Ông Lê Trần Lụa, người đã kéo ông John McCain lên từ hồ Trúc Bạch sau khi nhảy dù khỏi máy bay bị bắn rơi năm 1967. Ảnh: CNN

Lần đầu tiên ông Lê Trần Lụa đưa mắt nhìn John McCain, ông đã rất muốn giết phi công hải quân Mỹ. "Với một con dao trong tay, tôi đã định đâm ông ấy. Nhưng mọi người gần đó hét lên bảo tôi dừng lại", ông Lụa kể.

Bây giờ, hơn nửa thế kỷ sau cuộc chạm mặt đầu tiên đầy kịch tính đó, ông Lụa tiếc thương cho ông McCain, người vừa qua đời hôm 25/8.

"Tôi rất buồn", ông nói với CNN khi kẻ địch năm xưa ra đi. "Tôi luôn muốn gặp lại ông ấy vì đó là một dấu mốc trong đời tôi".

Ông Lụa làm nghề viết thư pháp ở các ngôi chùa tại Hà Nội. Người đàn ông 68 tuổi, dáng gầy gò với mái tóc dài buộc sau gáy, nhấp một ngụm cafe rồi hồi tưởng về buổi chiều năm đó, khi ông phát hiện ra McCain.

Đó là ngày 26/10/1967, thiếu tá McCain, một phi công của Hải quân Mỹ, đang điều khiển máy bay ném bom vào một nhà máy điện ở miền Bắc Việt Nam thì chiếc Douglas A-4 Skyhawk của ông trúng tên lửa đất đối không. Ông kịp nhảy dù khỏi chiếc máy bay.

Ông Lụa, khi đó mới 17 tuổi, là thợ cơ khí tại một nhà máy giấy. Ông đang trốn trong hầm tránh bom thì thoáng thấy chiếc dù của McCain.

"Tôi ngay lập tức chạy vào bếp, với lấy con dao", ông Lụa kể. "Tôi nghĩ đó là một kẻ xâm nhập định phá hoại nhà máy và thành phố của chúng tôi". 

Ông McCain đáp xuống hồ Trúc Bạch ở trung tâm Hà Nội. Ông Lụa liền bơi thẳng ra chỗ phi công Mỹ. "Tôi ngay lập tức túm lấy tóc ông ấy. Tôi không biết nói tiếng Anh, vì thế tôi hét lên bằng tiếng Pháp 'haut le mains!', nghĩa là 'giơ tay lên!'".

Với ông Lụa, việc bắt sống phi công của địch là một trong những thành tích đáng tự hào nhất trong đời. Còn với McCain, đây là khởi đầu cho quãng thời gian trở thành tù binh chiến tranh kéo dài hơn 5 năm sau đó.

Hoa dành cho kẻ thù

Một người dân đặt hoa viếng ông McCain tại bức tượng bên hồ Trúc Bạch. Ảnh: Ngọc Thành

Bên hồ Trúc Bạch ngày nay có một bức tượng nhỏ tôn vinh chiến công bắn hạ máy bay của McCain năm xưa. "Quân và dân thủ đô Hà Nội đã bắt sống phi công John Sidney McCain", dòng chữ trên tượng viết. "Đây là một trong 10 máy bay bị bắn hạ cùng ngày".

Tuy nhiên, sau khi ông McCain qua đời, bức tượng trở thành một đài tưởng niệm, nơi những người yêu quý ông đến đặt hoa và nến. "Chúng tôi không phải người Mỹ", một du khách Nam Phi nói, chụp ảnh bên cạnh bức tượng cùng vợ. "Nhưng chúng tôi kính trọng ông ấy".

Sau khi bị bắt, McCain được đưa tới nhà tù Hỏa Lò, nơi các tù binh Mỹ đặt biệt danh là "Hilton Hà Nội".

"Tôi lần đầu gặp John McCain là vào năm 1967", ông Trần Trọng Duyệt, cựu trại trưởng trại tù binh Hỏa Lò từ năm 1968 -1973, nhớ lại. "Ông ấy rất quyết liệt và cứng rắn. Ông ấy trung thành với lý tưởng của mình".

Ngày nay, Hỏa Lò trở thành một bảo tàng, thu hút các du khách trẻ. Những bức ảnh đen trắng được trưng bày tại đây cho thấy ông Duyệt đang phát biểu trước các hàng tù binh Mỹ, ngay trước khi họ được phóng thích vào mùa đông 1973 theo Hiệp ước Hòa bình Paris. McCain nằm trong số những tù binh được trao trả năm đó.

Ông Duyệt bác bỏ thông tin cho rằng McCain và các tù binh chiến tranh khác đã bị ngược đãi trong thời gian giam giữ: "Nếu chúng tôi tra tấn ông ấy, sẽ không thể có hình ảnh McCain trở về Việt Nam nhiều lần như thế và vực dậy mối quan hệ Việt - Mỹ".

Hiện đã 85 tuổi và nghỉ hưu, ông Duyệt bày tỏ sự tiếc thương trước sự ra đi của cựu tù binh, một thượng nghị sĩ đóng góp cho việc tái thiết mối quan hệ ngoại giao giữa hai nước.

"Nếu gặp ông ấy giờ này, tôi sẽ chúc ông ấy khỏe mạnh như một người bạn tốt thường làm", ông Duyệt nói. "Xin gửi lời chia buồn sâu sắc của tôi đến gia đình và vợ ông ấy. Tôi mong được gặp gia đình và vợ của ông ấy ở Việt Nam".

Ông Trần Trọng Duyệt tại nhà tù Hỏa Lò, nay đã trở thành bảo tàng. Ảnh: CNN

Trong ba ngày, Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội mở cửa cho công chúng vào viếng ông McCain. Trong số những người Việt đến đây có kế toán viên 35 tuổi Vũ Ngọc Sơn. Anh làm dấu thánh giá và cúi đầu trước chân dung của ông McCain.

"Cảm ơn ngài rất nhiều thượng nghị sĩ John McCain", anh viết trong sổ chia buồn. "Xin hãy giúp đỡ và tiếp tục ủng hộ cho Mỹ và Việt Nam ngày càng mạnh mẽ và hạnh phúc hơn".

Năm 1995, ông McCain đã hoan nghênh quyết định của chính quyền Bill Clinton về tái lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Daniel Kritenbrink cho rằng từ một binh lính, sau đó là người kiến tạo hòa bình, ông McCain đã đóng một vai trò trung tâm trong việc gây dựng mối quan hệ phi thường giữa hai quốc gia cựu thù. 

"Thật kỳ diệu khi nhìn lại những thập kỷ mà chúng ta đã đi qua", ông nói. "Từ những trải nghiệm chiến tranh, trải nghiệm của thượng nghị sĩ McCain và những gì chúng ta có ở đây ban đầu, đến ngày hôm nay, chúng ta đang nói về một quan hệ đối tác và tình hữu nghị".

Dấu ấn không thể xòa nhòa của ông McCain ở Việt Nam có thể được nhìn thấy trên những bức tường của nhà tù nơi ông từng bị giam giữ. Bên cạnh những bức ảnh chụp ông khi còn là một tù binh chiến tranh thương tật, có một bức ảnh McCain đang mỉm cười khi về thăm nhà tù vào năm 2000.

Ông thường xuyên ghé "Hilton Hà Nội" trong hơn 20 chuyến thăm Việt Nam. Ở một trong các chuyến thăm này, cựu tù binh đã để lại lời nhắn trong cuốn sổ khách của bảo tàng. 

"Chúc những điều tốt đẹp nhất, John McCain - thượng nghị sĩ Mỹ tại Arizona", ông viết.

Diên Hy công lược, bộ phim truyền hình đang gây sốt trên màn ảnh Trung Quốc là phim mới nhất về các phi tần trong triều đại nhà Thanh. Bộ phim thu hút một lượng người xem kỷ lục và khiến người ta nhớ lại đến những người đẹp từng làm khuynh đảo lịch sử Trung Quốc, theo SCMP.

1. "Người hòa giải" Vương Chiêu Quân (Triều Hán, năm 51-15 trước Công nguyên)

Phác họa Vương Chiêu Quân. Ảnh: Baidu.

Vương Chiêu Quân xuất thân từ một gia đình thường dân nhà Hán. Xinh đẹp, giỏi cầm kỳ thi họa, nàng được tuyển vào hậu cung của Hán Nguyên Đế nhưng chỉ làm cung nữ. 

Khi đó người Hung Nô là dân du mục, chiếm đóng một khu vực rộng lớn là Mông Cổ ngày nay, một phần phía bắc Trung Quốc và Trung Á. Người Hung Nô và người Hán đụng độ ở khu vực biên giới trong nhiều năm.

Năm thứ 53 trước Công nguyên, thiền vu Hung Nô là Hô Hàn Tà đến kinh đô Trường An để tỏ lòng thần phục nhà Hán và muốn lấy công chúa. Vua không muốn gả con gái, bèn ban lệnh cho các cung nữ "ai muốn lấy Hô Hàn Tà sẽ được coi như công chúa".

Không ai muốn lấy Hô Hàn Tà, chỉ có Vương Chiêu Quân tình nguyện và sau này trở thành sủng phi. Hai người sinh được hai con trai và một con gái. Các nhà sử học và thi sĩ ca ngợi Vương Chiêu Quân đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hòa bình kéo dài nhiều thập niên giữa người Hung Nô và người Hán.

2. "Nữ hoàng đế" Võ Tắc Thiên (Triều Đường, năm 624-705)

Phác họa nữ hoàng đế Võ Tắc Thiên. Ảnh: Baidu.

Võ Tắc Thiên là nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc. Bà vào cung năm 14 tuổi, làm tài nhân (hàng thứ tư trong 7 thứ bậc phi tần thời Đường) cho Đường Thái Tông - hoàng đế thứ hai của nhà Đường. Thái Tông mất khi Võ Tắc Thiên 25 tuổi. Bà phải cạo đầu đi tu.

Con trai của Thái Tông là Cao Tông lên ngôi, đã đón Võ Tắc Thiên vào cung vì thương thầm bà từ khi còn làm hoàng tử. Võ Tắc Thiên bắt đầu hành trình dài tranh đấu quyền lực và lên ngôi hoàng đế ở tuổi 66, cầm quyền thêm 15 năm nữa tới khi qua đời.

Võ Tắc Thiên được mô tả là một người tàn nhẫn, từng giết chết con gái đẻ vì dám đối nghịch. Tuy nhiên, dưới thời cai trị của Võ Tắc Thiên, lãnh thổ của nhà Đường đã mở rộng, nhiều chính sách cai trị và xã hội được cải cách.

3. "Người giơ đầu chịu báng" Dương Ngọc Hoàn (Triều Đường, năm 719-756)

Phác họa Dương Quý Phi. Ảnh: Baidu.

Dương Ngọc Hoàn còn được gọi là Dương Quý Phi, cũng có mối quan hệ với cả bố và con trai làm hoàng đế. Dương Ngọc Hoàn vốn là chính phi (vợ cả) của Thọ vương Lý Mạo, con trai của Đường Minh Hoàng và Võ Huệ Phi. Sau khi Võ Huệ Phi qua đời, Đường Minh Hoàng, 61 tuổi lập Dương thị, 27 tuổi, làm quý phi (vợ lẽ, cấp bậc cao thứ hai trong hậu cung, sau hoàng hậu). 

Đường Minh Hoàng say mê Dương Quý Phi, lơ là triều chính. Ông phong nhiều vị trí quan trọng trong triều đình cho thân thích của Dương Quý Phi, dẫn tới cuộc nổi loạn An Lộc Sơn. Tướng An Lộc Sơn lấy lý do gia tộc Dương Quý Phi làm nhũng nhiễu triều chính để nổi dậy.

Đường Minh Hoàng và Dương Quý Phi chạy trốn khỏi kinh thành. Trên đường đi trốn, cấm vệ quân đổ lỗi cho Dương Quý Phi gây nên tình trạng bất ổn và xử tử bà. Dương Quý Phi chết năm 38 tuổi. Cuộc nổi dậy bị dẹp sau 8 năm. Tuy nhiên, đó là khởi đầu cho sự kết thúc của vương triều nhà Đường. 

4. "Con tốt" Trần Viên Viên (Triều Minh, năm 1624 - 1681)

Phác họa Trần Viên Viên. Ảnh: Baidu.

Sinh ra trong thời loạn lạc, Trần Viên Viên mồ côi từ nhỏ. Trần Viên Viên là một kỹ nữ nổi tiếng xinh đẹp, giỏi múa hát và sau này trở thành ái thiếp (vợ lẽ) của Ngô Tam Quế, một tướng quân đội nhà Minh.

Ngô Tam Quế là người góp phần khiến nhà Minh sụp đổ. Ngô đã mở cửa Sơn Hải cho quân Mãn Thanh tràn vào và phối hợp với quân Mãn Thanh chống lại quân Lý Tự Thành (người lãnh đạo khởi nghĩa lật đổ nhà Minh năm 1644 và tự xưng Hoàng đế Đại Thuận), đánh chiếm thủ đô Bắc Kinh.

Dân gian đồn rằng Ngô Tam Quế phản bội vì một tướng khác của nhà Minh đã bắt cóc ái thiếp Trần Viên Viên. Ngô Tam Quế khi đó vô cùng tức giận đã nói: "Làm sao ta dám đối mặt với ai khi không thể bảo vệ một người phụ nữ?" Hiện chưa rõ số phận của Trần Viên Viên sau chiến tranh.

5. "Người chuyên quyền" Từ Hy (Triều Thanh, năm 1835-1908)

Từ Hy thái hậu trong cung điện nhà Thanh. Ảnh: Baidu.

Từ Hy Thái hậu nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc cận đại với 50 năm nhiếp chính trong thế kỷ 19. Từ Hy vào cung năm 1852, sau khi hạ sinh Hoàng trưởng tử Tái Thuần, bà được Hàm Phong Đế sắc phong làm Ý phi, sau tấn phong làm Ý Quý phi. Khi Hàm Phong Đế qua đời, con trai duy nhất là hoàng tử Tái Thuần lên ngôi lúc mới 5 tuổi, có hai hoàng thái hậu và quan lại giúp đỡ chấp chính. Tuy nhiên, năm 1861, Từ Hy âm mưu đảo chính, lật đổ Từ An Thái hậu, tự mình nhiếp chính.

Trong suốt thời gian Từ Hy nhiếp chính, Trung Quốc trải qua nhiều biến động xã hội và chiến tranh ngoại bang, như cuộc chiến thuốc phiện lần thứ hai. Từ Hy Thái hậu vượt qua những thách thức này và tiếp tục lối sống xa hoa. Từ Hy Thái hậu qua đời ở Bắc Kinh năm 1908 khi đất nước đang trong tình cảnh hỗn loạn, mở đường cho các nhà cách mạng như Tôn Trung Sơn lật đổ nhà Thanh, khai sinh Trung Hoa Dân Quốc.