Getty Images

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Da trên đầu ngón tay và ngón chân của chúng ta hay bị co lại tạo nên những vết nhăn nhúm khi ngâm trong nước ít phút. Liệu đây có phải là một khả năng thích nghi giúp loài người tiến hóa trong quá khứ? Và điều này có thể tiết lộ điều gì về sức khỏe của bạn? 

Hãy dành vài phút ngâm mình trong bồn tắm hoặc vẫy vùng trong bể bơi và các ngón tay của bạn sẽ trải qua một quá trình biến đổi ngoạn mục. Nơi từng là những lớp biểu bì mịn màng, giờ đây sẽ xuất hiện những nếp gấp của làn da nhăn nheo xấu xí.

Sự thay đổi nổi bật này tuy quen thuộc nhưng cũng gây khó hiểu. Chỉ có da vùng lòng bàn tay và lòng bàn chân của chúng ta nhăn lại khi ngâm trong nước, trong khi da các bộ phận cơ thể khác như cẳng tay, thân mình, chân và mặt không hề bị nhăn nheo, vẫn mịn như trước khi dầm nước.

Hiện tượng da nhăn nheo do nước gây ra trên đầu ngón tay và ngón chân của chúng ta đã chiếm trọn suy nghĩ và công việc của các nhà khoa học trong nhiều thập kỷ. 

Ban đầu thì hầu hết thắc mắc về nguyên nhân gây ra hiện tượng này, nhưng gần đây, câu hỏi về lý do tại sao và mục đích của nó đã thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu. 

Tuy nhiên, có lẽ điều hấp dẫn hơn cả là những gì ngón tay nhăn nheo có thể tiết lộ về sức khỏe của chính chúng ta.

Ba phút rưỡi ngâm trong nước ấm - 40C (104F) được coi là nhiệt độ tối ưu - để các đầu ngón tay của bạn bắt đầu nhăn nheo, trong khi ở nhiệt độ mát hơn - khoảng 20C (68F) - thì có thể mất đến 10 phút. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu thấy rằng phải mất khoảng 30 phút thời gian dầm nước để da đạt tới độ nhăn tối đa.

Nhăn đầu ngón tay thường được cho là một phản ứng thụ động, trong đó các lớp trên của da phồng lên khi nước tràn vào các tế bào thông qua một quá trình được gọi là thẩm thấu - nơi các phân tử nước di chuyển qua màng tế bào để cân bằng nồng độ của dung dịch ở hai bên. Nhưng từ năm 1935, các nhà khoa học đã ngờ rằng còn nhiều điều hơn thế nữa xảy ra trong quá trình này.

Các bác sĩ nghiên cứu những bệnh nhân bị chấn thương làm đứt dây thần kinh giữa - một trong những dây thần kinh chính chạy dọc từ cánh tay đến bàn tay - nhận thấy rằng đầu ngón tay của họ hề không bị nhăn khi nhúng nước. 

Giữ nhiều vai trò khác nhau, với một trong những chức năng của dây thần kinh giữa là giúp kiểm soát các hoạt động giao cảm như đổ mồ hôi và co thắt mạch máu. Khám phá của họ cho thấy rằng sự nhăn nheo của đầu ngón tay khi ngâm nước trên thực tế là do hệ thống thần kinh điều khiển.

Các nghiên cứu sau đó của các bác sĩ hồi thập niên 1970 đã cung cấp thêm bằng chứng về điều này, và họ đề xuất sử dụng việc ngâm tay trong nước như một bài kiểm tra tại chỗ đơn giản để đánh giá tổn thương thần kinh có thể ảnh hưởng đến việc điều chỉnh các quá trình vô thức như lưu lượng máu.

Sau đó, vào năm 2003, các nhà thần kinh học Einar Wilder-Smith và Adeline Chow, lúc đó đang làm việc tại Bệnh viện Đại học Quốc gia ở Singapore, đã tiến hành đo tuần hoàn máu trên tay của các tình nguyện viên khi ngâm trong nước. Họ phát hiện ra rằng khi da trên đầu ngón tay của các tình nguyện viên bắt đầu nhăn lại, lượng máu lưu thông ở các ngón tay giảm đáng kể.

Khi thoa một loại kem gây tê cục bộ khiến các mạch máu ở ngón tay của những người tình nguyện khỏe mạnh tạm thời co lại, họ nhận thấy nó tạo ra các nếp nhăn tương tự như khi ngâm nước.

“Khi ngón tay của bạn nhăn nheo có nghĩa là chúng đang báo hiệu vài điều,” Nick Davis, nhà thần kinh học và nhà tâm lý học tại Đại học Manchester Metropolitan, người đã nghiên cứu về nếp nhăn ở đầu ngón tay, cho biết.  "Các đầu ngón tay trở nên nhợt nhạt là do nguồn cung cấp máu đến bề mặt đang bị hạn chế."

Wilder-Smith và các đồng nghiệp của ông đã đưa ra giải thích rằng khi tay chúng ta ngâm trong nước, các ống dẫn mồ hôi ở ngón tay sẽ mở ra để cho nước thấm vào, dẫn đến mất cân bằng muối trong da. 

Sự thay đổi cân bằng muối này kích hoạt các sợi thần kinh ở ngón tay, dẫn đến các mạch máu xung quanh ống dẫn mồ hôi co lại. Điều này gây ra sự mất thể tích ở vùng thịt của đầu ngón tay, qua đó kéo sụt phần da bên dưới xuống dưới khiến nó biến dạng thành các nếp nhăn. Hình thái của các nếp nhăn phụ thuộc vào cách mà lớp da ngoài cùng - biểu bì - được gắn vào các lớp bên dưới nó.

Cũng có ý kiến cho rằng các lớp da bên ngoài cũng có thể phồng lên một chút để làm tăng mức độ nhăn nheo. Tuy nhiên, chỉ bằng cách thẩm thấu, da của chúng ta sẽ cần phải phồng lên 20% để đạt được các nếp nhăn mà chúng ta thấy ở ngón tay, điều này sẽ khiến chúng trở nên to ra một cách đáng sợ. Pablo Saez Viñas, kỹ sư cơ sinh học tại Đại học Kỹ thuật Catalonia, người đã sử dụng mô hình máy tính để kiểm tra cơ chế, cho biết, khi các lớp trên của da phồng lên một chút và các lớp dưới co lại cùng lúc, thì nếp nhăn trở nên rõ rệt hơn rất nhiều.

“Bạn cần cả hai quá trình để đạt mức độ nếp nhăn bình thường," ông nói. "Nếu bạn không có phản ứng thần kinh đó, điều này xảy ra ở một số cá nhân, thì các nếp nhăn sẽ không thể hiện rõ."

Nhưng nếu nếp nhăn được kiểm soát bởi các dây thần kinh của chúng ta, điều đó có nghĩa là cơ thể chúng ta đang chủ động phản ứng khi ở trong nước. “Điều đó có nghĩa là da nhăn nheo lại là có lý do của nó," David nói. "Và điều đó có nghĩa là nó có thể mang lại lợi thế cho chúng ta."

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Cho đến nay, chỉ có một loài linh trưởng khác được phát hiện có ngón tay nhăn do ngâm nước là khỉ khổng lồ Nhật Bản

Một trong những đứa con của ông đặt câu hỏi trong khi tắm rằng tại sao ngón tay của chúng lại nhăn nheo, và câu hỏi đó khiến Davis bắt tay tìm hiểu xem lợi ích của điều này là gì. 

Với sự giúp đỡ của 500 tình nguyện viên đã đến thăm Bảo tàng Khoa học ở London trong năm 2020, Davis đã đo được lực mà họ cần sử dụng để giữ được một vật bằng nhựa. 

Có lẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi những người có bàn tay khô, không nhăn nheo cần sử dụng ít lực hơn những người có bàn tay ướt - vì khả năng cầm nắm của họ trên vật tốt hơn. Nhưng khi họ nhúng tay vào chậu nước vài phút để tay nhăn lại, lực cầm nắm giữa người tay ướt nhưng nhăn là ngang bằng với người tay khô.

“Kết quả rõ ràng một cách đáng kinh ngạc,” Davis nói. "Da nhăn lại làm tăng lượng ma sát giữa các ngón tay và vật thể. Điều đặc biệt thú vị là ngón tay của chúng ta nhạy cảm với sự thay đổi này của ma sát bề mặt và chúng ta sử dụng điều này để chỉ cần tác động ít lực hơn cũng có thể giữ chặt một vật thể."

Vật mà các tình nguyện viên của Davis cầm nắm có trọng lượng nhỏ hơn một vài đồng xu, vì vậy chỉ cần lực kẹp rất nhỏ để giữ nó. Nhưng khi thực hiện các nhiệm vụ khó khăn hơn trong môi trường ẩm ướt, sự khác biệt về ma sát này có thể trở nên quan trọng hơn.

“Nếu bạn không cần phải siết chặt quá nhiều để nắm giữ một vật gì đó, các cơ trên tay bạn sẽ đỡ mỏi hơn và vì vậy bạn có thể nắm giữ được lâu hơn,” ông nói.

Phát hiện của ông phù hợp với những phát hiện của các nhà nghiên cứu khác, những người đã phát hiện ra rằng đầu ngón tay của chúng ta nhăn lại giúp chúng ta cầm nắm các vật ướt dễ dàng hơn. 

Vào năm 2013, một nhóm các nhà khoa học thần kinh tại Đại học Newcastle ở Anh đã yêu cầu các tình nguyện viên chuyển các viên bi thủy tinh có kích thước và trọng lượng khác nhau từ thùng chứa này sang thùng chứa khác. 

Trong một trường hợp, các viên bi ở tình trạng khô, và trong trường hợp khác, chúng nằm dưới đáy một thùng chứa có nước. 

Những người tham gia phải mất hơn 17% thời gian để chuyển các viên bi chìm trong nước bằng những ngón tay không nhăn nheo so với khi chuyển các viên bi khô. 

Nhưng khi ngón tay của họ nhăn nheo, họ có thể chuyển số lượng viên bi chìm nhiều hơn 12% so với khi ngón tay ướt mà không nhăn. 

Điều thú vị là không có sự khác biệt trong việc chuyển các viên bi khô bằng các ngón tay nhăn nheo hoặc không nhăn nheo.

Một số nhà khoa học cho rằng các nếp nhăn trên đầu ngón tay và ngón chân của chúng ta có thể hoạt động giống như những gai ta-lông bám trên lốp xe hoặc đế giày. Các rãnh tạo ra bởi các nếp nhăn giúp ép nước ra khỏi điểm tiếp xúc giữa các ngón tay và vật thể.

Điều này cho thấy rằng con người có thể đã tiến hóa việc nhăn bàn tay và bàn chân vào một thời điểm nào đó trong quá khứ, nhằm giúp chúng ta cầm nắm các đồ vật có bề mặt trơn ướt.

“Vì việc đó có vẻ như tạo khả năng bám tốt hơn dưới nước, nên tôi cho rằng nó liên quan đến hoặc là sự chuyển động trong điều kiện trơn ướt hoặc có khi cần thao tác với các vật thể dưới nước," Tom Smulders, nhà khoa học thần kinh tiến hóa tại Đại học Newcastle, người dẫn đầu nghiên cứu năm 2013, nói. 

Chẳng hạn như nó có thể mang lại cho tổ tiên chúng ta lợi thế quan trọng khi đi trên những tảng đá ướt hoặc cần nắm bám cành cây. Hoặc nó giúp chúng ta bắt hoặc lượm thức ăn là những loài thủy hải sản có vỏ.

“Nếu là tình huống sau [bắt hoặc lượm thức ăn] thì nó cho thấy đây là sự tiến hóa độc đáo chỉ có ở loài người, còn nếu là tình huống trước [để đi lại trên đá ướt hoặc để nắm bám cành cây] chúng ta thấy rằng nó cũng phải xuất hiện ở các loài linh trưởng khác,” Smulders nói. 

Quan sát cho thấy tình trạng nhăn ngón tay không hề xảy ra ở những họ hàng gần nhất của chúng ta trong thế giới linh trưởng như tinh tinh, nhưng ngón tay của khỉ Nhật Bản nếu ngâm một khoảng thời gian dài trong nước nóng thì cũng có hiện tượng nhăn lại. 

Tuy nhiên, việc thiếu bằng chứng ở các loài linh trưởng khác không có nghĩa là điều đó không xảy ra, mà có thể đơn giản là do chưa có ai quan sát đủ kỹ lưỡng, Smulders nói. "Chúng tôi chưa có đáp án cho câu hỏi này."

Có một số manh mối thú vị khác về thời điểm sự tiến hóa này xuất hiện ở loài người. 

Tình trạng đầu ngón tay nhăn nheo ít rõ rệt hơn ở môi trường nước mặn, và  cũng tốn nhiều thời gian hơn so với khi ngâm ở môi trường nước ngọt. 

Điều này có thể là do sự khác biệt nồng độ muối giữa da và môi trường xung quanh trong nước mặn thấp hơn, và do đó, sự mất cân bằng muối kích hoạt các sợi thần kinh ít nghiêm trọng hơn. Vì vậy, đây có thể là một sự thích nghi giúp tổ tiên của chúng ta sống trong môi trường nước ngọt hơn là sống dọc theo bờ biển.

Nhưng không có đáp án nào là chắc chắn, và một số người tin rằng đó có thể chỉ là một phản ứng sinh lý ngẫu nhiên không có chức năng thích nghi.

Điều kỳ lạ là còn có những bí ẩn khó hiểu khác - ví dụ như da phụ nữ mất nhiều thời gian hơn da đàn ông để chuyển sang trạng thái nhăn nhúm. Và chính xác thì tại sao làn da của chúng ta trở lại trạng thái bình thường - thường là sau 10-20 phút - nếu không có bất lợi rõ ràng nào trong việc ta cầm nắm các vật khô khi đầu ngón tay có nếp nhăn? 

Nếu như những nếp nhăn trên ngón tay chắc chắn có tác dụng giúp tăng khả năng cầm nắm khi ướt nhưng không gây phiền khi khô, thì tại sao đầu ngón tay của chúng ta lại không bị nhăn vĩnh viễn?

Có thể có một lý do lý giải cho điều này, đó là nếp nhăn ở đầu ngón tay có thể làm thay đổi xúc giác. Ở đầu ngón tay chúng ta tập trung rất nhiều dây thần kinh, và việc giảm bớt tiết diện da ở đó sẽ làm thay đổi cách ta cảm nhận những thứ mình chạm vào (mặc dù một nghiên cứu chỉ ra rằng việc này không ảnh hưởng đến khả năng ta dùng xúc giác để phân biệt đồ vật).

“Một số người có ác cảm thực sự với điều này bởi vì việc nhặt một thứ gì đó bằng những ngón tay nhăn nheo đem đến cho họ một cảm giác kỳ quặc,” Davis nói. "Đó có thể là do sự cân bằng của các thụ thể trên da đã thay đổi vị trí, nhưng cũng có thể là do phản ứng tâm lý. Sẽ rất thú vị khi điều tra ra lý do tại sao. Có thể có những thứ khác mà, với những ngón tay nhăn nheo, chúng ta sẽ làm ra kết quả kém hơn chăng."

Nhưng sự nhăn nheo của ngón tay và ngón chân trong nước cũng có thể tiết lộ thông tin quan trọng về sức khỏe của chúng ta theo những cách đáng ngạc nhiên. 

Chẳng hạn, các nếp nhăn sẽ chậm xuất hiện hơn ở những người mắc các bệnh về da như bệnh vẩy nến và bệnh bạch biến. Bệnh nhân bị xơ nang thì lại cảm thấy lòng bàn tay cũng như ngón tay nhăn nheo quá mức, và điều này thậm chí còn được nhận thấy ở những người mang gene di truyền của căn bệnh này. 

Bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 đôi khi cũng cho thấy mức độ nhăn da giảm rõ rệt khi nhúng tay vào nước. Tương tự, việc giảm nếp nhăn cũng được thấy ở những người bị suy tim, có lẽ do sự kiểm soát của hệ thống tim mạch của họ bị gián đoạn.

Nếp nhăn không đối xứng của các ngón tay - nơi một tay ít nhăn hơn tay kia mặc dù cùng thời gian ngâm nước - thậm chí còn được cho là dấu hiệu ban đầu của bệnh Parkinson vì nó cho thấy hệ thống thần kinh giao cảm không hoạt động chính xác ở một bên của cơ thể.

Vì vậy, trong khi câu hỏi về lý do tại sao ngón tay và ngón chân của chúng ta lại nhăn nheo trong nước ngay từ đầu vẫn còn bỏ ngỏ, thì những ngón tay ngón chân xấu xí đó lại tỏ ra hữu ích đối với các bác sĩ theo những cách đáng ngạc nhiên.