bbc.com

Phát cuồng vì dosai, món ăn nhanh cực ngon của Ấn Độ


Getty Images

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Đã đến giờ ăn sáng ngày Chủ Nhật, tôi vẩy vài giọt nước lên chảo nóng để xem chúng có xèo xèo chưa. Hoàn hảo.

Nhanh chóng, tôi đổ một muỗng đầy hỗn hợp bột nhạt vào lòng giữa chảo, nhẹ nhàng xoay vòng dần lan ra xung quanh.

Sau đó, tôi tăng nhiệt độ lò lên, bỏ thêm một muỗng đầy loại bơ trong suốt (gọi là ghee) vòng quanh chiếc bánh tròn mới thành hình, ngay sau đó bánh phồng lên một chút và mép cuộn tròn lại. Giờ đến lúc trở mặt bên kia để làm bánh chín đều.

Tuy vòng tròn màu nâu vàng hơi lấp lánh trông có vẻ giống bánh crepe kiểu Pháp hay bánh hạnh nhân kiểu Nga, nhưng món này không giống gì với hai loại bánh trên.

Nó là dosai, một loại bánh kếp của người dân vùng Nam Ấn Độ, được làm từ hỗn hợp bột gạo ngâm lên men và đậu đen, món ăn 2.000 năm tuổi được hàng triệu người Ấn Độ yêu thích, giờ đây có mặt ở hầu hết khắp nơi trên hành tinh này, từ Parry's Corner ở Chennai đến khu dân cư La Chapelle ở Paris (khu này còn được gọi là "Phố Tamil" hay "Tiểu Jaffna").

Getty Images

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Dosai là loại bánh kếp Nam Ấn Độ làm từ hỗn hợp của gạo ngâm lên men và đậu đen

Không có thời gian thể hiện sự ngưỡng mộ, tôi cẩn thận luồn chiếc bàn xẻng xuống bên dưới bánh kếp nóng và đặt nó vào đĩa, bên cạnh một nhúm bột đậu lăng cay gọi là idli podi.

Sau khi tạo hình một nhúm nhỏ vun cao, bên trong nhúm bột, tôi rưới vào giữa chút dầu mè và trộn chúng lại với nhau. Cuối cùng, tôi xé miếng bánh dosai giòn tan, nhúng vào hỗn hợp rồi bỏ vào miệng, tận hưởng hương vị chua cay bùng nổ trong miệng cùng với chút dư vị dầu mè mộc mạc lưu lại.

Đó là cách hàng triệu người ở miền Nam Ấn Độ ăn món chay lành mạnh và ngon lành này mỗi sáng, đôi khi họ đổi sang ăn cùng với chutney [trái cây ngâm chua cay] hoặc ăn với sambhar (súp đậu lăng thơm lừng) cùng với bột idli podi.

Tuy nhiên, qua thời gian, bánh dosai - còn có tên khác là thosai, dose hoặc attlu, tùy thuộc vào vùng ở Ấn Độ, và được gọi chung là "dosa" trên khắp thế giới - đã tiến hóa và đi kèm với những nguyên liệu, những món ăn kèm khác nhau như khoai tây cay trong món ăn phổ biến khắp thế giới với tên gọi masala dosa.

Món bánh dosai truyền thống ra đời từ khoảng ít nhất hai ngàn năm trước, và đã được ghi chép trong văn học cổ và truyền qua nhiều thế hệ. Cả hai bang ở Ấn Độ là Tamil Nadu và Karnataka đều nhận món bánh này là của mình.

Trong cuốn "Câu chuyện Ẩm thực", nhà sử học ẩm thực K T Achaya cho biết Quốc vương Someshwara III (người cai trị các phần thuộc bang Karnataka ngày nay) có nhắc đến món bánh dosai là "dosaka" trong tác phẩm văn học thế kỷ thứ 12 viết bằng tiếng Phạn có tên là Manasollasa.

Tuy nhiên, người dân ở vùng Tamil đã ăn các món tổ tiên của món dosai như món mell adai (một loại bánh kếp làm từ đậu lăng và gạo) và món appam (bánh kếp gạo nhúng nước cốt dừa) từ thời gian sớm hơn trước đó nhiều.

"Appammell aido cũng được nhắc đến trong Madhuraikanchi, một tác phẩm văn học thời Sangam từ thế kỷ thứ ba và thứ tư," Jayakumar S, nhà nghiên cứu về lịch sử vùng Nam Ấn Độ và là người sáng lập công ty Courtyard Tours, nói. "Nhưng từ "dosai" thực sự có vẻ như được thêm vào từ vựng muộn hơn rất nhiều."

Ông giải thích thêm rằng Senthai Divakaran, một bộ từ vựng tiếng Tamil cổ (một số người gán cho nó là xuất hiện từ khoảng thế kỷ thứ 10) cho rằng bánh dosai là một trong số những phiên bản của bánh appam mà người ta thường ăn kèm nước cốt dừa.

Cho dù có bất kỳ ai tranh cãi về chuyện ai là chủ nhân món bánh dosai, thì các đầu bếp từ vùng Udupi ở Karnataka vẫn được biết đến với kiểu bánh giòn tan mà ta biết là bắt đầu có từ khoảng thế kỷ 19.

Cho đến thời điểm đó, món dosai vẫn còn là loại bánh kếp mềm hơi phồng và có nổi bọt bóng khí.

Ngày nay, những nhà hàng như MTR Tiffins (mở từ 1924) và nhà hàng Vidyarthi Bhavan (mở từ 1943) ở thủ phủ Bengaluru của bang Karnataka đã phục vụ món bánh dosai ngon lành trong nhiều thập niên.

Tuy nhiên, từ đầu thế kỷ 20, rất nhiều đầu bếp Udupi đã di cư đến những thành phố và thị trấn lớn hơn ở Ấn Độ, và làm cho món bánh dosai trở nên nổi tiếng - đặc biệt là món bánh masala dosa - nổi danh khắp Ấn Độ là món ăn sáng rẻ tiền, được làm từ những nguyên liệu phổ biến, dễ tìm và đơn giản.

Vào năm 2003, chuỗi nhà hàng Saravana Bhavan có trụ sở ở Chennai đã nâng tầm món ăn bằng cách mở nhiều nhà hàng nấu món Nam Ấn Độ ở nhiều quốc gia, khởi đầu từ Dubai.

Và món dosai tiếp tục trở nên nổi tiếng khắp thế giới, một phần là vì lượng lớn cư dân Ấn Độ sống lưu vong vẫn thường thưởng thức món ăn với nhiều phiên bản khác nhau.

Thượng nghị sĩ, người liên danh trong vị trí phó tổng thống với ông Joe Biden trong cuộc đua tranh cử Hoa Kỳ 2020, Kamala Harris cũng từng có video làm món masala dosa với diễn viên Mindy Kaling nổi tiếng trên Twitter hồi tháng 11 năm ngoái.

Bánh dosai gần đây trở nên thời thượng với những người quan tâm chú trọng tới sức khỏe ở Ấn Độ, và được gọi là món siêu thực phẩm bản địa của Ấn Độ vì lượng men vi sinh trong món ăn đến từ quá trình lên men.

Hỗn hợp ba nguyên liệu gạo, đậu đen và hạt cà ri (tạo ra vị hạt nổi bật và chút dư vị đắng) được ngâm, sau đó nghiền thành bột với chút nước, rồi được chuyển sang đựng trong lọ ngâm cho lên men tự nhiên trong bảy đến tám giờ. Người ta thêm vài muỗng muối sau khi nghiền bột để làm quá trình lên men diễn ra nhanh hơn.

"Hỗn hợp sau khi đã lên men đủ mức sẽ có sự hoạt động của vi khuẩn axit lactic và men, làm tăng hàm lượng của các axit amin thiết yếu. Điều này làm giảm những chất phi dinh dưỡng (như axit phytic) và các chất gây ức chế enzyme, vì vậy món bánh này ăn vào sẽ cực kỳ bổ dưỡng," nhà vi sinh vật học, tiến sĩ Navaneetha T giải thích.

Món bánh dosai, còn được gọi là "dosaka" trong tài liệu viết bằng tiếng Ayurveda cổ, cũng được các chuyên gia về Ayurveda sử dụng trong thực đơn đãi khách nổi tiếng.

"Dosaidli [một loại bánh gạo ngon lành làm từ cùng hỗn hợp giống dosai] là một phần trong chế độ dinh dưỡng điều trị tình trạng yếu cơ, táo bón và suy nhược," Tiến sĩ Sreelakshmi, tư vấn viên cao cấp về sức khỏe ở Delhi cho biết.

Dù vậy, với hầu hết người Ấn Độ, món ăn sáng dosa đã tiến hóa thành loại thực phẩm ăn nhanh có thể dùng vào bất cứ lúc nào, dù là ban ngày hay buổi tối.

Vì sự phổ biến, giá cả phải chăng và thành phần nguyên liệu cũng như việc hỗn hợp dễ lên men ở vùng khí hậu nhiệt đới như Ấn Độ, các quầy bán bánh dosa có mặt ở mọi nẻo đường trên khắp đất nước này và đi xa hơn thế nữa.

"Qua nhiều năm, sự linh hoạt của hỗn hợp bánh đã làm ra nhiều phiên bản bánh và khiến bánh dosa tiến hóa thành món ăn hạnh phúc," đầu bếp Thirugnanasambantham K, hiệu trưởng Trường Quản lý Khách sạn thuộc Trường Cao học Welcomgroup ở Manipal cho biết.

Và dù bánh dosai thường được ăn suông (không có nhân), nhưng với các trào lưu ẩm thực mới kết hợp với việc nguyên liệu sẵn có và các yếu tố tiện lợi đã làm ra rất nhiều phiên bản bánh dosai khác nhau, cả loại có nhân và không nhân.

Chẳng hạn, ở các gia đình trong vùng Tamil Nadu, khi hỗn hợp lên men chuyển sang vị chua vì lên men quá mức, nó được đem làm thành bánh uthappam (loại bánh dosai dày hơn với rau củ bằm nhỏ); và nước cốt dừa được sử dụng thay cho đậu đen trong món bánh appam ngon lành.

Và các kiểu gia giảm khác nhau liên tục xuất hiện.

Từ bánh dosa Tứ Xuyên, xuất phát từ ảnh hưởng của Ấn Độ đến ẩm thực Trung Hoa, đến món bánh masala dosa với bơ sữa đông ở miền bắc Ấn Độ, khắp nơi ở Ấn Độ không thiếu các loại bánh dosa xuất hiện trên hành trình ẩm thực.

Thậm chí nhà hàng McDonald's cũng tận dụng niềm đam mê ẩm thực này và giới thiệu món bánh McDosa Masala Burger vào tháng 12/2019.

Anh em Ritesh Bhattad, 31 tuổi và Yogesh Bhattad, 33 tuổi, là thế hệ doanh nhân thứ hai đã thành công từ lúc xoay vòng hỗn hợp làm chiếc bánh dosai.

"Chúng tôi lúc nào cũng có thể làm ra 70 kiểu bánh dosa khác nhau," Ritesh cho biết. "Tuy nhiên, món bánh dosa RBS nổi tiếng của chúng tôi [có bơ sữa đông nạo và hành củ trộn với đậu phộng chua và các loại gia vị] bán được hết veo gần 5.000 cái mỗi tháng."

Doanh nghiệp kinh doanh thức ăn nhanh theo mô hình gia đình rất thành công này của hai anh em, Ram Barose - Bhattad ki Idli ở Hyderabad, rất được sinh viên và nhân viên văn phòng yêu thích, cho nên họ đã mở thêm cửa hàng ở ba địa điểm mới trong thành phố.

Theo báo cáo 'StatEAT: Phiên bản thời cách ly', bánh masala dosa là món ăn chay được gọi nhiều nhất khắp Ấn Độ trong thời đại dịch.

Số lượng khổng lồ khoảng 331.423 bánh masala dosa đã được công ty chuyển phát thức ăn Swiggy của Ấn Độ chuyển đi, từ giai đoạn cách ly bắt đầu vào tuần cuối tháng Ba.

Phiên bản này của bánh dosai đã trở thành món được coi là ẩm thực vùng nam Ấn Độ khắp thế giới, dù nó không phải là một phần trong lịch sử ẩm thực của Ấn Độ cho đến khi người Hà Lan và Bồ Đào Nha đem khoai tây đến nước này, hồi thế kỷ 17.

Tuy nhiên, ở miền Nam Ấn Độ, món dosai còn thiêng liêng hơn là bữa sáng hay món thức ăn nhanh đơn thuần, và bất cứ loại thức ăn nào dâng cúng thần thánh đều được gọi là "ẩm thực cho đền chùa", phải theo sát công thức nấu và đôi khi theo những chữ khắc cổ trong chùa.

Chẳng hạn như, Đền Azahagar Kovil ở Madurai làm bánh dosai dày và phồng mềm với hạt nghệ và tiêu đen nghiền nhỏ, chiên lâu trong bơ ghee trong để làm món cúng thần thánh, và sau đó người dâng cúng sẽ ăn.

Ở thị trấn Kanchipuram ở Tamil Nadu, công thức bánh dosai được ghi trên bức tường đền Varadaraja Perumal.

"Chúng tôi có một công thức thú vị ghi trên bức tường từ thế kỷ 16… đề cập đến cách làm bánh dosai (cả hai loại mặn, ngọt) trong Lễ rước Ekadasi [là sự kiện tôn giáo tổ chức vào ngày thứ 11 sau khi trăng tròn, và vào ngày thứ 11 sau khi trăng non]," Jayakumar S cho biết. "Điều này khẳng định rằng món dosai đã là một phần của ẩm thực đền chùa tại Ấn Độ trong thời gian dài."

Dù là làm ở đền, trên đường phố hay tại nhà, món dosai và rất nhiều cải biến của nó đã trở thành món ăn hương vị thiêng liêng nằm sâu trong nền văn hóa Ấn Độ.

Trong gia đình tôi, món dosai không chỉ là một món ăn; nó giống như một cảm xúc không thể thay thế - chỉ có thể trải nghiệm trong hiện tại.

Cách đây vài năm, bà nội tôi đã chia sẻ với tôi bí mật gia truyền từ bà nội của bà: đó là không có người nào xoay bánh dosai giống nhau, dù rằng họ cố gắng bao nhiêu chăng nữa.