Khi tỏ thái độ không phối hợp, điện Kremlin đang tạo ra một mối tương quan lực lượng mới trên thị trường dầu hỏa. Phản ứng của Ả Rập Xê Út đã làm giá dầu tụt thê thảm. Nền kinh tế Nga bắt đầu bị tác động. Liệu nước Nga có lường hết được các hậu quả khác nhau của chiến lược này hay không? Ông Gérard Vespierre, chủ tịch Hội đồng Chiến lược trên tờ La Tribune phân tích.

Chiến lược đưa ra năm 2016 của Nga là gì?

Trong khuôn khổ OPEC+, kể từ năm 2016, Nga phối hợp với Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) giảm bớt sản lượng dầu thô nhằm duy trì giá cả và nguồn thu. Chiến lược của Nga còn có mục tiêu khác rất rõ ràng: Gây khó khăn và thậm chí đẩy các nhà sản xuất Mỹ ra khỏi thị trường năng lượng, do giá thành khí đá phiến của Mỹ cao hơn giá dầu của Nga.

Điện Kremlin đưa ra chính sách này có lẽ là vì hai lần bị “hẫng hụt”. Lần thứ nhất, có tính chất trực tiếp và địa lý gần, khi nhìn thấy Hoa Kỳ phản đối việc cung cấp khí đốt từ Nga sang Đức bằng các lệnh trừng phạt nhắm vào những tập đoàn tham gia xây dựng dự án đường ống dẫn khí Nord Stream 2. Lần thứ hai là vào năm 2010, thị phần năng lượng của Mỹ tăng đều gây thiệt hại cho các nhà sản xuất chính và các hãng xuất khẩu dầu hỏa của Nga. Kể từ năm đó, Hoa Kỳ, nhờ vào dầu đá phiến, hầu như tăng gấp đôi thị phần, chiếm 14% thị trường dầu hỏa thế giới.

Vì sao Nga thay đổi chiến lược?

Trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ tại Trung Quốc giảm, khối OPEC đề nghị Nga cùng giảm sản lượng là 1,5 triệu thùng/ngày. Không như mọi khi, lần này nước Nga đột nhiên từ chối. Theo ông Gérard Vespierre, Nga đột ngột thay đổi chiến lược có lẽ là kết quả phân tích và ảnh hưởng của chủ tịch tập đoàn dầu khí Nga Rosneft, ông Igor Setchine, một người thân cận, bạn đồng hành của tổng thống Vladimir Putin kể từ cuộc gặp đôi bên tại tòa thị chính Saint-Petersburg năm 1990.

Đầu tiên hết là trong bộ máy hành chính phủ tổng thống, rồi khi Putin làm thủ tướng trong giai đoạn 2008-2012, suýt nữa đã bổ nhiệm Igor Setchine làm phó thủ tướng. Việc Vladimir Putin trở lại làm tổng thống đã cho phép Igor Setchine nắm lấy chức chủ tịch Rosneft, tập đoàn dầu khí lớn nhất của Nga.

OPEC đã phản ứng như thế nào?

Trước thái độ quay ngoắc của Nga, phản ứng của Riyad không chậm trễ. Ả Rập Xê Út sớm hiểu ngay thái độ của Nga và đã có phản ứng nhanh chóng chỉ sau vài giờ lời từ chối của Nga. Chiến lược của Ả Rập Xê Út gây bất ngờ không chỉ vì tốc độ nhanh, mà cả việc thay đổi đường hướng và quy mô của chiến lược. Sau khi đề nghị giảm sản lượng để tăng giá dầu nhưng không được đáp ứng, Ả Rập Xê Út thông báo hạ giá ngay tức thì, từ 4-10 đô la/thùng dầu, và tăng 25% sản lượng kể từ ngày 01/4.

Như một phản ứng dây chuyền, vài ngày sau, đến lượt Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất và Koweit (+ 1 triệu thùng/ngày), Irak, Nigeria thông báo tăng mức sản xuất. Ả Rập Xê Út còn cho biết ngoài mức tăng 25%, nước này sẵn sàng tăng thêm một triệu thùng/ngày.

Chỉ trong vòng chưa đầy một tuần, đối đầu chiến lược giữa Matxcơva và Riyad biến thành cuộc đọ sức giữa OPEC và Nga. Chuyến thăm Matxcơva của quốc vương Salmane và chuyến công du Riyad của Vladimir Putin ở Riyad có nguy cơ trở thành những kỷ niệm xa vời về tầm ảnh hưởng của Nga tại Trung Đông.

Vậy Nga đáp trả thế nào?

Tổng thống Putin sẽ quyết định ra sao? Mọi cặp mắt giờ đều đổ dồn về điện Kremlin. Trong trước mắt, bộ trưởng Năng Lượng Nga cẩn trọng khẳng định rằng ngân sách của Nga cho năm 2020 được lập trên cơ sở mức bán 42 đô la/thùng dầu. Chuyên gia Gérard Vespierre cho rằng các số liệu này khá gây ngạc nhiên bởi vì giá dầu thô trong những năm 2018 và 2019 lần lượt ở các mức 69 và 65 đô la/thùng. Do vậy, dựa theo cơ sở này, việc dự báo mức giá bán tương lai thấp hơn đến 38% là điều khá nghịch lý, nhất là sau khi tổng thống Putin có tuyên bố là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng đầu tư sẽ là mục tiêu quản lý của ông.

Đâu là những hệ quả đối với nền kinh tế Nga?

Tác giả cho rằng trong khi chờ đợi các phản ứng của Nga trong những tuần sắp tới, những quyết định đưa ra bắt đầu tác động đến nền kinh tế Nga. Giá dầu trên thế giới tụt giảm mạnh, trong đó của Rosneft là 42%. Trên thị trường chứng khoán, nếu như chỉ số Down Jones bị tụt giá 20%, thì RTS của Nga mất đến 36%. Đồng tiền rúp trượt giá đến 20% so với đồng đô la.

Trả bằng đô la hay euro, các hãng dầu khí của Nga rất có thể có thêm một nguồn thu ngoại tệ nhờ vào việc đồng rúp mất giá. Nhưng mức giảm giá một thùng dầu cao hơn mức mất giá của đồng rúp, các nguồn thu nhập bằng đồng rúp trong một giai đoạn trên thực tế sẽ bị giảm đi.

Quyết định chiến lược của Nga nhằm làm chao đảo các nhà sản xuất dầu đá phiến của Mỹ cuối cùng rất có thể gây ra một tình trạng tiêu cực mạnh mẽ cho nước Nga. Cổ phiếu của những doanh nghiệp có niêm yết trên sàn chứng khoán bị mất giá mạnh tác động nhiều đến chỉ số nợ của họ. Đồng rúp mất giá đến 20% sẽ dẫn đến tình trạng tăng giá tất cả các mặt hàng nhập khẩu.  Lạm phát vừa được giảm xuống ở mức 3-4%, rủi thay sẽ lại tăng lên. Đó là chưa nói đến việc lãi suất ngân hàng trung ương Nga từ hai năm qua thường xuyên bị hạ, nay ở mức khoảng 6%.

Tất cả những tiêu chí này đều đi ngược lại với những gì cần thiết cho một chính sách tăng trưởng và đầu tư như chính quyền Nga cam kết. Thực tế kinh tế có lô-gích phũ phàng. Hơn nữa, chính quyền Mỹ và các nhà sản xuất khí đá phiến sẽ không nằm yên bất động. Chiến lược mở van dầu hạ giá mà Ả Rập Xê Út thực hiện năm 2015 khiến cho giá dầu xuống đến mức 27 đô la/thùng đã không thể nào đánh gục được các đối thủ Mỹ và phải chấm dứt vào ngày 20/01/2016.

Cuộc đọ sức Nga và Ả Rập Xê Út sẽ còn đẩy giá dầu xuống thấp đến đâu, kéo dài trong bao lâu, nhất là trong bối cảnh thế giới đang phải đối mặt với một trận đại dịch? Có một điều thấy rõ là hậu quả của chiến lược này sẽ còn đè nặng lên nền kinh tế của Nga nếu như chiến lược đó ngày càng trở nên triệt để hơn.

Cuối cùng tác giả đặt câu hỏi: Liệu rằng điện Kremlin, vốn rất hợp lý trong các tính toán rủi ro, sẽ từ bỏ tư duy hợp lý này ?