Bản quyền hình ảnh Phang Phang

Khi Vũ Hán bị cách ly ngay sau Tết Nguyên Đán, tôi bắt đầu theo dõi những câu chuyện được kể từ Vũ Hán và đọc tất cả những gì tôi tìm được.

Truyền thông nhà nước Trung Quốc tràn ngập những bài huy động cả nước hỗ trợ Vũ Hán, với các đoàn nhân viên y tế xếp hàng lên máy bay hay hàng cứu trợ được gửi đến thành phố này.

Trái lại, mạng xã hội, đặc biệt là Wechat, lại tràn ngập những câu chuyện ở góc độ cá nhân, như cái chết của người thân hay bạn bè, những cảnh tượng hãi hùng ở bệnh viện và những lời kêu gọi giúp đỡ thương tâm.

Rất nhiều lần, khi tôi mở một đường link, thì nội dung bài viết đã được xóa. Nhiều lời đồn đại được lan truyền. Đây là thời điểm rất nhạy cảm.

Một người bạn gợi ý tôi nên theo dõi tài khoản Phương Phương trên Weibo. Họ bảo tôi bà là một nhà văn nổi tiếng đã đoạt nhiều giải thưởng, người mà ngoài tài năng về văn học còn có nhiều phẩm chất rất đáng ngưỡng mộ.

Một ngòi bút dám lên tiếng

Chẳng hạn, khi bà là chủ tịch hội nhà văn ở Hồ Bắc, bà phản đối việc đề bạt một nhà thơ vào hội trên cơ sở kinh nghiệm và tính cách của người này. Khi nhà thơ này vẫn được đề bạt và công kích cá nhân Phương Phương, bà đấu tranh bằng cách đăng một lá thư ngỏ về hành xử của nhà thơ đó, và của phòng nhân sự đã phê duyệt việc bổ nhiệm người này.

Hành động của Phương Phương được coi là rất táo bạo trong nền một văn hóa coi trọng quan hệ và "giữ thể diện" hơn bất cứ điều gì khác.

Bạn bè tôi cho rằng trong thời buổi hỗn loạn, nhiều thông tin sai và người dân mất lòng tin, những bài viết của Phương Phương trên Weibo mang lại một bức tranh chân thực về tình hình ở Vũ Hán và những đánh giá của cá nhân bà.

Hóa ra bạn bè tôi rất có lý.

Phương Phương bắt đầu ghi nhật ký của mình vào ngày 25 tháng Một. Bà vừa hết bị cấm viết và có ý định bỏ viết trên Weibo. Nhưng khi dịch virus corona hoành hành ở Vũ Hán, một người bạn gợi ý bà hãy viết nhật ký. Bà đồng ý thử viết "để cho mọi người biết những gì đang thực sự xảy ra ở Vũ Hán."

Hơn 40 ngày sau, Phương Phương vẫn tiếp tục viết, và số người theo dõi tài khoản của bà đã tăng từ 3,7 triệu lên 3,9 triệu.

Tiếng nói của dân Vũ Hán

"Lớp bụi thời gian, khi phủ lên một người, sẽ trở thành một ngọn núi", câu nói nổi tiếng này của Phương Phương thể hiện sự cảm thông sâu sắc của bà về con người và nỗi khổ sống còn của họ.

Sự cảm thông này có thể được thấy rõ trong những dòng nhật ký của bà, khi bà tả về gia đình và bạn bè đang đối phó với dịch bệnh thế nào, và các cộng đồng giúp đỡ nhau ra sao. Bà đều đặn đăng lại những gợi ý tốt về cách phòng chống cũng như những lời cầu cứu được giúp đỡ.

Một điểm nổi bật khác là Phương Phương cảm thấy có nghĩa vụ buộc những người lãnh đạo chịu trách nhiệm.

Dưới đây là một vài dòng trích trong nhật ký của bà:

29 tháng Một

"Khi khủng hoảng tiếp tục, chúng tôi thấy rõ đây là một thảm họa do con người gây ra. Khi mọi thứ trở lại bình thường, sẽ không một ai không hoàn thành trách nhiệm của mình được quên hay tha thứ. Giờ đây, chúng tôi chỉ cố hết sức để tồn tại."

2 tháng Hai

"Hôm nay tôi xem một clip thương tâm nhất. Một cô bé gào khóc khi thi thể người mẹ được đưa đi. Cô bé còn không được tới đài hóa thân hoàn vũ để chia tay mẹ. Cô bé có thể sẽ chẳng bao giờ biết tro mẹ mình ở đâu."

7 tháng Hai

"Tôi rất buồn vì bác sỹ Lý Văn Lượng đã qua đời. Cả nước khóc thương ông ấy, và những dòng nước mắt tạo nên làn sóng lớn trên internet. Người dân Vũ Hàn sẽ chiếu đèn lên trời và thổi còi để tưởng nhớ ông đêm nay. Từ rất lâu rồi chúng tôi đã kìm nén nỗi chán chường, đau đớn và tức giận; có lẽ đây là cách để xả chúng."

Những người ủng hộ và kẻ chỉ trích

Tài khoản Weibo của Phương Phương lại bị khóa hôm Bác sỹ Lý Văn Lượng qua đời, nhưng bà đã nhanh chóng tìm được các mạng xã hội khác để đăng nhật ký của mình, mà đến thời điểm đó đã trở thành món ăn tinh thần cho nhiều người ở Vũ Hán và các nơi khác ở Trung Quốc. Nhật ký của bà được đọc và chia sẻ hàng triệu lượt mỗi ngày.

Những người chỉ trích, ngược lại, phê phán bà là tiêu cực, "không nhìn thấy đại cục" hay "đứng nhầm bên".

Tôi đề nghị được phỏng vấn Phương Phương để xem bà đối mặt với áp lực ra sao và bà nghĩ gì về cách xử lý dịch bệnh của chính quyền.

Mãi tôi mới nhận được trả lời. Bà rất bận rộn, thức khuya tới 2 hay ba giờ sáng để viết, và trả lời rất nhiều yêu cầu phỏng vấn. Hiện nay, bà chỉ trả lời phỏng vấn qua bút đàm vì "câu trả lời của tôi rất hay bị bóp méo," bà cho biết.

Tôi gửi cho bà vài câu hỏi, và câu trả lời của bà rất đúng mực, thẳng thắn và sắc sảo. Bà không kiệm lời khi tôi hỏi bà liệu chính quyền có chậm trễ trong việc thông báo cho người dân về virus không.

"Họ không cảnh báo người dân một cách đúng lúc, và họ cũng không có các biện pháp cương quyết. Họ chỉ bận họp," bà cho tôi biết.

"Các quan chức và chuyên gia Trung Quốc không có cảm giác tội lỗi hay thói quen xin lỗi. Nhưng họ rất giỏi trong việc đẩy trách nhiệm. Đây là do thể chế mà họ chỉ phải chịu trách nhiệm trước cấp trên mà không phải trước người dân. Sự hỗn loạn ở Vũ Hán chứng tỏ điều đó."

Với tình hình đã cải thiện đáng kể ở Vũ Hán, Phương Phương, cũng như những người dân khác ở Vũ Hán, mong cuộc sống trở lại bình thường.

Trong một bài phỏng vấn gần đây với một tạp chí Trung Quốc, bà được hỏi điều gì bà muốn làm nhất khi thành phố không còn bị cách ly.

"Điều tôi mong nhất là không viết nhật ký này nữa." Phương Phương trả lời theo đúng phong cách thẳng thắn của bà.

"Tôi cần nghỉ ngơi lâu, sau đó viết cuốn tiểu thuyết tôi định viết trong dịp Tết Nguyên đán."

Đó sẽ là tin vui cho những người theo dõi tài khoản của bà và cho cả nước Trung Quốc.

* Ngô Ngọc Văn là một nhà phân tích Trung Quốc và cựu nhà báo cao cấp của BBC Thế giới vụ.