Bản quyền hình ảnh Alamy Stock Photo

Hơn 1000 năm trước ở vùng La Rioja của Tây Ban Nha, các tu sĩ đã viết ghi chú bên lề các văn bản Latinh. Đây được cho là những bước đầu tiên mà ngôn ngữ Tây Ban Nha được viết lên giấy.

Sau một quãng đường ngắn lên dốc từ ngôi làng nhỏ San Millán de la Cogolla, tôi đã đứng trước tu viện Suso. Được thành lập bởi nhà sư ẩn dật thế kỷ thứ 6 St Millán, tu viện gây cảm giác như nó thuộc một thời đại khác và một nơi nào khác. Từ vị trí hẻo lánh này được bao quanh bởi rừng cây, tôi nhìn thấy thung lũng Cárdenas bên dưới và đỉnh núi San Lorenzoiên ở phía xa. Xung quanh tôi, những cây hoa chuông đánh dấu lối vào các hang động trên sườn núi, nơi các thầy tu sống rất lâu trước khi xây dựng tu viện Suso.

Tôi đang ở vùng La Rioja ở Tây Ban Nha, nơi thu hút du khách vì những vườn nho nổi tiếng và tuyến đường hành hương Camino de Santiago. Nhưng tôi đến đây để tìm hiểu về làm thế nào mà vùng này lại định hình được cách thức để hàng triệu người trên thế giới giao tiếp được với nhau.

Khi tôi đi qua hành lang tối và mát mẻ của tu viện, tôi có thể cảm thấy các bức tường vang ra tiếng quay ù ù của lịch sử ngôn ngữ. Đứng lặng yên, ta dễ dàng hình dung ra các nhà sư cúi đầu trên các bản thảo chữ Latinh, ghi nhanh sang lề trang giấy ý nghĩa của câu chữ để chuyển sang ngôn ngữ địa phương từ hơn 1000 năm trước.

Cái ngôn ngữ mà ngày nay chúng ta gọi là tiếng Tây Ban Nha.

Ngôn ngữ chính thức tại 20 quốc gia và tiếng mẹ đẻ của 480 triệu người trên thế giới, tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ bản địa được sử dụng rộng rãi thứ hai trên hành tinh sau tiếng Trung Quốc, theo Viện Ngôn Ngữ Tây Ban Nha. Ở làng San Millán de la Cogolla, tôi đã được nghe những từ ngữ mà người địa phương nói liến thoắng về thời tiết và trao đổi tin tức gia đình - như thể ngôn ngữ phức tạp này vẫn luôn tồn tại.

Giáo sư Jairo Javier García Sánchez, thuộc khoa triết học, truyền thông và lập dữ liệu tại Đại Học Alcalá ở ngoại ô phía đông bắc Madrid, tìm thấy nguồn gốc của tiếng Tây Ban Nha là từ tiếng Latinh, "nhưng không phải tiếng Latinh viết, văn học và cổ điển, mà là một tiếng Latinh có biến hóa cho thích ứng hơn với tiếng Latinh của ngôn ngữ nói của thời kỳ sau này và thậm chí cả thời kỳ cổ đại." Tiếng Latin này được gọi là tiếng Latinh dân dã - "dân dã" nghĩa là chung, dùng để nói, chứ không phải với nghĩa xấu, ông giải thích.

Tiếng Latinh đã đến bán đảo Iberia cùng với người La Mã trong Chiến Tranh Punic lần 2 vào thế kỷ thứ 3 trước Công Nguyên, khi mà sự hình thành của ngôn ngữ Ibero-Romance (một nhóm phụ của các ngôn ngữ Romance phát triển trên bán đảo Iberia) bắt đầu. Quá trình tiến hóa này diễn ra khi người dân bản địa tiếp nhận tiếng Latin và kết hợp nó vào ngôn ngữ địa phương, vào ngữ âm, vào hệ thống nguyên âm và từ vựng của họ.

Trong khi "không có một thời điểm cụ thể khi nào tiếng Latinh mất đi và tiếng Tây Ban Nha sinh ra," theo García Sánchez, thì những gì có thể truy tìm ra nơi sinh của thứ này chính là hình thức sớm nhất của chữ viết Castellano, tức hình thức chữ Tây Ban Nha từ bán đảo Iberia.

Claudio García Turza, giám đốc Khoa Nguồn Gốc Ngôn Ngữ Tây Ban Nha tại Trung Tâm Điều Tra Ngôn ngữ Tây Ban Nha đã dành hơn 40 năm cho việc điều tra và giảng dạy tiếng Tây Ban Nha tại Đại học La Rioja. Chúng tôi gặp nhau tại tu viện Yuso, tu viện 'chị em' với tu viện Suso, nhưng lớn hơn và hùng vĩ hơn nằm ở dưới chân đồi. Cả hai tu viện này đều được xếp hạng Di Sản Thế giới của Unesco năm 1997.

García Turza giải thích rằng vào thế kỷ thứ 10, một trong những tu sĩ của tu viện bắt đầu dịch các bài giảng và lời cầu nguyện (tất cả đều được viết và đọc bằng tiếng Latin, mà ở thời đó không phải tất cả đều hiểu) ra phương ngữ Ibero-Romance để các tu sĩ ở đó hiểu được. Ông để lại những ghi chú bên lề của các văn bản gốc. Những lời ghi chú dịch thuật này, (mà những lời nổi tiếng nhất trong số đó đã được biên soạn trong ở lời Chú Giải Emilian) là một số trong những bước sớm nhất của ngôn ngữ này được viết trên giấy.

"Những ghi chú đó cung cấp một ý niệm đại cương về ngôn ngữ nói của nhiều thế kỷ trước, vào thời điểm mà hầu hết mọi người đều mù chữ," García Turza nói và nghiêng về phía trước, giọng nói mạnh mẽ vì phấn khích.

Vai trò của tu viện Suso trong sự phát triển của ngôn ngữ Tây Ban Nha không phải là kết thúc ở đó. Nhiều thế kỷ sau, nhà thơ Gonzalo de Berceo đã cư trú tại tu viện, nơi ông viết những câu thơ bao gồm các thuật ngữ chưa từng thấy trước đó. Được công nhận là nhà thơ tiếng Tây Ban Nha đầu tiên, de Berceo đã mở rộng từ vựng tiếng Tây Ban Nha thêm hơn 2000 từ trong suốt cuộc đời.

Hai tu viện Suso và Yuso thu hút hơn 100.000 du khách mỗi năm. Chín thầy tu vẫn ở một nhà ngang của tu viện Yuso và giảng cho du khách về kiến trúc kiểu Baroque của tu viện. Khi tôi khám phá khu phức hợp yên tĩnh này, tôi thấy những cuốn sách hợp xướng to vô cùng bọc da bò, mỗi cuốn nặng từ 20-60kg, ở phía trên của tu viện. Một trong những kho báu khác ở đây - mặc dù nó không có trong danh mục hướng dẫn của các thầy tu - là thư viện chứa đầy ắp hơn 10.000 cuốn sách từ Thế kỷ 11 đến 18, bao gồm cả một cuốn mang tên của vùng này, Rioja (tên của sông địa phương Río Oja), ghi chép kỹ số liệu, được cho đây là lần đầu tiên.

Tại đây cũng trưng bày một bản sao của Lời Chú Giải Emilian (bản dịch gốc hiện được lưu giữ tại Học Viện Lịch Sử Hoàng Gia ở Madrid).

Các ví dụ xa xưa khác về chữ viết tiếng Ibero-Romance cũng tồn tại, bao gồm 'Cartularios de Valpuesta', là các tài liệu thời trung cổ có chứa các từ chữ Ibero-Romance được tìm thấy tại tu viện Santa María de Valpuesta ở tỉnh Burgos lân cận. Bà Belén Almeida Cabrejas, đồng nghiệp của García Sánchez, tại Đại học Álcala, rất muốn chỉ ra rằng tất cả các văn bản ban đầu đều có giá trị trong việc thể hiện chữ viết Ibero-Romance dọc hành trình phát triển của nó. "Khó để nói rằng văn bản nào là văn bản đầu tiên được viết bằng chữ Romance," bà nói, bởi vì điều đó phụ thuộc vào các tiêu chí được sử dụng để xác định "chữ viết Romance" là gì.

Tuy nhiên, không nghi ngờ gì là tu viện Suso đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ Tây Ban Nha. García Turza gọi tu viện là ngôi nhà của từ ngữ, nhưng trước tiên và trên hết, là ngôi nhà của triết học". Ông giải thích rằng những ghi chú dài nhất của thầy tu, được gọi là Chú Giải số 89, tạo nên văn bản toàn diện đầu tiên viết bằng ngôn ngữ Ibero-Romance, trong đó, "một chuỗi các từ được ghép lại với nhau, liên quan đến nhau, để truyền tải một thông điệp." Đó là văn bản đầy đủ đầu tiên mà tất cả các mức độ ngôn ngữ học của tiếng nói được thể hiện - không chỉ bằng các từ, mà còn cả ngữ pháp và cú pháp - cho thấy bằng chứng về sự phức tạp lớn hơn.

Theo García Turza, nếu các thầy tu ở Suso là những người đầu tiên ghi lại âm thanh của tiếng nói Ibero-Romance lên trang giấy, thì họ cũng là người tạo ra bảng chữ cái tiếng Tây Ban Nha. "Đây là sự phát minh ra chữ viết Tây Ban Nha, trong đó có sự phát minh ra bảng chữ cái Tây Ban Nha," García Turza nói.

Cũng là dễ hiểu khi nhà thơ và nhà triết học nổi tiếng người Tây Ban Nha thế kỷ 20 Dámaso Alonso đã gọi Chú Giải số 89 là 'tiếng khóc chào đời đầu tiên của ngôn ngữ của chúng ta'.

Và với dự đoán của tổ chức Instituto Cervantes có 756 triệu người nói tiếng Tây Ban Nha vào năm 2050 thì có một điều chắc chắn: còn lâu chúng ta mới nghe thấy tiếng khóc cuối cùng.

Bài tiếng Anh trên BBC Travel