• Daniel Stables
  • BBC Travel

Getty Images

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Ẩn mình giữa những vịnh hẹp hoang dã ở phía bắc Oman, nằm giữa những ngọn núi và biển trong một vịnh yên tĩnh là ngôi làng nhỏ Kumzar.

Là biên giới cực bắc của quốc gia này, nhưng Kumzar có bầu không khí đặc trưng, khác hẳn với phần còn lại của Oman.

Trên thực tế, sự cô độ huy hoàng của nó - ngôi làng chỉ có thể đến được bằng tàu cao tốc đi hết một giờ đồng hồ hoặc bằng cách đi tàu 2,5 tiếng từ thành phố gần nhất, Khasab - đã khiến Kumzar hình thành ngôn ngữ và văn hóa riêng.

Địa lý đặc thù

Tính chất độc đáo của Kumzar phần nhiều là do địa lý. Ngôi làng nằm trên Bán đảo Musandam, một khu vực biệt lập nhỏ ven biển của Oman tách biệt với phần còn lại của đất nước bằng sa mạc đá rộng 100 km của Các tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).

Biệt danh 'Musandam' - tức là 'Na Uy của Thế giới Ả Rập' - xuất phát từ đường bờ biển biến đổi khôn lường của nó, bị các khors (vịnh hẹp), giống như các fjord ở Na Uy, xé nát - mặc dù, không như các quốc gia trên bán đảo Scandinavia, những hẻm đá khoét vào đất liền này được tạo ra không phải do các sông băng trượt đều mà là do sự va chạm của các mảng kiến tạo, làm vỡ lớp vỏ Trái Đất từ dưới lên giống như những sinh vật ghê gớm tìm cách ngoi ra từ bên trong quả trứng.

Bên ngoài vịnh hẹp của Kumzar là Eo biển Hormuz; xa hơn nữa là Iran.

Trong khoảng 700 năm, dân làng đã tiếp thu một mớ hỗn độn các ảnh hưởng từ Vùng Vịnh, vốn từ lâu đã là nơi nuôi dưỡng ngoại thương, văn hóa và tranh chấp địa chính trị.

Điều này được thể hiện ấn tượng nhất trong ngôn ngữ Kumzar, vốn không giống bất kỳ ngôn ngữ nào khác.

"Tiếng Kumzar là sự pha trộn giữa tiếng Ba Tư và tiếng Ả Rập cổ, và các ngôn ngữ khác như tiếng Akkad, tiếng Assyria, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Anh và tiếng Hindi," Makeyya Al Kumzari, một người dân địa phương nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa Kumzar, cho biết. "Chỉ ở đây mới nói ngôn ngữ này thôi, không có ở nơi nào khác."

Tiếng nói này là niềm tự hào mạnh mẽ của dân địa phương.

Ông Moyath Al Kumzari, đội trưởng các tour du lịch bằng thuyền quanh Musandam, nói với tôi: "Tiếng Kumzar là tiếng mẹ đẻ của chúng tôi, và khi chúng tôi ở với nhau, chúng tôi không nói thứ tiếng nào khác - mặc dù tất cả chúng tôi đều biết tiếng Ả Rập."


Star (ngôi sao) trở thành stārg, lotion (kem dưỡng da) là lōšan, và door (cánh cửa) là dar. Niglisnecklace (dây chuyền), và, khá dễ chịu, plank (tấm ván) trở thành pling.

Trong khi đó, nhiều từ tiếng Kumzar vay mượn từ tiếng Ả Rập và tiếng Ba Tư nghe gần với cách phát âm thời Trung cổ hơn là so với thời hiện đại.

Sự kết hợp độc đáo các ảnh hưởng của ngôn ngữ này, cùng với sự sống còn của nó trong một khu vực mà tiếng Ả Rập áp đảo, từ lâu đã cuốn hút các nhà ngôn ngữ học như Christina van der Wal Anonby và Erik Anonby, vốn từng sống và làm việc ở Kumzar trong một năm.

Lòng hiếu khách

"Kumzar lâu nay là trung tâm của một hệ sinh thái khu vực sôi động về lịch sử và xã hội trong nhiều thế kỷ, vì vậy mặc dù chỉ có thể đến được ngôi làng bằng tàu thuyền, nhưng sẽ là sai lầm khi cho là nó 'bị cô lập'," Erik nói.

"Kumzar rất quan trọng về mặt lịch sử: nó là một trong số ít những nơi có một giếng nước ngọt dồi dào, giữa các trung tâm thương mại Basra, Muscat, Zanzibar, Ấn Độ và các nơi khác."

Hai vợ chồng nhà Anonby được chào đón vào làng như là thành viên của cộng đồng, hòa cùng người dân Kumzar trong nếp sống hàng ngày của họ bên cạnh thực hiện công việc nghiên cứu ngôn ngữ.

Christina mô tả những buổi sáng tán gẫu với phụ nữ trong làng bên những tách cà phê bạch đậu khấu nhỏ xíu, và những buổi chiều chế biến chà là, cá, hay đan lá cọ.

Bà tin rằng sự hiếu khách này bắt nguồn từ vị trí độc đáo của Kumzar. "Tôi nghĩ rằng họ hiếu khách như vậy bởi vì trong lịch sử họ thường xuyên tiếp nhận các thủy thủ sống sót sau các vụ đắm tàu ở Vùng Vịnh, giấu tàu bè trong vịnh hẹp khi trốn cướp biển, hoặc tiếp tế nước ngọt cho tàu bè đi ngang qua từ giếng nước trong làng," bà nói.

Dân làng Kumzar kiếm sống bằng cách đánh cá ở các khor trong chín tháng trong năm, chuyển đến Khasab để thu hoạch chà là khi cái nóng mùa hè như thiêu đốt khiến biển cạn sạch cá.

Biển cả đem đến cuộc sống cho Kumzar, và do đó, Erik giải thích, tiếng Kumzar là ngôn ngữ do biển cả định hình. "Chúng tôi đã tìm thấy 200 cái tên cho các loại cá ở Kumzar," ông nói với tôi, "và nhiều từ trong số này không giống với tên các loại cá trong bất kỳ ngôn ngữ nào khác trên thế giới."

Địa lý độc đáo của Kumzar, kẹp giữa những vách núi ở ba mặt và đại dương ở mặt còn lại, không chỉ định hình mỗi ngôn ngữ, mà còn là cách dân làng giải thích thế giới xung quanh.

"Thay vì sử dụng các phương hướng chính diện là đông, tây, nam bắc," như trong tiếng Anh và tiếng Ả Rập, "thế giới của họ được định hướng theo phương 'lên', về phía núi và 'xuống' về phía biển," Erik cho biết.

Những chủ đề về biển không bao giờ bị bỏ qua trong các giao tiếp xã hội: Dân Kumzar chào nhau bằng cụm từ "či kawlā?" - "Gió gì vậy?" Ngay cả dê ở đây cũng được cho là có mùi vị của cá; chúng ăn cá mòi khi trên đất liền không còn thứ gì khác.

Chuyện kể dân gian

Biển cả có ảnh hưởng đáng kể đối với truyền thống dân gian địa phương.

Vỏ ốc treo trên đuôi tàu được cho là để xua đuổi những hồn ma vốn đe dọa làm cho các thủy thủ bị đắm tàu.

Chuyện kể dân gian Kumzar cũng thường xoay quanh đại dương và vị trí độc đáo của Kumzar.

"Sau một ngày dài đánh bắt trên biển là đến lúc giải trí một chút. Truyện và kể chuyện rất được dân làng ưa chuộng," Makeyya giải thích.

"Những câu chuyện kể chủ yếu chịu tác động của môi trường; chúng kể về biển và các sinh vật biển. Ngoài ra còn có những câu chuyện về cái giếng vốn đã khiến Kumzar trở thành nơi quan trọng cho những ai đang rong ruổi ghé lại và tiếp tế nước uống."

"Người Kumzar có tập hợp truyền khẩu hoàn chỉnh các bài hát truyền thống và truyện dân gian của riêng họ," Erik nói thêm.

"Aliko Shobubo, người mới qua đời gần đây, là một trong những người kể chuyện Kumzar vĩ đại. Trong trí nhớ của mình, ông có đầy đủ trọn bộ các câu chuyện dân gian truyền khẩu mà mỗi chuyện đều phong phú và chi tiết như Ngàn Lẻ Một Đêm, nhưng ông luôn kể với sự tài tình của riêng mình, đặt bối cảnh những câu chuyện ở Kumzar bằng cách sử dụng các nhân vật chân thực tại chỗ."

Các khía cạnh khác của văn hóa Kumzar cũng sôi động như thế. "Người Kumzar được biết đến trên khắp thế giới Ả Rập là tổ chức những đám cưới kéo dài một tuần, sôi nổi, đầy sắc màu với nhiều ngày đêm nhảy múa, những bài hát truyền thống và những bữa tiệc xa hoa mà cả cộng đồng tụ họp lại," Erik cho biết.

Tương lai bấp bênh

Kumzar có thể ở cách xa tất cả những nơi khác, nhưng nó không phải là vùng biển xa xôi.

Dân làng sống tự túc, có trường học, bệnh viện và nhà máy khử mặn riêng.

Niềm tự hào cháy bỏng ở đây, và có lẽ không thể hiện ở đâu rõ cho bằng Câu lạc bộ Bóng đá Kumzar, vốn bằng một cách phi thường đã vượt qua các đội bóng có nguồn lực lớn hơn nhiều, cả về con người và tiển bạc, để giành cúp khu vực Oman vào năm 2016.

"Đó là thành tích vĩ đại đối với câu lạc bộ chúng tôi và tất cả mọi người dân Kumzar đều tự hào về khoảnh khắc đó," Moyath nói. "Nó chắc chắn thúc đẩy ý niệm về bản sắc của chúng tôi."

Tuy nhiên, tương lai của Kumzar lại không hề rõ ràng. "Kumzar đang thay đổi," Moyath nói. "Thế hệ mới đầu tư rất nhiều cho giáo dục, và họ thường chuyển đến Muscat để học."

Thời của các thế hệ trước, khi dân làng chỉ nói tiếng Kumzar và không tán thành việc học tiếng Ả Rập, đã qua rồi, và người trẻ thường tìm kiếm việc làm trên đất liền hoặc ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập sau khi tốt nghiệp.

"Do hoạt động đánh bắt thương mại mà nguồn lợi thủy sản bị cạn kiệt và sinh kế của các đội tàu đánh cá Kumzar rất bấp bênh," Erik nói.

"Với sự ra đời của giáo dục phổ thông, tivi và giờ đây là internet, tiếng Ả Rập đã bước vào trong mọi khoảnh khắc trong đời sống của người Kumzar. Trong 10 năm qua đã có sự thay đổi lớn, với việc hầu hết các gia đình đang dạy con cái họ tiếng Ả Rập như ngôn ngữ đầu tiên. Trẻ em vẫn có thể hiểu tiếng Kumzar nhưng không nói lưu loát, và sự truyền lại ngôn ngữ giữa các thế hệ đang biến mất nhanh chóng."

Tín hiệu lạc quan

Tuy nhiên, có cơ sở cho sự lạc quan. Một nhóm các chuyên gia và nhiệt tình viên địa phương đang làm việc với các học giả như Christina và Erik để thiết lập hệ thống chữ viết Kumzar và giúp bảo tồn ngôn ngữ và văn hóa của họ.

"Rất may, có những người Kumzar tận tụy, vốn không muốn đánh mất tất cả lịch sử, kiến thức văn hóa, khả năng tồn tại và phát huy của họ trước những thách thức gian khổ của môi trường sống, và bản sắc Kumzar độc đáo được gìn giữ qua ngôn ngữ," Erik nói. "Bằng cách giữ cho ngôn ngữ Kumzar tồn tại, họ đang làm giàu thêm cho di sản văn hóa toàn thế giới, vì không có ngôn ngữ nào khác giống như tiếng Kumzar."

Hơn nữa, mặc dù người trẻ chuyển đi học đại học ở nơi khác, tỷ lệ sinh cao có nghĩa là không thiếu người Kumzar trẻ để giữ gìn ngôn ngữ. "Dân số đang gia tăng và nhà mới đang được xây ở vùng núi trên Kumzar," Moyath nói.

Cũng quan trọng đối với tương lai của Kumzar là niềm tự hào cuồng nhiệt về địa phương mình.

"Người Kumzar chúng tôi luôn nói 'Kumzari maafi couf' (người Kumzar không bao giờ sợ) bởi vì truyền thống của chúng tôi là chiến đấu, cho dù là trước thiên nhiên hay kẻ thù khác," Moyath nói.

"Tất cả chúng tôi đều tự hào đến từ Kumzar. Chúng tôi có trách nhiệm phải phát triển bên cạnh những thách thức hiện đại, nhưng chúng tôi sẽ không bao giờ bỏ lại văn hóa và ngôn ngữ của mình phía sau."