Putin, Gorbachev và hai tầm nhìn về sự vĩ đại của nước Nga

Thứ Tư, 07 Tháng Chín 20226:00 SA(Xem: 1758)
Putin, Gorbachev và hai tầm nhìn về sự vĩ đại của nước Nga

Financial Times

Cù Tuấn, dịch

6-9-2022

Tóm tắt: Điện Kremlin đã quay trở lại với các phương pháp và mục tiêu dựa trên việc chinh phục, sự tàn nhẫn và nỗi sợ hãi.

Donald Trump hứa sẽ làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại. Khẩu hiệu yêu thích của Tập Cận Bình là chào đón “sự trẻ hóa tuyệt vời” của người dân Trung Quốc. Vladimir Putin cũng có mong muốn tương tự, nhằm khôi phục sự vĩ đại của nước Nga.

Nhưng bạn định nghĩa một quốc gia vĩ đại là thế nào? Putin và Mikhail Gorbachev, người đã qua đời vào tuần trước, có những ý kiến ​​khác nhau về điều đó.

Đối với Putin, sự vĩ đại của một quốc gia được xác định bằng lãnh thổ, sức mạnh quân sự và khả năng khiến các nước láng giềng khiếp sợ hoặc khuất phục. Nhà lãnh đạo Nga tin rằng đất nước ông có quyền trở thành một trong những cường quốc trên thế giới. Ông cho rằng Nga đã bị “cướp” khi Ukraine giành độc lập và chìa khóa để xây dựng lại sức mạnh và sự hùng cường của nước Nga là giành lại lãnh thổ đã mất. Quyết định xâm lược Ukraine là đỉnh điểm của nỗi ám ảnh này.

Đối với Gorbachev, sự vĩ đại của một quốc gia được định nghĩa bằng phẩm giá của những công dân bình thường nhiều hơn. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2001 với nhà sử học Daniel Yergin, ông chỉ ra việc Liên Xô không có khả năng cung cấp cho người dân của mình những nhu cầu thiết yếu hàng ngày: “Hãy tưởng tượng một quốc gia bay vào vũ trụ, phóng Sputniks, tạo ra một hệ thống phòng thủ như vậy… [Nhưng] quốc gia đó không có đủ kem đánh răng, không có bột xà phòng, không có đủ các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Thật không thể tin được và thật nhục nhã khi phải làm việc trong một chính phủ như vậy”.

Thực tế là những người Nga bình thường không còn phải chịu đựng những thiếu thốn như vậy nữa là nhờ những cải cách kinh tế của Gorbachev, mặc dù họ cũng đã do dự. Những người đổ lỗi cho Gorbachev vì đã phá hỏng một nền kinh tế Liên Xô đang hoạt động bình thường nên nhớ điều này.

Ý tưởng của nhà lãnh đạo Liên Xô cũ về phẩm giá con người đã được mở rộng sang quyền tự do ngôn luận. Thật là “đáng kinh ngạc và nhục nhã”, dưới chế độ Xô Viết, những người có học thức phải sống trong một thế giới của những lời dối trá, khẩu hiệu và sự kiểm duyệt từ cơ quan quản lý. Gorbachev đã thay đổi điều đó bằng cách giải phóng báo chí và các ngành công nghiệp sáng tạo, thả những người bất đồng chính kiến ​​và cho phép các nghiên cứu lịch sử đúng đắn được phép tiếp tục. Putin đang đưa Nga lùi về quá khứ với việc đàn áp theo kiểu Liên Xô – khi ông tiêu diệt các phương tiện truyền thông độc lập cuối cùng, bỏ tù người của phe đối lập và coi việc thừa nhận rằng Nga đang có chiến tranh là một hành vi phạm tội hình sự.

Điều quan trọng, ý tưởng của Gorbachev về phẩm giá con người cũng đã vượt ra ngoài biên giới nước Nga. Quyết định quan trọng nhất, mang tính bản lề nhất mà Gorbachev từng đưa ra là không đưa xe tăng Liên Xô vào Ba Lan, Hungary hoặc Đông Đức vào năm 1989 khi các phong trào dân chủ nở rộ tại các nước này.

Trong một thời gian ngắn, nhà lãnh đạo người Nga này đã trở thành một biểu tượng quốc tế của tự do chính trị. Khi Gorbachev đến thăm Đông Berlin vào tháng 10 năm 1989, một tháng trước khi bức tường Berlin sụp đổ, đám đông đã hô vang “Gorby, hãy giúp chúng tôi”. Khi ông đến thăm Bắc Kinh vào tháng 5, những sinh viên biểu tình ở Quảng trường Thiên An Môn đã ca ngợi ông như một anh hùng – một nhà lãnh đạo đã chứng tỏ rằng các chế độ chuyên quyền có thể tự cải cách và không cần phải giết những người biểu tình trên đường phố. Giấc mơ đó đã kết thúc bằng vụ thảm sát trên Quảng trường Thiên An Môn một tháng sau đó.

Thực tế là những phản ứng của Gorbachev không phải lúc nào cũng cao thượng và bất bạo động. Ông được nhớ đến một cách cay đắng ở các nước vùng Baltic vì đã đưa quân đội Liên Xô vào các nước này trong một thời gian ngắn vào năm 1991 trong một nỗ lực ngăn chặn các động thái giành độc lập của của các nước này, nhưng đã thất bại.

Tuy nhiên, như những người theo chủ nghĩa Putin sẽ là người đầu tiên chỉ ra, Gorbachev thiếu sự tàn nhẫn để tiếp tục chiến đấu và giết chóc cho đến khi quyền lực của Matxcơva được khôi phục. Putin quyết tâm không lặp lại “sai lầm” đó và kết quả là Ukraine đã phải trả một cái giá khủng khiếp về sinh mạng. Khi câu chuyện có thật về những gì đã xảy ra trong cuộc vây hãm Mariupol của Nga xuất hiện, nó có thể là một tội ác chiến tranh có quy mô lịch sử – với hàng nghìn dân thường bị giết và chôn trong những ngôi mộ tập thể.

Đối với Putin, những vụ thảm sát như Mariupol chỉ là một chi tiết bình thường khi so sánh với sứ mệnh lịch sử của ông là khôi phục sự vĩ đại của nước Nga. Những kỳ vọng ban đầu của Putin về chiến thắng trước Ukraine trong chỉ vài ngày đã bị tiêu tan. Nhưng Putin đã bỏ qua điều này bằng cách so sánh mình với Peter Đại đế, người đã tiến hành cuộc Đại chiến phương Bắc kéo dài hơn 20 năm trước khi ông giành chiến thắng cuối cùng.

Đó là một so sánh mang tính tiết lộ. Peter Đại đế là một lãnh đạo chuyên quyền, nổi bật vì sự thờ ơ tuyệt đối của ông trước những thiệt hại về nhân mạng. Hàng nghìn người đã chết trong quá trình xây dựng thủ đô mới St Petersburg của ông. Peter Đại đế cũng áp dụng nghĩa vụ quân sự bắt buộc để thúc đẩy các cuộc chiến của mình. Đây là một bước đi mà Putin cho đến nay vẫn không muốn thực hiện. Dù ông đã so sánh mình với Nga hoàng, có lẽ Putin hiểu được sự nguy hiểm của việc đối xử với những công dân thế kỷ 21 như những nông nô của thế kỷ 18.

Putin có thể tin rằng những chiến thắng trên chiến trường và khả năng chiếm lãnh thổ là những cách thực sự duy nhất để khôi phục sự vĩ đại của nước Nga. Nhưng điều mà Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ gọi là “sự tôn trọng đối với ý kiến ​​của nhân loại” cũng khá quan trọng. Một nước Nga hiếu chiến không đạt điểm cao trong mảng này. Một cuộc khảo sát quốc tế do Đại học Pennsylvania và những người khác thực hiện năm ngoái cho thấy ba quốc gia được ngưỡng mộ nhất trên thế giới là Canada, Nhật Bản và Đức.

Cả ba quốc gia này đều được đánh giá cao về các tiêu chí như như sự trong sạch của chính phủ, việc tôn trọng nhân quyền và công bằng xã hội. Đây là những điều ít được coi trọng ở nước Nga của Putin nhưng lại được những người dân và chính phủ quan tâm đến nhân phẩm coi trọng.

Putin thể hiện sự khinh thường của mình đối với những giá trị này – vốn là những giá trị mà Gorbachev đề cao – bằng cách tuyên bố rằng mình quá bận rộn để tham dự lễ tang của Gorbachev. Hàng nghìn người Nga đã đến dự lễ tang của Gorbachev đã kín đáo thể hiện sự bất đồng của họ.

Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn