Sự xuất hiện của cảnh “đốt tù binh” trong bộ phim Mưa Đỏ đã tạo nên làn sóng tranh cãi dữ dội.
Với một bộ phim lấy bối cảnh chiến dịch Thành cổ Quảng Trị năm 1972, khán giả mặc nhiên kỳ vọng sẽ được chứng kiến một lát cắt lịch sử được tái hiện trung thực. Nhưng rồi cảnh quay ấy xuất hiện, gây chấn động không chỉ về cảm xúc mà còn về tính xác thực.
Điều đầu tiên cần nhấn mạnh: Trong tất cả những tài liệu quân sử Việt Nam và Mỹ được công bố, không có bằng chứng nào cho thấy hành vi “đốt tù binh” đã xảy ra ở Quảng Trị 1972. Các hồi ký, báo cáo, bản đồ trận đánh 81 ngày đêm đều không hề nhắc đến chi tiết này. Những nhân chứng lịch sử, đặc biệt là cựu binh Thành cổ, khi được hỏi cũng khẳng định họ chưa từng chứng kiến hay nghe thấy chuyện như thế. Với họ, cảnh này là sự xa lạ hoàn toàn với ký ức chiến trường.
Chính vì vậy, phản ứng của nhiều cựu binh là dễ hiểu. Họ lo ngại công chúng sẽ hiểu lầm rằng phía bên kia đã thực sự có hành vi dã man đến mức ấy. Trong khi đó, ký ức chiến tranh vốn đã quá nhiều thương tổn, việc thêm thắt một hình ảnh không có trong sử liệu dễ dẫn đến tổn thương gấp bội.
Điện ảnh có quyền hư cấu, nhất là khi tác phẩm được chuyển thể từ tiểu thuyết. Mưa Đỏ vốn lấy cảm hứng từ trang văn của nhà văn Chu Lai, nơi yếu tố tưởng tượng được phép chen vào để nhấn mạnh sự khốc liệt của chiến tranh. Tuy nhiên, khi chuyển lên màn bạc bởi đạo diễn Đặng Thái Huyền và ê kíp, ranh giới giữa hư cấu và lịch sử trở nên mong manh hơn bao giờ hết.
Một cảnh phim có thể khắc sâu vào tâm trí hàng triệu người xem mạnh mẽ hơn bất kỳ trang sử nào. Vấn đề nằm ở chỗ, nếu sự hư cấu ấy đi quá xa sự thật lịch sử, nó không chỉ đánh đổi bằng sự hoang mang của khán giả mà còn bằng niềm tin của nhân chứng sống. Cảnh “đốt tù binh” không chỉ là một thủ pháp tăng kịch tính, nó là một cú chạm vào vùng ký ức tập thể vốn cần được tôn trọng và gìn giữ.
Đặt câu hỏi: Phim lịch sử có được quyền hư cấu không? Câu trả lời là có, nhưng đi kèm với trách nhiệm. Trách nhiệm ấy là phải cân nhắc giữa nghệ thuật và sự thật, giữa ấn tượng thị giác và ký ức của những người từng sống trong cuộc chiến. Một chi tiết thêm vào có thể khiến tác phẩm kịch tính hơn, nhưng cũng có thể biến nó thành điểm yếu khi đối diện với sự phản biện của lịch sử.
Ở đây, phản ứng từ cựu binh không phải là phủ nhận giá trị nghệ thuật của bộ phim. Họ chỉ đòi hỏi một sự công bằng cho ký ức, rằng những gì không có thật thì đừng nên nhân danh lịch sử để kể lại. Một bộ phim có thể tạo nên dư âm mạnh mẽ, nhưng cũng có thể để lại vết xước khó lành trong lòng những người từng trải.
Cảnh “đốt tù binh” trong Mưa Đỏ vì thế trở thành một ví dụ điển hình cho mối quan hệ căng thẳng giữa hư cấu và lịch sử. Nó cho thấy điện ảnh, khi chạm đến ký ức chiến tranh, cần nhiều hơn sự sáng tạo: cần sự thận trọng, sự đối thoại với nhân chứng, và sự tôn trọng đối với sự thật. Bởi mỗi thước phim không chỉ là nghệ thuật, mà còn là cách xã hội hôm nay hình dung và ghi nhớ quá khứ.
Tranh cãi quanh cảnh phim này không vì thế mà phủ nhận toàn bộ giá trị nghệ thuật của Mưa Đỏ. Ngược lại, nó cho thấy tác phẩm đã chạm vào một vùng nhạy cảm của ký ức tập thể và khơi gợi một cuộc đối thoại cần thiết. Chính ở điểm ấy, Mưa Đỏ đặt ra yêu cầu mới cho cách làm phim lịch sử ở Việt Nam: vừa dám sáng tạo để lay động công chúng, vừa phải giữ sự công bằng với lịch sử và tôn trọng nhân chứng. Chỉ khi vượt qua được lằn ranh mỏng manh ấy, điện ảnh lịch sử mới thực sự trở thành cây cầu nối giữa nghệ thuật và ký ức dân tộc.
TIỂU VŨ 13.09.2025
