Nhà nghiên cứu Marc Julienne, Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp IFRI, đưa ra những điểm chính như trên trong bài tham luận mang tựa đề « Un coup d’épée dans l’océan. La tournée de Wang Yi dans le Pacifique Insulaire – Một nhát kiếm chém vào đại dương. Vòng công du các đảo quốc Thái Bình Dương của Vương Nghị »,

Chủ nhiệm chương trình nghiên cứu về Trung Quốc trung tâm Châu Á –IFRI, trong bài viết được công bố trên trang chủ của Viện  hôm 03/06/2022, đã nói đến một « vố đau » đối với ngành ngoại giao Trung Quốc qua sự kiện 10 quốc đảo trong vùng Nam Thái Bình Dương từ chối ký kết vào « Kế hoạch hành động 5 năm Trung Quốc –Thái Bình Dương vì phát triển chung ». 

Đó là một văn bản « đầy tham vọng » liên quan đến an ninh, kinh tế, y tế và khí hậu. Toàn bộ kế hoạch do Bắc Kinh soạn thảo và đã được chuyển đến các quốc gia liên quan « vài ngày trước cuộc họp » hôm 30/05/2022 tại Fidji. 

Bối cảnh bất lợi cho Trung Quốc  

Trước hết hội nghị Fidji diễn ra trong một bối cảnh không mấy thuận lợi cho Trung Quốc. Tháng 3/2022 đã rò rỉ tin Bắc Kinh và quần đảo Solomon chuẩn bị ký kết một thỏa thuận an ninh vỏn vẹn hơn hai năm sau khi đôi bên thiết lập bang giao. Tin này vài tuần sau đó đã được cả Trung Quốc lẫn Solomon xác nhận. Hai điểm trong văn bản đã gây nhiều lo ngại. Một là khả năng Hải Quân Trung Quốc cập cảng quốc đảo ở Nam Thái Bình Dương này và hai là viễn cảnh Bắc Kinh điều động quân đội, công an hỗ trợ chính quyền Horiana duy trì « trật tự xã hội » trong trường hợp xảy ra bạo loạn.  

Chủ nhiệm chương trình nghiên cứu của viện IFRI Marc Julienne nhìn nhận : Vế hợp tác an ninh và sự hiện diện của Hải Quân Trung Quốc trong vùng Nam Thái Bình Dương gây lo ngại là điều dễ hiểu. Song, « quyền được cập cảng Solomon không nhất thiết là viên gạch đầu tiên để Trung Quốc thiết lập căn cứ hải quân ». Hơn nữa « việc điều động quân đội gìn giữ trật tự tại một quốc gia ở hải ngoại » sẽ khiến Trung Quốc phải « trả giá về mặt chính trị », làm xấu đi hình ảnh của Bắc Kinh và có thể là gây tổn thất cả về nhân sự. Do vậy theo chuyên gia Pháp, « ít có khả năng là Trung Quốc sẵn sàng đảm nhận trách nhiệm đó ».

Ngược lại, hiệp ước an ninh với quần đảo Solomon sẽ cho phép Bắc Kinh mở rộng ảnh hưởng trong khu vực và « đấy là lý do chính đáng để Úc và Hoa Kỳ cảnh giác ». Canberra và Washington đã nhanh chóng gửi các quan chức cao cấp nhất đến Honiara. Mỹ thông báo mở tòa đại sứ tại quần đảo này với mục tiêu rõ ràng là « tăng cường sự hiện diện và làm đối trọng với Bắc Kinh ». 

« Chia để trị » chiến thuật hết thiêng ?   

Trong sự hoài nghi đó thì ngành ngoại giao Trung Quốc đã « xem thường » đối phương. Đành rằng việc 10 quốc đảo ở Nam Thái Bình Dương từ chối ký kết « Kế hoạch hành động 5 năm Trung Quốc –Thái Bình Dương vì phát triển chung » không« vĩnh viễn là một thất bại » trước tham vọng chen chân vào khu vực này của Trung Quốc, nhưng « chiến lược » của Bắc Kinh mở rộng tầm ảnh hưởng đến vùng biển xa xôi này đã bị « chậm lại ».  

Chuyên gia về Trung Quốc Marc Julienne cho rằng sự chậm trễ đó xuất phát từ một số những sai lầm trong đối thoại với 10 quốc đảo ở Nam Thái Bình Dương.

Sai lầm thứ nhất là giới hạn của chiến thuật « chia để trị » như đã từng áp dụng với châu Âu qua nhóm « 17+1 » quy tụ các nước trung và đông Âu cùng với Trung Quốc. Đại đa số các nước đó là thành viên Liên Hiệp Châu Âu. Với khu vực Nam Thái Bình Dương, Bắc Kinh cũng muốn đối thoại riêng với từng quốc gia một, thay thế cho các diễn đàn đa phương. Chủ nhiệm chương trình nghiên cứu của viện IFRI nêu bật : Trong kế hoạch 5 năm vì phát triển chung, Bắc Kinh đã nói đến chương trình hợp tác « hai bên » thay vì 11, tức là chỉ có Trung Quốc và cụm quốc đảo 10 đối tác Nam Thái Bình Dương.

Marc Julienne nhắc lại một chi tiết : « Phát triển hợp tác với các quốc đảo trong vùng Thái Bình Dương cho phép Bắc Kinh gia tăng sức ép đối với bốn đồng minh ngoại giao của Đài Loan trong khu vực (quần đảo Marshall, Cộng Hòa Nauru, Palaos và Tuvalu).  

Sự kém hiểu biết về Nam Thái Bình Dương  

Theo chủ nhiệm chương trình nghiên cứu của Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp, xem 10 quốc đảo Nam Thái Bình Dương là một « khối » thể hiện sự hiểu biết nông cạn của các nhà ngoại giao Trung Quốc. Đây là sai lầm thứ hai của Bắc Kinh: « Các nhà ngoại giao Trung Quốc cũng đã xem thường, hoặc làm ngơ một nét đặc thù trong bang giao quốc tế của Thái Bình Dương. Đó là vai trò của diễn đàn Pacific Island Forum và nguyên tắc đồng thuận trong các quyết định liên quan đến tất cả các quốc gia trong vùng » 

Pacific Island Forum là một tổ chức chính trị và kinh tế khu vực, hoạt động từ 1971 và bao gồm 18 thành viên, trong đó có Úc, New Zealand, Quần đảo Polynésie và Nouvelle Calédonie của Pháp, Solomon, Fidji, Kiribati, Tuvalu …Khối này có một tầm nhìn chung về an ninh, về hòa bình, về thịnh vượng kinh tế … Vẫn theo chủ nhiệm chương trình nghiên cứu của viện IFRI, chính là dựa trên nguyên tắc đồng thuận chung đó mà nữ thủ tướng đảo Samoa, bà Fiame Naomi Mata’afa đã thẳng thừng tuyên bố: « Được mời đến đây để thảo luận và chờ đợi rằng chúng tôi sẽ đưa ra một quyết định hay đạt được  kết quả là điều chúng tôi không thể chấp nhận (...) Với tư cách là một khu vực, chúng tôi cần họp lại với nhau để xem xét mọi đề xuất từ các đối tác của chúng tôi về phát triển ».    

Nói cách khác, Nam Thái Bình Dương không chỉ thu hẹp ở 10 đảo quốc như trong quan niệm của Bắc Kinh và mọi quyết định liên quan đến khu vực, như kế hoạch hành động 5 năm do Trung Quốc đề xướng, do ảnh hưởng đến vận mệnh chung, cần phải được bàn thảo và có tiếng nói đồng thuận của tất cả các bên, chứ không thể khoanh vùng vào 10 phái đoàn hiện diện trong phòng hội nghị ở Fidji hôm 30/05/2022 chung quanh ông Vương Nghị.  

Thái độ ngạo mạng  

Sai lầm thứ ba của các nhà ngoại giao Trung Quốc là đã xem nhẹ đối phương.  Cũng Marc Julienne của viện IFRI trong bài tham luận đăng trên trang nhà của Viện nhắc lại, kế hoạch hành động 5 năm ngoại trưởng Vương Nghị đem tới Fidji với tham vọng đặt nền tảng cho phép Trung Quốc cắm rễ vào khu vực này là một « kế hoạch hoàn toàn do Bắc Kinh soạn thảo và đã được chuyển đến các quốc gia liên quan chỉ vài ngày trước hội nghị ». 

Điều đó thể hiện chính sách đối thoại « một chiều » và sự « thiếu minh bạch nghiêm trọng » của Bắc Kinh, bởi các nhà đàm phán Trung Quốc tin chắc « sẽ đạt được những gì do chính mình soạn ra ». Các chính quyền, các định chế lập pháp, xã hội dân sự của 10 quốc đảo Nam Thái Bình Dương càng ít tham gia, càng ít biết về nội dung « kế hoạch hành động 5 năm đó » chừng nào, thì càng tốt chừng nấy. Nguyên tắc này đã được áp dụng để Bắc Kinh đạt được hiệp định về an ninh với quần đảo Solomon vài tuần trước hội nghị ở Fidji.  

Thêm một bằng chứng thể hiện thái độ quá tự tin của Bắc Kinh là ngoại giao Trung Quốc đã trực tiếp can thiệp để cấp giấy các nhà báo địa phương tác nghiệp, đưa tin về hội nghị giữa Trung Quốc với các quốc đảo Thái Bình Dương. Đa số phóng viên của quần đảo Solomon, Kiribati hay Samoa và kể cả Fidji bị phía Trung Quốc từ chối. Một nhà báo Úc đã bị các quan chức trong phái đoàn Trung Quốc ngăn cản khi tác nghiệp, đưa tin về hội nghị Fidji.  

Nói cách khác, chưa chính thức cộng tác mà Trung Quốc đã để lộ ý đồ lấn lướt. Marc Julienne trong bài tham luận « Un coup d’épée dans l’océan. La tournée de Wang Yi dans le Pacifique Insulaire – Một nhát kiếm trong đại dương. Vòng công du các đảo quốc Thái Bình Dương của Vương Nghị » đưa ra ba kết luận về vòng công du 10 ngày vừa qua của ngoại trưởng Trung Quốc tại Nam Thái Bình Dương :

Thứ nhất sự kiện này làm dấy lên tranh luận giữa các thành viên Diễn Đàn Các Quốc Đảo Thái Bình Dương về những lợi, hại trong việc đẩy mạnh quan hệ với Trung Quốc vào thời điểm mà « xung khắc chiến lược giữa Washington và Bắc Kinh càng lúc càng rõ nét ».  

Thứ hai, như David Panuela tổng thống quần đảo Micronesia ghi nhận : Tăng cường hợp tác với Bắc Kinh khiến khu vực này « lệ thuộc vào Trung Quốc, nguy cơ Bắc Kinh can thiệp (vào Nam Thái Bình Dương) sẽ tăng cao và một cách vô ích sẽ làm tăng thêm nguy cơ căng thẳng về địa chính trị. Vẫn theo tổng thống Micronesia, trong trường hợp nổ ra chiến tranh Đài Loan, đó sẽ là « một cuộc chiến giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, và hậu quả kèm theo là một lần nữa các quốc gia Thái Bình Dương sẽ lại kẹt giữa hai làn đạn ».  

Cuối cùng, chuyến đi vừa qua của Vương Nghị « dường như làm tổn hại đến chiến lược của Trung Quốc tại Thái Bình Dương », hơn là phục vụ cho tham vọng mở rộng ảnh hưởng với khu vực này. Bài toán thêm nan giải khi mà các cường  quốc, đứng đầu là các nước lớn trong  khu vực, đặc biệt quan tâm đến các quốc đảo ở Nam Thái Bình Dương. Đâu đó ngoại trưởng Vương Nghị đã « có công đưa các quốc gia này vào vị trí trung tâm » bàn cờ địa chính trị thế giới.