5 năm trước, Tổng thống Gambia Yahya Jammeh trao vương miện hoa hậu toàn quốc cho cô gái 18 tuổi Fatou Jallow, kèm theo lời dặn: chớ vội lập gia đình.
Jammeh còn khuyên hoa hậu hãy dùng tiền học bổng được trao để theo đuổi ước mơ. Nhưng đó là những lời sáo rỗng. Không lâu sau, Jammeh đưa cô Jallow đến dinh tổng thống, và hỏi cưới cô. Cô từ chối.
“Tôi tưởng đó là một trò đùa”, cô Jallow nói. “Tôi quá ngây thơ. Tôi không biết hắn tàn bạo như thế nào”.
Trong lần tiếp theo đưa cô đến, với lý do mừng lễ ăn chay Ramadan (của người Hồi giáo), cô bị Jammeh cưỡng hiếp.
“Mọi điều tốt đẹp tôi muốn vươn tới, mọi tiềm năng, động lực để tôi thi hoa hậu, tất cả bị ném vào sọt rác”, Jallow nói với New York Times.
 |
| Một người Gambia giơ khẩu hiệu “Hết rồi, Jammeh”, được người xung quanh cổ vũ. Hai năm sau khi tên độc tài Yahya Jammeh trốn khỏi đất nước do thất bại bầu cử, Gambia mới bắt đầu nhìn lại sự tàn bạo của hắn suốt 22 năm. Ảnh: AP. |
Đưa ra công lý 22 năm bắt cóc, tra tấn, giết người
Trong 22 năm cầm quyền ở quốc gia Tây Phi, tên độc tài Yahya Jammeh cai trị bằng cách khủng bố 2 triệu người dân nước này. Những ai chống lại bị tra tấn và giết hại. Người biểu tình và nhà báo bị bỏ tù và đánh đập, để rồi mất tích vĩnh viễn. Đội sát thủ bị cáo buộc thảm sát hàng chục di dân muốn đến châu Âu.
Jammeh còn buộc bệnh nhân HIV trải qua các thí nghiệm về “thuốc tiên”, bao gồm lá thuốc và chuối.
Tuy nhiên, hắn chưa bao giờ phải chịu trách nhiệm cho các tội ác của mình. Các lãnh đạo Tây Phi cho phép Jammeh bỏ trốn và sống lưu vong ở Cộng hòa Guinea Xích đạo vào năm 2017, sau khi hắn nhất quyết không thừa nhận thất bại bầu cử. Jammeh còn mang theo hai chiếc Rolls-Royce và một chiếc Mercedes-Benz, thậm chí còn đăng ảnh bánh sinh nhật và champagne trên mạng xã hội.
Tuy nhiên, giờ đây, các nhà hoạt động nhân quyền đang thu thập lời kể của nhân chứng về các tội ác, để đưa hắn ra xét xử, giữa lúc Gambia chỉ vừa mới thức tỉnh và nhìn lại di sản ghê rợn từ thời Jammeh, người được mệnh danh là "tổng thống tỷ năm".
“(Câu chuyện của cô Jallow) chỉ là một trong các tội ác”, Reed Brody, luật sư từ Tổ chức Giám sát Nhân quyền (Human Rights Watch), nói với New York Times. Ông đang vận động truy tố Jammeh, để cựu tổng thống Gambia chịu chung số phận với tên độc tài Cộng hòa Chad, Hissène Habré, vốn bị tuyên tội ác chống lại loài người năm 2016.
“Liệu chúng ta sẽ để hắn thoát, hay buộc hắn chịu trách nhiệm cho mọi thứ xấu xa hắn từng làm”, ông Brody nói.
 |
| Cựu tổng thống Gambia Yahya Jammeh trong một cuộc vận động năm 2016. Ảnh: AP. |
Tổng thống hiện giờ của Gambia, Adama Barrow, đã lập ra Hội đồng Sự thật, Hòa giải và Đền bù để ghi lại các tội ác của người tiền nhiệm. Những người làm chứng bao gồm binh lính bị cáo buộc đánh đập và giết người, và các nạn nhân.
“Cuối cùng chúng tôi hy vọng nuôi dưỡng sự hòa giải dân tộc và sự chữa lành, quyết không bao giờ để lặp lại chế độ độc tài vi phạm nhân quyền kinh khủng như vậy”, thư ký của ủy ban Baba Galleh Jallow cho biết.
Quá trình hòa giải đã buộc người Gambia nhìn nhận rõ số phận những phụ nữ phải chịu bạo lực tình dục dưới tay binh lính của Jammeh, hay những phụ nữ bị đẩy đến đường cùng vì chồng của họ bị bắt đi. Năm ngoái, nhiều nhóm nạn nhân đã cùng nhau chia sẻ những câu chuyện kinh hoàng, đồng thời khuyến khích những người còn lại lên tiếng.
 |
| Tổng thống Gambia Adama Barrow đắc cử bất ngờ năm 2016 với lời hứa thay đổi đất nước sau sự đàn áp, vi phạm nhân quyền của người tiền nhiệm Yahya Jammeh. Ảnh: AP. |
Tuyển thư ký để lạm dụng tình dục
Hoa hậu Jallow, hiện 23 tuổi, được tị nạn ở Canada năm 2015, đã kể câu chuyện của chính cô cho New York Times.
“Tôi muốn hắn phải nghe rõ những gì tôi nói. Hắn đừng hòng chôn vùi (những tội ác)”, Jallow nói.
5 năm trước, Jammeh mời cô tới để thảo luận dự án của người đăng quang ngôi vị hoa hậu - một vở kịch sinh viên về chủ đề xóa đói giảm nghèo. Sau đó, Jammeh cho cô công việc thư ký tổng thống.
Cùng thời điểm, báo chí của người Gambia ở hải ngoại đăng tải các cáo buộc Jammeh đã ép các thư ký quan hệ tình dục với mình. Hai cựu thư ký nói quan hệ tình dục với tổng thống là một phần của công việc. Một trong hai người còn nói nếu họ từ chối, tổng thống sẽ ngừng cấp tiền cho gia đình họ.
Nhưng Jallow không biết về nguy hiểm đang rình rập cô. "Để biết những thông tin đó, bạn phải có Internet", cô nói. "Phần lớn những năm cấp 3 tôi không có điện thoại. Tôi không quá rành về chính trị".
Một quan chức thân cận với Jammeh từng yêu cầu hắn dừng việc này lại. Nhưng Jammeh dọa giết ông ta và phái an ninh đến nhà ông. Vị quan chức đó, yêu cầu giữ kín danh tính vì sợ trả thù, cuối cùng phải rời bỏ đất nước, theo New York Times.
 |
| Fatou Jallow hiện đã được tị nạn ở Canada. Cô nói Jammeh “đừng hòng chôn vùi” các tội ác. Ảnh: New York Times. |
Cô Jallow kể lại rằng sau lần gặp Jammeh đầu tiên, hắn ra lệnh cấp đường nước cho gia đình cô vốn không có nước máy, mua nội thất cho nhà cô. Họ hàng đang ốm của cô được đưa đi khám bác sĩ.
Jammeh hỏi cưới Jallow, nhưng bị cô từ chối. Không lâu sau, cô được mời tới một sự kiện mừng Ramadan. Cô đeo vương miện, mặc trang phục Hồi giáo truyền thống, và lên xe đã chờ sẵn để đón cô.
Nhưng xe đi qua nơi tổ chức sự kiện Ramadan mà không dừng lại, rồi đi thẳng tới dinh tổng thống. An ninh lấy điện thoại và balô của cô.
“Tôi không sợ lên tiếng”
“Tôi bàng hoàng khi thấy hắn (Jammeh) trong bộ quần áo lót”, cô Jallow kể lại.
“Phụ nữ chưa bao giờ từ chối tôi”, Jammeh đã nói như vậy khi gặp cô bên ngoài dinh tổng thống.
Hắn kéo tay, dẫn cô vào phòng bên cạnh có chiếc giường, rồi đẩy cô xuống một cái ghế. Hắn thuyết giảng về sự bất kính của cô, rồi bắt đầu xé áo cô. Jallow chỉ còn biết khóc.
Jammeh lấy xilanh từ trong áo và tiêm vào tay Jallow, trước khi giở trò đồi bại.
Khi cô tỉnh dậy, quần tất của cô nằm trên sàn. Cô lật đật bước ra ngoài, lên chính chiếc xe đã chở cô đến. Vì quá sợ, cô không dám nói với ai, kể cả gia đình.
5 ngày sau, cô choàng khăn và nhận tiền mẹ đưa cô để đi chợ. Nhưng cô không đi chợ, mà vượt biên sang Senegal, nơi cô được Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người tị nạn hỗ trợ xin được sang Canada sinh sống.
 |
| “Tôi không sợ lên tiếng”, hoa hậu Gambia năm 2014 Fatou Jallow nói. Ảnh: New York Times. |
Jallow hiểu rằng công khai chuyện của mình sẽ khiến gia đình cảm thấy xấu hổ. Điều đó đã khiến cô im lặng trong nhiều năm. Gần đây cô mới kể cho mẹ biết.
“Jammeh cần phải trả giá cho những gì hắn gây ra trong kiếp này, không sớm thì muộn”, mẹ của Jallow, Awa Saho, nói với New York Times.
Jallow đang được điều trị tâm lý. Cô đã theo học đại học chuyên ngành công tác xã hội, lấy cảm hứng từ những người đã giúp cô ở Canada. Để chi trả tiền học, cô làm việc tại phòng chăm sóc khách hàng cho một hãng điện thoại ở thành phố Toronto. Cô làm tình nguyện ở một nhà tạm lánh dành cho phụ nữ, một tháng một lần.
“Tôi không sợ lên tiếng”, cô nói. “Sau cùng thì im lặng còn gây khó chịu và tổn hại nhiều hơn mọi hậu quả của việc lên tiếng”.
