Vụ tấn công vừa qua của nhóm phiến quân Houthi nhắm vào các nhà máy dầu Saudi Arabia cho thấy mối đe dọa ngày một lớn tại khu vực Trung Đông từ những vũ khí do Iran chế tạo.
Giới chức Mỹ cho rằng cả tên lửa hành trình và máy bay không người lái (drone) đều được sử dụng trong vụ không kích hai nhà máy dầu Saudi Arabia ngày 14/9. Vụ việc gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành dầu khí nước này và thị trường toàn cầu.
Nhóm phiến quân Houthi đã lên tiếng nhận trách nhiệm cho vụ tấn công. Trong khi đó, Mỹ nghi ngờ tên lửa và máy bay không người lái được phóng từ lãnh thổ Iran. Bộ Ngoại giao Saudi Arabia nói điều tra sơ bộ cho thấy các vũ khí do Iran chế tạo nhưng chưa thể kết luận chính xác điểm xuất phát của vụ tấn công.
 |
| Xác máy bay không người lái mẫu UAV-X của phiến quân Houthi được phát hiện tại Yemen. Ảnh: AP. |
Tấn công mà không cần tham chiến
Chiến lược quốc phòng của Iran bao gồm nhiều chương trình tên lửa và máy bay không người lái tối tân. Nhiều công nghệ và vũ khí này đã được chính quyền Tehran cho phép chuyển giao sang các lực lượng đối tác trong khu vực, trong đó có nhóm phiến quân Houthi.
Iran sử dụng kho vũ khí này vừa để răn đe các đối thủ đồng thời hỗ trợ các lực lượng thân cận trong khu vực. Các lực lượng này cũng có thể thay mặt Iran thực hiện những chiến dịch khi cần thiết. Nói cách khác, chính phủ Iran có thể phát động một cuộc tấn công mà không cần trực tiếp tham chiến.
"Chương trình tên lửa và máy bay không người lái của Iran có cùng một lôgic chiến lược: Chúng cho phép Iran giữ khoảng cách, đảm bảo an toàn cho lãnh thổ và không kích những mục tiêu nằm xa nước này", Behnam Ben Taleblu, nghiên cứu viên cấp cao tại tổ chức Quỹ Phòng vệ Các nền dân chủ, nhận định.
"Máy bay không người lái, tên lửa và rocket đều nằm trong chiến lược an ninh bất cân xứng (lấy ít đánh nhiều) của Iran và có chi phí sản xuất khá thấp", ông Taleblu đánh giá.
Theo nghiên cứu của Viện Brooking, Iran thời gian qua đã trở thành "nước xuất khẩu đáng gờm về tên lửa, năng lực sản xuất tên lửa và công nghệ tên lửa". Trong danh sách những vũ khí mà nước này chuyển giao cho đối tác còn có mẫu tên lửa hành trình tầm xa có thể đã được dùng trong đợt không kích ngày 14/9 nhắm vào Saudi Arabia.
Mức độ tinh vi của vụ tấn công nhà máy dầu Saudi Arabia, khiến nước này thiệt hại hơn 50% năng lực sản xuất dầu, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chiến thuật hoạt động của nhóm phiến quân Houthi, lực lượng quân sự Iran hoặc các nhóm vũ trang mà nước này chống lưng.
"Nếu chứng minh được những tên lửa hành trình được bắn từ lãnh thổ Iran, vụ không kích sẽ đánh dấu một bước leo thang mới của xung đột và cho thấy Iran đủ tự tin để không sợ đáp trả tương xứng từ Saudi Arabia hay Mỹ", ông Taleblu nhận định rằng Iran có thể đã ưu tiên phương án bắn tên lửa từ bên ngoài lãnh thổ quốc gia.
 |
| Những thiệt hại tại nhà máy dầu Abqaiq cho thấy đây là một vụ không kích bằng vũ khí có độ chính xác cao. Ảnh: AP. |
Saudi Arabia không kịp trở tay
Chính phủ Mỹ nhận định lực lượng phiến quân Houthi cũng có đóng góp trong vụ không kích hai nhà máy dầu Abqaiq và Khurais ở phía đông Saudi Arabia. Có khoảng 17-19 vũ khí đánh trúng mục tiêu cách biên giới Yemen hơn 800 km.
Lưới phòng không của Saudi Arabia đã không thể phát hiện được các tên lửa hành trình và máy bay không người lái xâm nhập lãnh thổ nước này. Điều đó càng cho thấy rõ mức độ dễ tổn thương của Saudi Arabia trong chiến tranh bất cân xứng.
Một nhà thầu quốc phòng làm việc với Lầu Năm Góc trong lĩnh vực máy bay không người lái nói ông khá bất ngờ khi chính quyền Riyadh bị tấn công mà không kịp trở tay. "Đáng lẽ họ phải dự tính trước được điều này", ông nhận định.
Theo ủy ban cố vấn của Liên Hợp Quốc về vấn đề Yemen, lực lượng Houthi từng sử dụng chiến thuật máy bay không người lái đánh bom cảm tử, tương tự các thiết kế của Iran. Báo cáo của ủy ban này nhấn mạnh phiến quân Houthi đã tiếp cận được các thiết bị quan trọng như động cơ, hệ thống định hướng từ nước ngoài để có thể tự lắp ráp và triển khai những máy bay "kamikaze" của riêng mình.
Justin Bronk, chuyên gia tại một viện nghiên cứu tại London, đánh giá việc kết hợp máy bay không người lái và tên lửa hành trình có thể "gây bối rối và áp đảo các hệ thống phòng không". Lực lượng phiến quân Houthi nhiều khả năng đã tận dụng lợi thế này để khắc chế lưới phòng không của Saudi Arabia.
Theo nhà phân tích Markus Mueller, làm việc cho Tập đoàn Quốc phòng và An ninh Fraunhofer của Đức, các hệ thống radar có thể phát hiện được máy bay không người lái trong nhiều điều kiện, từ địa hình bằng phẳng đến ngoại ô thành phố hay vùng đồi núi. Thách thức lớn nhất là làm sao lực lượng an ninh kịp thời phản ứng một khi phát hiện máy bay không người lái và bảo vệ các cơ sở hạ tầng then chốt.
 |
| Nhà máy dầu và khí đốt Abqaiq được xem là "trái tim" của ngành công nghiệp dầu mỏ Saudi Arabia và là cơ sở sản xuất dầu lớn nhất thế giới. Ảnh: Aramco. |
Mối đe dọa từ tên lửa hành trình
Một điểm yếu khác trong lưới phòng không của Saudi Arabia là khả năng đối phó với tên lửa hành trình tầm xa. Những vũ khí này bay ở độ cao thấp và khó phát hiện hơn. Chúng có thể được trang bị thiết bị dẫn đường và có khả năng gây nên thiệt hại đáng kể một khi nhắm đến những mục tiêu được xác định cụ thể.
Chương trình vũ khí của Iran đã thiết kế lại tên lửa hành trình mặt đất Kh-55 của Liên Xô. Theo giới phân tích, nước này còn sử dụng lại công nghệ tên lửa chống hạm của Trung Quốc để tăng cường năng lực tên lửa cho mình và những nhóm vũ trang đồng minh. Trong chiến tranh Lebanon năm 2006, lực lượng Hezbollah được Iran chống lưng đã sử dụng tên lửa chống hạm C-802 do Trung Quốc sản xuất để tiêu diệt một tàu chiến Israel.
Trong báo cáo Đánh giá Đe dọa Toàn cầu 2018, Văn phòng Giám đốc Tình báo Mỹ tiết lộ phiến quân Houthi từng âm mưu tấn công một nhà máy điện hạt nhân đang thi công của Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) bằng tên lửa hành trình.
"Những tên lửa này khó bị phát hiện và đối phó hơn máy bay không người lái. Chúng có thể đạt độ chính xác rất cao nếu như người điều khiển hiểu rõ cách vận hành", Rawan Shaif, một điều tra viên của trang tình báo nguồn mở Bellingcat, nhận định.
Shaif nói vụ không kích hai nhà máy Abqaiq và Khurais rõ ràng là kiểu tấn công sử dụng vũ khí có độ chính xác cao. "Chiến dịch đã diễn ra vô cùng chính xác nếu như họ cố tình nhắm đến những cơ sở hạ tầng cụ thể tại các nhà máy", cô đánh giá.
Theo Henry Rome, một nhà phân tích của hãng cố vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, trong trường hợp Iran thật sự là bên chủ mưu vụ không kích, chiến lược của họ có lẽ là "tạo đòn bẩy cho những đàm phán sau này với Washington". Ông cho rằng chính quyền Tehran muốn buộc chính phủ của Tổng thống Trump ngừng ngay lập tức những lệnh cấm vận. Vụ không kích sẽ khiến những nước khác lo ngại về tình hình và lên tiếng thay cho Iran.
Hành động tấn công những cơ sở sản xuất dầu sẽ "thách thức các giới hạn" trong đối đầu Mỹ - Trung. Tuy nhiên, Rome nhận định vẫn còn quá sớm để kết luận mọi thứ đã vượt khỏi vành đai an toàn.
