 |
|
María Branyas Morera hiện là người già nhất thế giới. Bà tổ chức sinh nhật lần thứ 115 vào năm 2021. |
Khoảng 573.400 người trăm tuổi (những người ít nhất 100 tuổi) còn sống cho đến ngày nay. Vào ngày 4/3 vừa qua, cụ bà María Branyas Morera bước sang tuổi 116. Vào tháng Giêng, cụ bà, sinh ra ở San Francisco năm 1907 và hiện đang sống trong một viện dưỡng lão ở Catalonia, Tây Ban Nha, trở thành người già nhất thế giới sau cái chết của André - một nữ tu người Pháp sống đến 118 tuổi.
Branyas Morera, người có biệt danh là "siêu bà ngoại", đã sống qua đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918, cả Thế chiến và Nội chiến Tây Ban Nha. Bà cũng sống sót sau đợt mắc COVID-19 khi bước sang tuổi 113, theo Kỷ lục Guinness Thế giới. Khoảng 573.400 người trăm tuổi còn sống trên toàn thế giới vào năm 2021, theo một thống kê.
Những người như cụ bà Branyas Morera có thể giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn điều gì cho phép một số người sống lâu như vậy. Tuổi thọ của họ chỉ là may mắn hay là do gien tốt và các yếu tố khác? Và gien nào là quan trọng nhất để chống lại quá trình lão hóa?
Những tiềm năng để kéo dài tuổi thọ
Nghiên cứu về những người trăm tuổi và những người siêu trăm tuổi cũng có thể tiết lộ cái nhìn sâu sắc về tuổi thọ tối đa của con người - và những cách tiềm năng để kéo dài tuổi thọ.
Những người siêu thọ có một số yếu tố chung về lối sống, điều này có thể giúp mọi người nhìn chung có cuộc sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn. Nhưng để kéo dài tuổi thọ của con người một cách đáng kể, các nhà khoa học có thể phải mạo hiểm vượt ra khỏi loài người tiền sử Homo sapiens và tìm đến những động vật có tuổi thọ tương tự như chúng ta.
Có phải gien tốt là chìa khóa để kéo dài tuổi thọ?
Gien rõ ràng đóng một vai trò trong tuổi thọ. Theo Medline, một bộ phận của Thư viện Y khoa Quốc gia của Mỹ, con cái và anh chị em của những người trăm tuổi có xu hướng sống lâu hơn mức trung bình.
Và một nghiên cứu năm 2016 trên tạp chí Aging phát hiện ra rằng, các gien liên quan đến chức năng miễn dịch và sửa chữa tế bào hoạt động tích cực hơn ở những người cực kỳ già này.
Nói chung, các nhà khoa học ước tính rằng khoảng 25% tuổi thọ được xác định bởi di truyền. Nhưng những gen cụ thể nào, nếu có, đóng vai trò lớn nhất trong quá trình lão hóa? Trong nhiều thập kỷ, Tiến sĩ Annibale Puca, một giáo sư di truyền học tại Đại học Salerno ở Ý, đã cố gắng trả lời câu hỏi này.
Vào năm 2011, Puca đã phát hiện ra một gien của con người có tên là BPIFB4 có khả năng ngăn chặn quá trình lão hóa tim mạch và thậm chí đảo ngược một số khía cạnh của quá trình lão hóa khi được đưa vào chuột.
Trong một bài báo năm 2015 trên tạp chí Circulation Research, Puca và các đồng nghiệp của ông đã chỉ ra rằng, một phiên bản nhất định của BPIFB4 có liên quan đến tuổi thọ đặc biệt và được thể hiện quá mức ở những người sống trăm tuổi. Những người có hai bản sao của biến thể gien này ít mắc bệnh tim mạch, huyết áp thấp hơn và ít bị xơ cứng động mạch hơn so với những người không có hai bản sao của biến thể gien. Puca ước tính rằng khoảng 10% con người có biến thể gien này.
BPIFB4 có thể giải thích một phần lý do tại sao một số người có xu hướng sống lâu hơn những người khác.
Trong nghiên cứu tiếp theo, nhóm của Puca không chỉ ngăn chặn tổn thương tim ở chuột trung niên và cao tuổi mà còn đảo ngược tuổi sinh học của tim chuột tương đương với 10 năm ở người.
Puca cho biết: “Trong phòng thí nghiệm, chúng tôi có thể tái tạo mạch máu và hệ thống mạch máu (tuần hoàn) của chúng, giúp chuyển đổi các tế bào viêm thành tế bào chống viêm. Chúng tôi thấy rằng chức năng tim mạch đã được điều chỉnh ở chuột."
Trong một bài báo xuất bản ngày 13/1 năm nay trên tạp chí Nghiên cứu tim mạch, Puca và nhóm của ông đã đưa gien này vào các tế bào tim được thu thập từ những người hiến tạng đã chết vì suy tim. Đối với chuột thí nghiệm, gien đột biến quay ngược đồng hồ và đảo ngược quá trình lão hóa tim bằng cách tăng chức năng tim mạch từ 20% đến 60%. Các tế bào viêm cũng biến thành các tế bào khỏe mạnh.
Đồng nghiệp của Puca, Paolo Madeddu, giáo sư về y học tim mạch thực nghiệm tại Đại học Bristol ở Anh, cho biết nếu có nhiều nghiên cứu chứng minh tác dụng này, BPIFB4 có thể được đưa vào tế bào của những người không mang gien thông qua liệu pháp gien. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp điều trị này vẫn còn nhiều năm nữa.
Các nhà nghiên cứu hiện đang kiểm tra xem protein mà gien mã hóa, chứ không phải bản thân gien chống lão hóa, có thể có tác dụng tương tự trong các tế bào tim hay không.
BPIFB4 không phải là gien duy nhất gắn liền với tuổi thọ dài hơn. Vào năm 2019, các nhà nghiên cứu đã mô tả cái gọi là " gen trường thọ". Sirtuin 6 (SIRT6), trên tạp chí Cell, giúp sửa chữa DNA mà các tế bào lão hóa không thể sửa chữa hiệu quả, dẫn đến đột biến gien có thể dẫn đến ung thư và các bệnh khác.
Các nhà nghiên cứu đã phân tích hoạt động của SIRT6 ở một loạt loài gặm nhấm, từ chuột nhắt đến hải ly và phát hiện ra rằng những động vật có tuổi thọ dài nhất cũng có khả năng sửa chữa DNA hiệu quả nhất do protein SIRT6 của chúng "mạnh hơn".
Năm ngoái, một nghiên cứu tiếp theo trên Tạp chí Embo đã xem xét một nhóm gồm 450 người sống thọ trăm tuổi của người Do Thái Ashkenazi và 550 cá nhân Do Thái Ashkenazi không có tiền sử gia đình trường thọ. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, một "biến thể hiếm mới lạ", mà họ đặt tên là "centSIRT6", phổ biến ở những người trăm tuổi gấp đôi so với nhóm sau.
Theo nghiên cứu, trong các món ăn trong phòng thí nghiệm, họ cũng phát hiện ra rằng centSIRT6 không chỉ giúp sửa chữa DNA bị hỏng mà còn "tiêu diệt tế bào ung thư mạnh mẽ hơn" khi so sánh với phiên bản SIRT6 phổ biến hơn, theo nghiên cứu.
Các yếu tố môi trường gắn liền với tuổi thọ cao
Một lý do cho rằng, các nữ tu sống thọ có thể là ý thức cộng đồng mạnh mẽ của họ. Trong khi các biến thể trong gien của con người ảnh hưởng đến tuổi thọ, các yếu tố môi trường cũng đóng một vai trò. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sống lạc quan, có chế độ ăn uống lành mạnh và không hút thuốc có liên quan với việc sống lâu hơn.
Trước khi Branyas Morera giữ danh hiệu người già nhất thế giới, một nữ tu người Pháp, André, là người sống lâu nhất. Đó có thể không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Nhiều nữ tu Công giáo sống thọ đến trăm tuổi - và thậm chí là siêu thọ. Tại sao vậy?
Vài năm trước, nhà nhân chủng học Anna Corwin, tác giả của cuốn sách về bí quyết sống thọ của các nữ tu " Embracing Age: How Catholic Nuns Become Become Models of Living Well”(Nhà xuất bản Đại học Rutgers, 2021), đã dành thời gian tại một tu viện, phỏng vấn các nữ tu sống ở đó. Corwin nhận thấy những khuôn mẫu tương tự trong cuộc sống của phụ nữ có thể gắn liền với tuổi thọ.
Corwin, phó giáo sư về tâm linh và nhân chủng học của phụ nữ tại Viện Nghiên cứu Toàn diện California, Mỹ cho biết: “Các loại hình thực hành văn hóa mà họ tham gia đã khiến họ sống lâu”.
Nói chung, các nữ tu sống cuộc đời đầy ý nghĩa. Việc họ là một phần của cộng đồng gắn bó chặt chẽ và hỗ trợ nhau cũng giúp ích cho họ.
Các nữ tu cũng có xu hướng từ chối sự kỳ thị xung quanh tuổi tác. Corwin cho biết họ đã tham gia vào các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như cầu nguyện và giao lưu, cho đến khi về già.
Corwin nói: “Một trong những tháng đầu tiên của tôi tại tu viện, tôi đã gặp một cụ bà 95 tuổi ngồi trên xe lăn hoàn toàn còng lưng, người mà bạn có thể tưởng tượng là không thể tham gia vào bất cứ việc gì. Tôi hỏi bà làm gì trong ngày, và bà ấy nói, 'Tôi phục vụ người ốm yếu và thăm viếng người già.'”
Corwin quan sát thấy, bà ấy từ từ lăn bánh xuống hành lang và kiểm tra những người hàng xóm của mình trong bệnh xá để đảm bảo rằng họ vẫn ổn.
Corwin kết luận rằng, nữ tu đã tìm thấy sự viên mãn và ý nghĩa trong cuộc sống bằng cách giúp đỡ người khác. Họ cũng coi mình là người có quyền tự chủ và quyền tự quyết.
Một nghiên cứu được thực hiện bởi nhà dịch tễ học và chuyên gia hàng đầu về bệnh Alzheimer David Snowdon đã ủng hộ những quan sát này. Năm 2003, Snowdon tiến hành một nghiên cứu dài hạn về 678 nữ tu từ School Sisters of Notre Dame, một tổ chức quốc tế được Giáo hội Công giáo công nhận.
Snowdon phát hiện ra rằng, các nữ tu có tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân thấp hơn so với dân số nói chung. Trên thực tế, những nữ tu này có khả năng sống đến 70 tuổi cao hơn 27% so với những người đồng nghiệp tại gia và khả năng sống lâu hơn của họ tăng lên theo thời gian. Ngoài ra, các sư cô ít hút thuốc hơn, họ ăn uống lành mạnh và sống một cuộc sống hòa bình và cộng đồng. Độc thân và không có con cũng có liên quan đến tuổi thọ.
Những loài động vật tiết lộ về tuổi thọ cực cao
Mặc dù gien của con người và những ảnh hưởng của môi trường có thể dẫn đến những cải thiện gia tăng về tuổi thọ, nhưng để tạo ra những bước nhảy vọt, có thể hữu ích khi nhìn vào vương quốc động vật. Sứa bất tử về mặt lý thuyết có thể sống mãi mãi.
Năm ngoái, Austad, đồng thời là giám đốc khoa học cao cấp, chủ tịch lâm thời của Liên đoàn Nghiên cứu Lão hóa của Mỹ, đã viết một cuốn sách có tựa đề " Methuselah: Điều tự nhiên có thể dạy chúng ta về việc sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn". (MIT Press, 2022). Methuselah, một tộc trưởng trong Kinh thánh, người được cho là sống đến 969 tuổi.
Cuốn sách của Austad tập trung vào những loài động vật sống lâu nhất trên Trái đất, từ cá voi đầu cong (Balaena mysticetus) , có thể sống hơn 200 năm, cho đến Escarpia laminata , một loài sâu ống được tìm thấy ở Vịnh Mexico có tuổi thọ trung bình khoảng 300 năm.
Tuy nhiên, sinh vật thu hút sự chú ý của Austad là loài động vật già nhất thế giới, một loài quahog đại dương 507 tuổi ( Arctica Islandica ) được mệnh danh là "Ming the Molllusk". Một yếu tố giúp “Ming” sống lâu là môi trường sống dưới nước của nó: lạnh, an toàn và không có bất kỳ kẻ săn mồi thực sự nào.
Austad cho biết: “Những loài động vật thân mềm như Ming dành phần lớn cuộc đời của chúng sống trong nước lạnh, vùi mình trong bùn và được bao phủ bởi một lớp vỏ dày. Sống dưới đáy đại dương rất ổn định, và ở trong bùn có lẽ sẽ tăng thêm một lớp an toàn cũng như có một lớp vỏ."
Căng thẳng oxy hóa , hoặc tổn thương mô do các hợp chất oxy phản ứng hóa học, từ lâu đã được cho là có liên quan đến lão hóa.
Austad cho rằng, không nghi ngờ gì về một số thủ thuật di truyền, nhưng nó cũng có thể là thứ mà chúng ta có thể sao chép dược lý nếu chúng ta hiểu đủ rõ về nó.
Hiện tại, chỉ có một loài động vật về mặt lý thuyết có thể sống mãi mãi: loài sứa bất tử (Turritopsis dohrnii). Chỉ nhỏ bằng móng tay út, sứa bất tử có thể quay ngược đồng hồ sinh học của chúng khi bị thương và trở lại thành các polyp giống như thực vật mọc lên từ đáy đại dương.
Trong ba thập kỷ qua, các nhà khoa học đã nghiên cứu cơ chế chuyển hóa, quá trình khởi động lại quá trình tạo tế bào và những cách khác nhau để áp dụng cho con người sống thọ.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là loài người có thể mượn những gien này và dường như sống mãi mãi - hoặc trở thành những người siêu thọ như cụ bà Branyas Morera. Chỉ có thời gian mới trả lời.
Theo Live Science
