New Zealand do ai tìm ra đầu tiên và từ khi nào

Evgeny Patrikeev/Getty — Image caption Eo biển Cook, nơi chuyện kể rằng Kupe đã giết chết Bạch tuộc

Nếu như được hỏi "Ai là người tìm ra New Zealand?" nhiều người trong chúng ta sẽ nói ngay không cần suy nghĩ rằng đó là "Thuyền trưởng James Cook", và sau hàng thế kỷ tồn tại của quan điểm lịch sử mang nặng cách nhìn của người châu Âu thì quả là sẽ cần nhiều thời gian mới có thể làm thay đổi được câu trả lời trên.

Từ cách nhìn trên thì New Zealand lần đầu tiên được phát hiện ra vào 13/12/1642, bởi hoa tiêu người Hà Lan Abek Tasman, và được Thuyền trưởng James Cook thám hiểm vào năm 1769.

Tuy nhiên, quan điểm hạn chế này không tiết lộ được đầy đủ toàn bộ câu chuyện và ghi nhận công lao khám phá, thám hiểm New Zealand lần đầu tiên là thuộc về người Maori, một nhóm người sống trên các đảo Polynesia.

Họ đã tới định cư tại đây lần đầu tiên vào khoảng thời gian đâu đó giữa năm 1250 và 1300.

Mike Powell/Getty — Image caption Một người Maori thực hiện nghi lễ chào đón khách, pōwhiri

New Zealand nằm ở phần dưới cùng của Châu Đại dương (Oceania), là khu vực gồm hàng ngàn hòn đảo nhỏ nằm rải rác trên một khu vực rộng lớn của Thái Bình Dương. Những đảo này đã được khám phá, có người vùng Thái Bình Dương tới ở nhiều thế kỷ trước khi người châu Âu tìm tới nơi.

Lịch sử những hành trình, khám phá và văn hoá của dân đảo vùng Thái Bình Dương được kỷ niệm, ăn mừng tại một buổi biểu diễn tổ chức tại Học viện Nghệ thuật Hoàng gia Anh quốc tại London, buổi diễn có tên Oceania.

Có một trong nhiều món đồ quan trọng được đem ra triển lãm, cũng là một trong những thứ cổ nhất của New Zealand.

Tangonge, bức tượng gỗ một tiki (từ được dùng để chỉ bậc tiền nhân hoặc hình ảnh vị thần), được phát hiện ra ở gần thị trấn Kaitaia vào năm 1920.

Được cho là có niên đại từ Thế kỷ 14, kiểu dáng của bức tượng này khác với các tác phẩm nghệ thuật của người Maori trong cùng thời kỳ, nhưng lại tương tự như sản phẩm của người Polynesia ở miền trung, chẳng hạn như các tác phẩm điêu khắc của người Tahiti.

Khi người châu Âu lần đầu tiên đặt chân đến New Zealand, một số người Maori đã bị giết chết trong các vụ va chạm với thuyền trưởng Cook và thuỷ thủ đoàn của ông. Tác động của lần chạm trán đầu tiên này vẫn còn được cảm nhận cho tới ngày nay.

Tại Gisborne, một bức tượng Cook đã liên tục bị bôi bẩn bằng hình vẽ graffiti, và sau đã phải thay bằng tác phẩm nghệ thuật phản ánh văn hoá và các chuyện kể của người Maori.

Lịch sử chuyến thám hiểm Thái Bình Dương của Cook được kể một cách đầy uy lực trong suốt 32 phút của video 'Pursuit of Venue' dựng trên phim panorama rộng 26 mét của nghệ sỹ người Maori Lisa Reihana.

Tác phẩm này từ từ cuộn từ phải sang trái, cho thấy những cuộc gặp gỡ khác nhau giữa người châu u và người thổ dân Thái Bình Dương trong kỷ nguyên tiền thuộc địa.

Kupe

Theo truyền thuyết của người Maori, New Zealand (mà trong tiếng Maori gọi là Aotearoa) được Kupe phát hiện ra. Ông là một ngư dân, và là Rangatira (thủ lĩnh) đến từ Hawaiki.

Những địa bàn đánh bắt cá của Kupe bị một con bạch tuộc tới quậy phá, ăn hết mồi câu. Nghi rằng con bạch tuộc này là tay chân của Muturangi, một thủ lĩnh khác, Kupe đã yêu cầu Muturangi bắt con vật thuộc hạ phải ngưng việc phá phách.

Khi Muturangi từ chối, Kupe thề sẽ giết chết con quái vật đáng ghét. Ông rời quê nhà, đuổi theo quái vật trên khắp Thái Bình Dương.

Trong quá trình săn đuổi, ông đã phát hiện ra New Zealand, nơi ông lên bờ để lấy thêm đồ tiếp tế.

Một trận chiến dữ dội trên biển với con bạch tuộc xảy ra tại cửa sông Te Moana o Raukawa (eo biển Cook), và cuối cùng tại đó, Kupe đã giết chết được con vật của Muturangi.

Kupe đi quanh Đảo Bắc, đặt tên cho nhiều nơi mà ông đi qua và thề rằng sẽ không bao giờ quay trở lại miền đất mà mình đã tìm ra. Khi trở về nhà, Kupe mô tả New Zealand là nơi không một bóng người.

"Tôi không nhìn thấy một ai; những gì tôi nhìn thấy là một con kokako, một con tiwaiwaka, và một con weka (đều là những con chim đặc trưng, chỉ có ở New Zealand), hót vang. Con kokako thì kêu cu-cu trên những chóp đá, còn con tiwaiwaka bay vụt qua ngay trước mặt tôi."

Theo lời kể này thì rõ ràng Kupe là người đầu tiên phát hiện ra New Zealand.

Bởi truyền thuyết này được truyền lại qua lời kể dân gian, cho nên cũng có các khảo dị về câu chuyện này trong các bộ tộc người Maori khác nhau.

Chẳng hạn như khi Kupe lần đầu tiên tới New Zealand, trong chuyện kể của bộ tộc Ngāti Kurī, ông đã tưởng lầm núi Houhora là một con cá voi, trong khi truyện của người Ngāti Kahu nói thuỷ triều đã khiến Kupe đã cập vào Cảng Hokianga. Khảo dị này cũng có thể là do các bộ tộc đó có ước vọng muốn tạo ra những mối liên hệ giữa bản thân họ với Kupe.

New Zealand lần đầu tiên được phát hiện ra khi nào?

Năm mà Kupe tới đươc New Zealand là năm nào - đây vẫn là điều đang gây tranh cãi, cũng như năm mà 'Hạm đội Vĩ đại' của những người định cư Maori tới nơi.

Stephenson Percy Smith, một nhà nhân chủng học đã dịch câu chuyện kể mà Hoani Te Whatahoro đã ghi được.

Trong câu chuyện này, việc Kupe tới New Zealand xảy ra vào năm 750, còn đoàn tàu của các di dân Maori đến vào năm 1300.

Tuy nhiên, một nghiên cứu được thực hiện hồi 2010 do Janet M. Wilmshurst từ trung tâm nghiên cứu Landcare Research của New Zealand dẫn đầu đã tiến hành xác định niên đại của các mẫu vật và phát hiện ra rằng những bằng chứng về sự tồn tại của con người tại đây có trong khoảng thời gian 1230-1280.

Vào thời điểm kết quả nghiên cứu được công bố, Api Mahuika, một thủ lĩnh bộ tộc Maori, người đã qua đời vào năm 2015, nói với kênh phát thanh New Zealand rằng ông không nghĩ rằng đó là kết quả nghiên cứu khoa học cuối cùng, và ông tiếp tục tin vào những nội dung được kể trong các truyền thuyết.

Hình ảnh minh họa: Rich Jones Photography/Getty

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Earth.