vời, và tỏ ra thích thú với mọi cách nuôi dạy hiện đại của con dâu với cháu trai Flavio, mà tuyệt nhiên không có sự so sánh "Ngày xưa thế này, lẽ ra phải làm thế nọ…"!

Sự gắn kết và quần tụ giữa các thế hệ gia đình tại Italia rất bền vững và mạnh mẽ, khá tương đồng với Việt Nam. Ngay từ khi vừa chào đời, cậu bé Flavio đã luôn được nonno (ông) và nonna (bà) kề cận. Dù không ở cùng nhà, song hàng ngày, bác Teresa và Eugenio đều sang nhà con trai cách đó chỉ chừng 1km, lúc thì mang theo đồ ăn cho con dâu, khi lấy quần áo bẩn của cả con và cháu về giặt ủi, hoặc chăm sóc cháu cho con dâu còn bận công việc kinh doanh riêng…

Tại Ý, mối quan hệ gia đình được hình thành từ một triết lý văn hóa, coi trọng sự gắn kết, truyền thụ di sản gia đình qua các thế hệ. Theo nhà xã hội học Carlo Petrini, "la dolce vita" là một phản ánh về cách tiếp cận cuộc sống của người Ý: "Đó là một cách sống đề cao sự thấu đáo và biết trân trọng những niềm vui giản dị trong cuộc sống, đặc biệt khi chúng được chia sẻ cùng những người thân yêu".

Đối với người Ý, sự ngọt ngào của cuộc sống thường được cảm nhận rõ nhất khi ở bên gia đình, đặc biệt là trong những bữa ăn chung, những cuộc trò chuyện lâu dài và những khoảnh khắc yên tĩnh, gắn bó.

"Certo, Mama Mia!" – "Tất nhiên rồi, ôi trời ơi!"

Thật khó có thể hình dung một người Ý sống cô độc một mình, mà không hề có người thân và bạn bè bên cạnh. Trong suốt hơn 5 tháng ở cùng trong gia đình bác Teresa và Eugenio, ngày nào tôi cũng chứng kiến hai bác tám chuyện hàng tiếng cùng cô con gái Francesca, hiện đang sống tại San Diego (Mỹ). Hoặc, hai ông bà sẽ sang nhà con trai và con dâu vừa chăm cháu, vửa trao đổi cập nhật tình hình cuộc sống và công việc hàng ngày. Không có vùng cấm trong các cuộc hội thoại giữa cha mẹ và con cái tại Ý. Họ chia sẻ với nhau hầu như tất cả mọi chuyện, như những người bạn.

Sợi dây quan trọng nhất để các thế hệ gia đình người Ý vẫn gắn kết chặt chẽ cùng nhau, bất chấp dòng chảy thời gian và khoảng cách thế hệ, có lẽ, đơn giản là "thể hiện tình yêu mọi lúc, luôn quan tâm, chia sẻ mọi việc, song không áp đặt, không đòi hỏi ngược trở lại". 

Câu đầu tiên mà bác Teresa hay Eugenio lên tiếng khi nhận điện thoại của các con Nicola hay Francesco, hoặc con dâu Frederica luôn là "Ciao bello/bella!" (Chào con yêu!"). Câu cảm thán mà bác Teresa dùng nhiều nhất trong hội thoại cùng con gái Francesca là "Certo (Tất nhiên rồi)", và "Mama Mia (Ôi trời ơi!)", mà hầu như tuyệt đối không có cụm từ răn dạy như "Con phải làm thế này, nên làm thế kia…".

Trong các câu chuyện kể cùng tôi, không ít lần hai bác nêu về sự khác biệt giữa hai lối sống, sự bối rối của cha mẹ khi thấy cô con gái Tiến sĩ hóa học "bay nhảy quá, suốt ngày chuyển chỗ làmmà không ổn định gia đình" hay cậu con trai "vô cùng thông minh, nhưng lại thiếu tham vọng vì quá dễ hài lòng với cuộc sống…".

Song chưa bao giờ, chưa khi nào, hai bác thể hiện ý kiến lẽ ra các con phải thế này, phải thế nọ. Hai bác không áp đặt, không can thiệp, mà đơn giản, chỉ ở bên cạnh, để các con sống cuộc sống của họ, đồng thời làm chỗ dựa cả về vật chất lẫn tinh thần khi luôn lắng nghe và chăm sóc những gì có thể. Để làm được điều này, thực sự, là cả một nghệ thuật của việc trưởng thành, của văn hóa ứng xử và nghệ thuật làm cha mẹ!

Theo nhà tâm lý học và chuyên gia văn hóa Ý Panzani, "người Ý dạy con bằng việc làm gương. Họ ít khi lớn tiếng, mà ưu tiên giáo dục và răn dạy trẻ nhẹ nhàng chừng mực, và tôn trọng ý kiến của con". Điều này, đáng tiếc, lại là phép trừ ở các gia đình Việt Nam hiện nay. Khi so sánh gia đình Ý với gia đình Việt Nam, có thể thấy cả hai nền văn hóa đều coi trọng sự gắn kết gia đình và sự tôn trọng đối với ông bà, cha mẹ. 

Tuy nhiên, trong khi người Ý sử dụng tình yêu, sự hài hước và vui vẻ, như sợi dây gắn kết để tạo dựng mối quan hệ, thì người Việt lại chú trọng hơn đến những lễ nghi và sự tôn kính "trên bảo, dưới phải nghe".

Trong loạt bài phỏng vấn cùng các thiếu niên với chủ đề "Gia đình mình có thật sự tình", báo Tiền Phong đề cập đến "rào cản vô hình" giữa cha mẹ và con cái trong gia đình người VIệt. Theo thống kê, phần lớn cha mẹ Việt đều giáo dục con quá áp đặt, do quan niệm xưa cũ của người Á Đông. 

Điều này đôi khi khiến con trẻ cảm thấy như bị giam cầm, không được tự do. Trái tim tôi nhói đau khi một thiếu nữ 18 tuổi thậm chí cho rằng "Hai mẹ con mà mình thấy như tù nhân và cai ngục".

P.L, một người Việt hiện sinh sống tại Melbourne (Australia) cho biết, hàng xóm quanh nhà cô phần nhiều gốc Ý. Văn hóa gia đình của họ nhìn qua thì giống người Việt với các thế hệ cạnh nhau, lớn lên và già đi cùng nhau. Huấn luyện viên tennis của hai con trai cũng là người Ý, và ngày nào cũng làm việc cùng mẹ, cũng là một huấn luyện viên. Khi về nhà, hai mẹ con họ lại đi bộ sang nhà nhau, cùng nhau chăm con cháu, dắt chó đi dạo… 

"Tôi luôn ngạc nhiên về các các thế hệ gần gũi, gắn bó và chia sẻ mật thiết cùng nhau như vậy, điều thật khó thấy ở các gia đình người Việt mình" – cô chia sẻ.

"Cùng nhau" trải nghiệm

Nhà xã hội học Chiara Saraceno trong cuốn sách "The Italian Family" viết: "Trong các gia đình Ý, các thế hệ trong gia đình luôn chia sẻ và làm mọi việc có thể cùng nhau (insieme), để xây dựng cảm giác kế thừa liên tục, gắn kết mọi thành viên trong dòng chảy cuộc sống".

Khái niệm "insieme – cùng với nhau" là cụm từ rất phố biến, được người Ý duy trì trong cả mối quan hệ gia đình bền vững, cũng như các mối quan hệ bạn bè và xã hội thân thiết. Giống như việc, hai bác sẽ sắp xếp để cùng có mặt, cùng ở bên chứng kiến (insieme) những cú đạp nước đầu đời trong buổi học bơi của cậu cháu Flavio mới tròn 4 tháng tuổi.

Tiến sĩ Fabbri nhấn mạnh sự kết nối này: "Ở Ý, mối quan hệ giữa ông bà, cha mẹ và con cái thường được coi là một sợi dây không thể cắt đứt. Mỗi thế hệ đều truyền đạt lại những hiểu biết, truyền thống và các câu chuyện phát triển bản thân dựa trên sự tôn trọng và thấu cảm".

Maria, một cô gái đến từ Rome, nhớ lại ông của cô, Giuseppe, người thường kể những câu chuyện phóng đại để khiến cả gia đình cười. "Ông ấy kể những câu chuyện hoang đường—làm thế nào ông ấy đánh bại một con gấu trong khi leo núi, hay làm sao ông ấy cứu bạn khỏi băng đảng mafia," cô kể. "Chúng tôi đều biết những câu chuyện ấy không có thật, nhưng điều đó không quan trọng. Cái quan trọng là chúng tôi được cùng nhau cười. Hài hước khiến mối quan hệ của chúng tôi càng thêm bền chặt".

Còn ông Giuseppe bày tỏ: "Chúng tôi đã trải qua rất nhiều thử thách—chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, biến động chính trị. Có thể chúng tôi không phải lúc nào các thành viên trong gia đình cũng đồng tình với nhau, nhưng chúng tôi đối mặt với những khó khăn của cuộc sống như một gia đình, với tình yêu và sự hiểu biết".

Tiến sĩ Fabbri kết luận: "Khái niệm về việc vượt qua những thử thách của cuộc sống cùng nhau là cốt lõi của trải nghiệm Ý. Đó là việc đi bên nhau, biết rằng dù hành trình có ra sao, bạn sẽ không bao giờ cô đơn".

***********

Dưới đây, xin mời các bạn cùng ngắm những hình ảnh về TP Rome, nơi được mệnh danh là thành phố của tình yêu, qua ống kính của tác giả Tô Phương Thủy.