Bản quyền hình ảnh Victoria Stunt

Đó là vào ngày 8/6/1708. Chiếc thuyền buồm San José của Tây Ban Nha bốc cháy ngoài khơi bờ biển Cartagena, Colombia.

Con tàu trước đó đã giao tranh với quân Anh từ chiều muộn, và cho đến khi đêm xuống, chiến thuyền có 62 khẩu đại bác đã biến mất vào lòng biển Caribbe.

Xem thêm về Tây Ban Nha:

Cùng chìm với tàu là gần 600 người cùng số vàng, bạc và ngọc trị giá tới 20 tỷ đô la Mỹ.

Phát hiện sau 300 năm

Trong nhiều thế kỷ, San José mất tích dưới đáy đại dương. Nhưng bí ẩn xung quanh con tàu bắt đầu được làm sáng tỏ vào năm 2015, khi chính phủ Colombia tuyên bố nó đã chính thức được tìm thấy.

Bốn năm sau, con tàu này vẫn nằm sâu 600m dưới biển Colombia. Giờ đây, nó là tâm điểm tranh chấp quyền sở hữu giữa các bên, tất cả đều tuyên bố có quyền đối với của cải trên tàu San José.

Chính phủ Colombia chưa hề tiết lộ vị trí chính xác của chiếc thuyền nổi tiếng, vốn thường được coi là "chén thánh" trong thế giới xác tàu đắm.

Nhưng San José được cho là nằm gần Quần đảo Rosario, quần đảo nhiệt đới và là công viên quốc gia cách thành phố Cartagena 40km.

Rất nhiều những thuyền máy nhỏ ngược xuôi trên mặt nước chở du khách đi biển đến các hòn đảo mỗi ngày. Trong lúc đi trên biển, khó mà không tưởng tượng San Jose và kho báu của nó ở đâu dưới đó ngoài kia.

Thật vậy, con tàu kho báu ngoài đời thực từ lâu đã trở thành đề tài rất lôi cuốn. Tác giả từng đoạt giải Nobel Gabriel García Márquez đã viết về nó trong tác phẩm 'Tình yêu thời thổ tả' ('Love in The Time of Cholera'); Nhân vật chính của tiểu thuyết, Florentino Ariza, đã lên kế hoạch lặn xuống biển để trục vớt của cải của San José cho tình yêu trọn đời của mình.

"Vùng biển Caribe rất huyền bí," ông Bibiana Rojas Mejía, một du khách đến từ Bogota mà tôi đã nói chuyện, người đã dành trọn ngày ở bãi biển cùng với gia đình trên đảo Isla Grande, hòn đảo lớn nhất, nói.

"Đây là hiện thực kỳ diệu ở đất nước chúng tôi. Chúng tôi thực sự không biết có bao nhiêu châu báu trên tàu San Jose. Tất cả có thể là một huyền thoại tuyệt vời."

Trận chiến trên biển

Tàu San Jose rời thành phố cảng Portobelo của Panama vào cuối tháng 5/1708. Khi khởi hành, nó chất đầy vàng, bạc và đá quý được khai thác từ xứ Peru mà lúc đó đang nằm dưới sự kiểm soát của Tây Ban Nha, ước tính có trị giá từ 10 tỷ đến 20 tỷ đô la theo thời giá ngày nay.

Số của cải này theo lịch trình sẽ được chuyển về cho Vua Philip V của Tây Ban Nha, vốn phải dựa vào nguồn tài nguyên từ các thuộc địa để tài trợ cho cuộc chiến tranh giành ngôi kế vị Tây Ban Nha.

Thuyền trưởng của tàu, Jose Fernandez de Santillan, biết rằng quân Anh, vốn có tham dự vào cuộc chiến, có thể đã dàn tàu đợi sẵn để tấn công ở Cartagena; thành phố này dự định chỉ là một điểm dừng ngắn để sửa chữa tàu San Jose trước khi bắt đầu hành trình dài hơn tới Havana, Cuba, và sau đó đến Tây Ban Nha. Nhưng thuyền trưởng vẫn cho tàu tiến lên.

Đến tối ngày 8/6, trận chiến giành kho báu của tàu San José bắt đầu.

Hải quân Anh - được trang bị súng lục, gươm và dao - đã ba lần tìm cách xông lên chiếm tàu, Gonzalo Zuñiga, người trông coi Bảo tàng Hải quân Caribe ở Cartagena, nói.

"Tàu San Jose đang trên đà thắng trận," Zuñiga giải thích. "Tuy nhiên, ... chúng tôi không biết tình trạng tàu San Jose như thế nào trong khoảnh khắc cuối cùng của nó."

Chiếc tàu có thể đã mất một cánh buồm, ông nói, hoặc hành khách có thể nổi dậy chống lại thuyền trưởng - hầu hết là dân thường và không theo lệnh của ai cả.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng không bên nào muốn chiếc thuyền buồm này và kho báu của nó bị chìm.

Giả thuyết của Zuñiga là thay vì đầu hàng, chấp nhận để cho San Jose bị chiếm còn bản thân phải trở về Tây Ban Nha tay trắng, thuyền trưởng tàu có thể đã kích nổ thuốc súng trên tàu và cho tàu tự nổ tung.

Cuộc chiến pháp lý

Vào ngày 27/11/2015, tàu San José đã được một tàu ngầm tự hành có tên là REMUS 6000 do Viện Hải dương học Woods Hole có trụ sở ở Mỹ vận hành 'chính thức' phát hiện ra.

Phương tiện tự hành dưới nước dài gần 4m này có thể khám phá sâu tới 6km dưới mặt nước biển và có thể đạt độ sâu cách phía trên tàu San Jose chỉ 9 mét để chụp ảnh chiếc thuyền buồm này - cũng như những khẩu đại bác bằng đồng có chạm khắc hình cá heo. Đó là những đặc điểm giúp các nhà nghiên cứu phân biệt được San Jose.

"Thuyền buồm San Jose là một trọng tâm thông tin về lịch sử thuộc địa," Ernesto Montenegro, giám đốc Viện Nhân chủng học và Lịch sử Colombia, nói. "Nó đại diện cho gần 300 năm lịch sử cai trị thuộc địa của châu Âu, nhất là Tây Ban Nha, ở châu Mỹ."

Ước tính có khoảng 1.000 tàu bị chìm ngoài khơi Colombia đang chờ được khám phá. Nhưng mặc dù tàu San José được tìm thấy ở vùng biển Colombia, không có gì đảm bảo nó nằm trong biên giới nước này.

Tây Ban Nha đã tỏ ý quan tâm tới việc đòi sở hữu một phần chiếc tàu. Quốc gia bản địa Qhara Qhara ở Bolivia nơi bắt nguồn của những của cải trên tàu San José cũng vậy.

Hơn nữa, tàu San José đã bị vướng vào các cuộc chiến pháp lý trong gần 40 năm.

Công ty trục vớt Sea Search Armada (SSA) của Mỹ tuyên bố họ tìm thấy con tàu vào đầu thập niên 1980 và đòi sở hữu 50% kho báu của nó, mà SSA nói đó là thỏa thuận với Colombia vào thời điểm đó - và Tòa án Tối cao Colombia đã ra phán quyết thiên về phía họ vào năm 2007.

Cựu Tổng thống Colombia Juan Manuel Santos đã không nhắc đến công của SSA khi ông tuyên bố Colombia tìm thấy con tàu vào năm 2015.

Phó Tổng thống Colombia Marta Lucía Ramírez tuyên bố hồi tháng Sáu rằng 'Sea Search Armada không có quyền gì đối với tàu San Jose hoặc của cải của nó' vì các tọa độ nơi họ tuyên bố đã tìm thấy con tàu không khớp với vị trí thực tế của nó.

Vụ việc vẫn đang nằm ở tòa án cấp cao của Colombia.

Trục vớt hay không?

Năm nay, Chính phủ Colombia cũng đã hoãn ký hợp đồng với một công ty tư nhân khác để trục vớt kho báu của San José.

Đến bây giờ, hãng Tư vấn Khảo cổ Hàng hải (MAC), vốn tham gia tìm kiếm hồi năm 2015, là bên cạnh tranh duy nhất.

Hợp tác với một công ty trục vớt tư nhân một lần nữa có thể phân chia kho báu San José và phải cho họ hưởng tới 45% kho báu - nghĩa là gồm tất cả những thứ không được phân loại là di sản văn hóa, những thứ vẫn cần được Colombia xác định.

Đây sẽ là kịch bản xấu nhất đối với sử gia và là cây viết Francisco Muñoz, chuyên gia về San José.

"Nhân loại có quyền không thể chối cãi để được biết về tàu San Jose và biết đầy đủ về nó. Colombia cần phải đóng vai trò là người coi sóc xứng đáng."

Điều đó có nghĩa là cần mở một bảo tàng ở Cartagena để trưng bày toàn bộ kho báu trên tàu, Muñoz nói - điều mà chính phủ cũng đã đề xuất.

"Ai mà không đến xem triển lãm độc đáo này chứ?" ông nói. "Du khách sẽ bị đắm chìm và ám ảnh bởi những câu chuyện mà San Jose sẽ kể."

Năm 2018, cựu Tổng thống Santos viết trên Twitter: "Tàu San Jose chìm trong vùng biển của đất nước là một trong những phát hiện vĩ đại nhất của lịch sử. Với luật về di sản văn hóa chìm dưới nước, chúng ta có thể trục vớt nó."

Mặc dù vậy, theo các chuyên gia, đó là dự án không thể hấp tấp được.

"Con tàu này đã chìm trong 300 năm và điều này đảm bảo quyền được bảo tồn," nhà khảo cổ học dưới nước Juan Guillermo Martín nói.

"Nếu ở Colombia chúng ta không có điều kiện ngay bây giờ để đảm nhận việc trục vớt... thì trục vớt không nghĩa lý gì. Đó là nguyên tắc cơ bản của trách nhiệm đối với di sản Colombia, nhưng cũng là trách nhiệm đối với nhân loại."

Cho đến khi tàu San José được trục vớt, một bảo tàng dành cho người dân và du khách đến thưởng thức vẫn là một chặng đường dài. Và người dân Colombia vẫn chưa giành được sự bảo đảm rằng con tàu quý giá này sẽ ở lại trong biên giới của họ.

Còn bây giờ, du khách đến Cartagena và Quần đảo Rosario vẫn có cơ hội nhìn xa ra phía biển và hình dung chiếc thuyền buồm này trong tình trạng của nó ngày nay: nép dưới đáy đại dương và trong lòng nó vẫn là kho báu.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Travel.