Hội nghị cấp cao ASEAN - Hoa Kỳ mà Thủ tướng Phạm Minh Chính đại diện cho Việt nam tham gia vào ngày 12 và 13/5, sau hai làm việc, lãnh đạo các nước đã đi đến một Tuyên bố chung Mỹ - ASEAN gồm 28 điểm, bao gồm phục hồi sau COVID, phát triển kinh tế và an ninh, an toàn trong khu vực.

Các chuyên gia đánh giá thế nào về kết quả Hội nghị, cũng như mối quan hệ giữa Việt Nam với hai cường quốc là Mỹ và Trung Quốc có thay đổi gì không sau chuyến đi này?

Kết quả Hội nghị khả quan

Về kết quả của Hội nghị cấp cao Hoa Kỳ-ASEAN, Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp, từ Hà Nội cho biết mối quan hệ giữa Hoa Kỳ với Việt Nam với nói riêng, cũng như cả khối ASEAN nói chung, đều đang rất khả quan, thể hiện qua sự hiện diện của Mỹ ở khu vực này là rất mạnh mẽ.

Tuy nhiên, theo ông, các nước ASEAN hiện nay không đoàn kết và đang bị tác động rất mạnh bởi Trung Quốc. Cho nên, trên thực tế, nếu muốn đạt được những vấn đề mang tính chất quyết định để có được sự đảm bảo an ninh, hợp tác tốt trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, thì Hoa Kỳ phải ký bổ sung thoả thuận riêng với từng nước trong khối ASEAN. Ông Hà Hoàng Hợp chỉ ra hai điểm mà ông cho là thành công nhất trong hai ngày diễn ra Hội nghị vừa qua:

“Cuộc họp đó đưa ra một tuyên bố chung rất quan trọng. Trong đó có những cái điểm quan trọng là người Mỹ và ASEAN sẽ cùng với nhau tiếp tục đi theo hướng tiếp cận thượng tôn luật pháp quốc tế.

Thứ hai là nước Mỹ ủng hộ ASEAN trong việc phát triển kinh tế. Nhưng mà quan trọng nhất là đảm bảo an ninh của khu vực Đông Nam Á và nhấn mạnh an ninh, an toàn ở Biển Đông, dựa trên cơ sở tự do hàng hải. Đó là cái lớn nhất mà hai bên Hoa Kỳ và ASEAN thống nhất được.”

Theo tiến sỹ Hà Hoàng Hợp, ASEAN cũng khích lệ Hoa Kỳ tham gia sâu rộng hơn vào vấn đề phát triển hợp tác kinh tế với ASEAN, mà quan trọng là tham gia các cơ chế hợp tác thương mại Mỹ-ASEAN. Trên cơ sở đó sẽ tiến tới quan hệ Đối tác Chiến lược toàn diện Mỹ-ASEAN, vào tháng 11 năm nay. Từ đó, tiến sỹ Hợp nhận định:

“Người ta tái khẳng định tất cả những điều đó thì cũng là tái khẳng định một điều là mọi người vẫn tiếp tục chống lại các nỗ lực phi pháp, những đòi hỏi đơn phương không đúng luật pháp quốc tế của Trung Quốc.”

Quan hệ với Trung Quốc và Mỹ sau chuyến đi

Trả lời câu hỏi rằng mối quan hệ Việt Nam và Trung Quốc có thể sẽ thay đổi như thế nào sau chuyến thăm và làm việc của ông Phạm Minh Chính, Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp cho rằng Chính quyền Hà Nội sẽ không có nhiều điều chỉnh trong mối quan hệ với hai cường quốc này. Tuy nhiên, nếu Trung Quốc ngày càng “gây sự” với thì Việt Nam sẽ dần hướng gần về Mỹ và phương Tây hơn. Ông nói:

“Trung Quốc hiện nay là quốc gia mang lại rủi ro về an ninh lớn nhất, không những cho ASEAN, mà còn đối với cả Việt Nam. Trung Quốc càng ngày càng gây sự với Việt Nam thì Việt Nam ngày càng gần phương Tây hơn, đặc biệt là với Mỹ.

Nhưng bảo là sẽ trở thành đồng minh với Mỹ thì vẫn còn khó. Bởi vì Mỹ ở xa quá và giữa Việt Nam với Mỹ vẫn còn nhiều vấn đề chưa tin nhau được.”

Giáo sư Carl Thayer, chuyên gia về vấn chính trị và Biển Đông thuộc trường Đại học New South Wales (Australia), nhận định sau chuyến đi của Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Hoa Kỳ lần này, Việt Nam sẽ có được lợi thế hơn để đối phó với Trung Quốc, vì quan hệ song phương của Việt Nam với Hoa Kỳ  nằm trong bối cảnh sự gắn kết toàn diện Hoa Kỳ-ASEAN ngày càng tăng.

Tuy nhiên, theo giáo sư này, Việt Nam sẽ phải thận trọng trong việc nâng cao quan hệ với Hoa Kỳ vì ba lý do:

“Đầu tiên, có một số vấn đề, chẳng hạn như việc Hoa Kỳ phân loại Việt Nam là nền kinh tế phi thị trường (non-market economy), và các vấn đề liên quan đến thuế quan thương mại, phải được giải quyết trước.

Thứ hai, chính trị nội địa của nước Mỹ tạo nên sự không chắc chắn đối với bất kỳ cam kết về kinh tế hoặc các cam kết khác mà Tổng thống Biden đặt ra cho Việt Nam. Việt Nam sẽ dễ bị tổn thương vì phụ thuộc Nga về quốc phòng và những kỷ lục tệ hại về nhân quyền, chính trị và dân sự.

Thứ ba, Việt Nam sẽ hết sức thận trọng để khi hợp tác với Hoa Kỳ, Bắc Kinh sẽ không nghĩ rằng việc đó là nhắm vào Trung Quốc.”

Theo chuyên gia người Úc này dự đoán, với kinh nghiệm đã thấy trong quá khứ, Trung Quốc và Việt Nam sẽ có những chuyến thăm cấp cao để thúc đẩy quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện trong năm nay.

Chiến sự Nga-Ukraine càng kéo dài, Việt Nam càng rủi ro

Giáo sư Carl Thayer cảnh báo, giữa bối cảnh thời sự Thế giới như hiện nay, với chính sách mà Chính quyền Hà Nội nói là trung lập, Việt Nam sẽ chịu nhiều rủi ro nếu cuộc chiến Nga và Ukraine kéo dài thêm.

Giáo sư này phân tích, Việt Nam theo đuổi chính sách “đa dạng hóa, đa phương hóa” trong quan hệ đối ngoại, có thể thấy qua 17 mối quan hệ đối tác chiến lược và một số quan hệ đối tác toàn diện, trong đó có Hoa Kỳ.

Việt Nam thích sự cân bằng đa cực, mà trong đó, các cường quốc sẽ có sự bình đẳng về chính trị - ngoại giao - kinh tế và an ninh với Việt Nam. Về phần mình, Việt Nam đảm bảo rằng mình sẽ không liên kết với một hoặc nhiều cường quốc nào để chống lại một cường quốc khác. Việt Nam đã nỗ lực rất nhiều trong việc nâng cao uy tín của mình, bằng cách theo đuổi chính sách đối ngoại độc lập và mang tính xây dựng để tự đối phó các áp lực từ bên ngoài.

Hiện nay, cuộc chiến Nga xâm lược Ukraine và sự cô lập ngày càng tăng của quốc tế đối với quốc gia này là một thách thức lớn đối với chính sách đối ngoại của Việt Nam. Việt Nam phụ thuộc vào Nga về vũ khí, trang thiết bị quân sự và công nghệ cũng như sự hỗ trợ về ngoại giao, chính trị của Nga với tư cách là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Do đó, cuộc chiến kéo dài sẽ đẩy Việt nam vào tình thế khó khăn hơn:

“Cuộc chiến ở Ukraine càng kéo dài thì Việt Nam càng phải chịu (tác động) các lệnh trừng phạt của phương Tây (đối với Nga), hoặc là Nga sẽ không có khả năng cung cấp các thiết bị vũ khí cần thiết nữa. Việt Nam sẽ bị đặt vào tình thế khó khăn hơn nếu Nga ngày càng suy yếu hoặc ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc.”

Ngày 11/5, trong bài phát biểu ở trụ sở Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS), người đứng đầu Chính phủ Việt Nam nêu lập trường trong cuộc chiến Nga - Ukraine rằng Việt Nam duy trì lập trường trung lập, không chọn bên mà chọn công lý, lẽ phải. Trong thực tế Việt Nam đã hai lần bỏ phiếu trắng cho các nghị quyết lân án Nga xâm lược Ukraine và một lần bỏ phiếu chống nghị quyết loại trừ Nga ra khỏi Hội đồng Nhân quyền LHQ.