Trào lưu say mê uống nước múc thẳng từ sông suối

"Bất cứ ai ở đây cũng uống nước, nhưng bạn có muốn trả nhiều tiền hơn để uống nước không?" Vào tháng 1/2018, trào lưu uống "nước lã" xuất hiện trong nhiều chương trình truyền hình thực tế hài hước ở Hoa Kỳ, và đó là Stephen Colbert trong chương trình "The Late Show".

"Vâng, tin tốt đây," Colbert nói, "vì cuộc bùng nổ khởi nghiệp kế tiếp ở thung lũng Silicon là "nước nguyên khai"… là loại nước chưa được lọc, không qua xử lý và không được tiệt trùng. Wow, uống loại nước này nghe có vẻ không sạch sẽ!"

Tiếp theo chương trình là bài báo trên New York Times giễu nhại một trào lưu mới ở khu công nghệ cao tại San Francisco, nơi các công ty như Live Water bán nước suối chưa qua xử lý với giá 36,99 đô la Mỹ một chai. Những công ty khởi nghiệm này ca ngợi ích lợi của việc uống "nước thật… trong chu kỳ giao hàng một mùa trăng".

Tuy nhiên, không phải ai cũng cười nhạo. Một số người ghi nhận.

Nước uống thường được kiểm soát nghiêm ngặt, và thị trường mua bán các loại nước chưa qua xử lý vẫn còn nhỏ và qua truyền miệng là chính. Nhưng website Findasping.com cho thấy "nước nguyên sơ" (nước lã) đã trở thành trào lưu toàn cầu với những người đi tìm nguồn nước tự nhiên cho riêng họ.

Những người sử dụng nhiệt thành trên trang web này đã liệt kê và vẽ bản đồ hàng ngàn giếng nước tự nhiên và suối nước khắp thế giới để mọi người có thể tìm uống.

Mặc dù phần tuyên bố miễn trừ trách nhiệm của trang này kêu gọi mọi người phải thử nghiệm tất cả nước suốt trước khi uống, nhưng video giải thích của trang web có tên "Tại sao uống nước suối" (Why Spring Water) do người sáng lập trang web tên Daniel Vitalis thì đưa ra những tuyên bố chắc nịch, chẳng hạn như "về mặt sinh học ta có thể thích nghi với [nước thô] giống như động vật" và "chúng ta không thích nghi với nước tinh lọc cũng như với carbohydrate tinh chế".

OptimizingMe — Image caption Sản phẩm nước suối đóng chai để uống được kiểm soát nghiêm ngặt

Tuy nhiên, bạn không cần phải đào sâu mới thấy mặt trái của vấn đề.

Một bình luận của người sử dụng xuất hiện ngay bên dưới video của Vitalis nói: "Hãy nhớ là có một số dòng suối có thể bị nhiễm khuẩn E-Coli chẳng hạn. Chúng tôi từng sử dụng một dòng suối ngoài Millersburg, Ohio trong nhiều năm và sau đó một chuồng gia súc đã được xây trên đồi cao… ba người chúng tôi đã bị bệnh nghiêm trọng."

Val Curtis, giáo sư về vệ sinh dịch tễ và giám đốc Nhóm Sức khỏe Môi trường tại Trường Dịch tễ và Y học Nhiệt đới London, quan ngại sâu sắc về trào lưu "nước nguyên khai" này.

"Với tôi nó thực sự như một bước lùi," bà cho biết. "Chúng ta đã đi một chặng đường dài trong xã hội để thực sự giải quyết vấn đề ô nhiễm nước uống bằng cách thanh lọc nước và cung cấp nước ở tình trạng tốt. Và ta thậm chí đã cải tạo nước bằng cách cho thêm chlorine và fluorine để diệt khuẩn và khiến răng khỏe hơn… những tranh luận này đã chiến thắng rất nhiều năm về trước."

Curtis hỏi một câu đầy ẩn ý: "Liệu ta có đang thực sự quay lại Thời kỳ Đồ đá không?" Nhưng trang chủ của Live Water (vốn dẫn trực tiếp đến trang Findasping.com) cho thấy rõ ràng đó là chủ ý, cho rằng loài người "đã uống nước suối chưa qua xử lý trong 99% thời gian tồn tại của nhân loại."

BBC Capital tiếp cận cả Live Water và Daniel Vitalis để phỏng vấn, nhưng họ không đưa ra bình luận.

Tuy nhiên, rõ ràng là Vitalis có thực hành những điều ông thuyết giảng. Tài khoảng Instagram của ông (với trên 29.000 người theo dõi) đầy các bức ảnh săn bắn và hái lượm, và chương trình WildFed trên mạng của ông tôn vinh "văn hóa sinh tồn thời hiện đại" và "hái lượm ở ngay khu vực có nguồn thực phẩm bản địa." Theo quan điểm của ông, tự nhiên luôn là tốt nhất và trở về với cội nguồn tổ tiên là mục tiêu đáng mơ ước.

Dù có một số yếu tố khoa học ủng hộ cho chế độ ăn kiêng paleo (là chế độ ăn kiêng theo kiểu tiền sử, cách nay từ 2,5 triệu năm đến 10.000 năm), thì vẫn phải có lằn ranh rõ ràng với nước sạch, Curtis nhận định.

Tổ tiên của ta "cũng chết hàng loạt vì bệnh thương hàn, dịch tả, bệnh nhiễm khuẩn giardia và tiêu chảy," Curtis nói. Vòng đời của những tổ tiên thời Palaeolithic của ta thực ra có tuổi thọ khá thấp. Với những tuyên bố "sinh học" cho rằng "nước thô" có rất nhiều vi khuẩn tốt mà ta cần cho sức khỏe đường ruột, thì Curtis nhận định rằng dù rằng đúng là vậy nhưng loại nước này cũng có cả những vi khuẩn gây hại nữa.

Tuyên bố trong video của Vitalis cho rằng "nước từ vòi bị ô nhiễm các hóa chất kháng sinh… và chlorine và fluoride mà ta biết là chất độc thần kinh" cũng bị Curtis bác bỏ.

Fluoride và chlorine "không được biết là có gây hại gì với con người với số lượng như bạn uống trong nước," bà nói. "Hoàn toàn không có bằng chứng nào cho thấy dư lượng những loại thuốc như kháng sinh có thể gây bất cứ nguy hại nào đến sức khỏe con người, mặc dù người ta có thể phát hiện ra chúng với phần cực nhỏ đến phần triệu. Đây là vấn đề cũ - mọi người có vẻ như không hiểu rằng nếu thứ gì đó tồn tại với hàm lượng cực kỳ, cực kỳ nhỏ, thì nó không hề nguy hiểm!"

Vào năm 2018, Galen Zink chuyển công việc từ một công ty công nghệ ở Thung lũng Silicon để theo đuổi lối sống tự cung tự cấp và "tự tối ưu hóa dinh dưỡng" trên một hòn đảo xa xôi ở miền Nam Alaska.

Mặc dù chú ý đến những cảnh báo mà Curtis nêu, ông vẫn uống nước hoàn toàn từ dòng suối ở địa phương. "Việc này là bình thường ở đây," Zink nói, và tin rằng nước này có tác dụng tốt cho sức khỏe. "Nước này có vi khuẩn probiotic… uống nước thô giúp tăng cường sức khỏe cho hệ vi khuẩn đường ruột."

Ông cũng quan sát rằng "uống nước thô là nguồn nước chính trong vài ngày rõ ràng khiến da mượt mà hơn."

Tuy nhiên, có một điều mà cả Zink và Curtis cùng đồng tình, đó là môi trường vùng quê trong lành, ít người sinh sống là nơi tốt nhất để tìm nguồn nước uống tự nhiên trong lành.

"Tôi đã phải đi đến hòn đảo cực kỳ xa xôi này để tìm thấy thứ có vẻ như là nước sạch và không khí sạch," Zink từ Đảo Prince of Wales, Alaska nói.

Nơi đây chỉ có khoảng 3.000 người sống trên hòn đảo rộng 5.776km2, với rất ít hoạt động nông nghiệp, chứ đừng nói đến công nghiệp.

"Nếu bạn ở bất cứ nơi nào gần bất cứ thứ gì văn minh, thì điều kỳ lạ là nước mặt sẽ bị ô nhiễm," Zink nói. "Cố gắng tìm cách đi tắt và uống nước từ những con suối bạn tìm thấy trên mạng có lẽ không phải là cách hay với hầu hết mọi người. Ban đầu, ta cảm thấy lợi ích đến quá dễ dàng nhưng sau đó loại nước này sẽ từ từ đầu độc bạn vì thuốc diệt cỏ."

Tuy nhiên, khi tôi nhấn vào phần "tìm một dòng suối" trên trang Findaspring.com, tôi tìm ra 56 vị trí ở Anh Quốc, nơi tôi đang làm việc. Rất nhiều trong số này nằm trong khu vực đô thị, trong đó có năm dòng suối ở London.

Curtis cho biết cách duy nhất để thử nghiệm chất lượng nước là gửi "mẫu nước đi xét nghiệm vi sinh, với một khoản phí… và bạn sẽ cần lấy mẫu vào các mùa khác nhau cho chắc ăn."

Gail Teitzel, biên tập viên tạp chí Xu hướng Vi sinh (Trends in Microbiology) cho biết: "Bạn sẽ cần thử nghiệm nước từng lần một để biết có vi sinh và các hóa chất gây ô nhiễm gì. Nguồn nước thủy cục và nước đóng chai đã được kiểm nghiệm và chứng minh là an toàn… giống như trứng sống vậy thôi - khi nấu món trứng lên, hay xử lý nước, bạn giết sạch mầm bệnh có thể tồn tại trong chúng."

Khi tôi gợi ý rằng rất nhiều thương hiệu nước suối đóng chai lấy nước trực tiếp từ suối tự nhiên, bà nói "nước đóng chai được kiểm soát, vì vậy chúng không chứa những loại vi khuẩn hay hóa chất nguy hiểm."

Những nghiên cứu gần đây cho thấy 90% thương hiệu nước đóng chai và 83% mẫu nước vòi ở 12 quốc gia chứa những phân tử nhựa siêu nhỏ được gọi là hạt vi nhựa (Hoa Kỳ là quốc gia có tỷ lệ ô nhiễm nước vòi cao nhất, đến 94%).

Dù trào lưu tìm kiếm "nước thô" nghe có vẻ cực đoan, thì liệu đây có phải là một phản ứng trước quan ngại thật sự về chất lượng nước thời hiện đại?

"Tôi lo lắng rằng chính vì thế mà những người yêu thích nước thô có thể đánh giá thấp sự nguy hiểm của nước chưa qua xử lý," Teitzel nhận định. "TÌnh trạng nhiễm hạt vi nhựa trong nước uống chắc chắn là cần có thêm nghiên cứu sâu hơn nhưng ta biết rằng những khu vực thiếu nước uống qua xử lý có tỉ lệ trẻ sơ sinh tử vong cao hơn, phần lớn là vì bệnh chảy trong nguồn nước."

Rốt cuộc, nếu mọi người muốn uống nước chưa qua xử lý, đó chẳng phải là chọn lựa của họ trong xã hội tự do hay sao?

Ở đây, Curtis đưa ra một ví dụ tương tự với trào lưu chống vắc-xin. "Một trong những lý do tôi không thường bị ốm bệnh là vì bạn không đi lung tung và uống nước bẩn. Nhưng nếu bạn uống nước bẩn và mắc bệnh, bạn sẽ là nguy cơ khiến tôi và đồng nghiệp của bạn mắc bệnh theo."

Ví dụ, người uống bị nhiễm khuẩn E.coli sử dụng phòng tắm công cộng hoặc trao thức ăn ở quán cà phê của nhân viên, và từ đó lây truyền vi khuẩn này đi. "Nếu bạn uống [nước thô], bạn phải có trách nhiệm hiểu là bạn có thể là nguồn lây bệnh cho người khác, chứ không phải chỉ với chính bạn."

Câu trào phúng mà Colbert kết luận trong chương trình The Late Show là "có lẽ uống nước từ vũng nước cũng có thể có mặt hạn chế". Điều này nghe có vẻ khó chịu với những người như Zink, đã phải tìm đến vùng hẻo lánh và chọn lựa bằng kiến thức bản địa. Hoặc ở Iceland, nơi 98% nước vòi vẫn chưa qua xử lý hóa học từ nước băng hà.

Nhưng Alaska và Iceland hẳn nhiên là ngoại lệ. Với cư dân đô thị, nước vòi vẫn là lựa chọn lành mạnh và an toàn hơn.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Capital.