Chùa Giác Viên

Thứ Tư, 04 Tháng Tư 20182:00 CH(Xem: 6628)
Chùa Giác Viên


Chùa Giác Viên hình thành muộn màng hơn Chùa Giác Lâm nhưng lại có mối liên quan từ khi thiền sư Viên Quang về trụ trì và cho xây cất lại vào năm 1798. Khi đó, để vận chuyển gỗ từ miền Đông về cất lại chùa, ghe thuyền chở gỗ theo kênh Tàu Hủ vào Tân Hoá ghé bến Hố Đất xuống gỗ. Thiền sư Viên Quang cho làm một ngôi nhà nhỏ cất gỗ và cử người phụ trách nhang đèn gọi là ông Hương Đăng trong chùa ra coi chừng. Sau khi Chùa Giác Lâm xây cất hoàn thành, ông Hương Đăng bèn xin phép thiền sư cho phép ông chỉnh trang nơi đây thành một kiểng  chùa, thỉnh tượng Phật về thờ, gọi là Quan Âm Viện. Năm 1850, Quan Âm Viện được cất lại khang trang hơn và đổi tên thành Chùa Giác Viên. Giác Viên có lối kiến trúc giống Giác Lâm từ trong ra ngoài.

chua-giac-vien1

Hố Đất ở đâu? Ngày xưa vùng đất này chỉ là một thôn nhỏ thuộc làng Phú Thọ Hoà, phủ Tân Bình. Theo người bạn lớn tuổi của tôi, cha mẹ là người cố cựu ở khu Hố Đất  cho biết, trên trăm năm trước là xóm làm gạch, làm lu sành. Đất được lấy lên tại chỗ tạo thành những cái hố lớn nhỏ, nên địa danh Hố Đất có lẽ theo cách gọi dân gian mà thành (hiện vẫn còn tên con đường mang tên Xóm Đất tại khu vực này). Từ Hố Đất dẫn đến một cái đầm nước mọc đầy sen, súng. Bàu này, nguyên là vùng đất hoang hoá rộng lớn, chung quanh cây cối rậm rạp nay chính là Công viên Đầm Sen thuộc Q. 11. Cũng nói thêm, đến năm 1969, chính quyền đương thời tách một số xã của quận Tân Bình thành lập quận mới 11. Địa điểm Chùa Giác Viên ngay Hố Đất khi xưa nay thuộc phường 3.

chua-giac-vien4
Chùa Giác Viên trước 1975 phía trước còn đất trống rất nhiều Ảnh: Manhhaiflicks

Chùa Giác Viên, ông bạn tôi biết từ hồi còn bé. Ông kể: “Đó là một ngôi chùa đẹp, tường vách bằng gạch xây tô, có cửa võng trang trí theo kiểu Tây thời bấy giờ. Nhưng bên trong chùa hoàn toàn bằng gỗ, kể cả cửa chính cửa phụ, bên ngoài hành lang hậu liêu bao bọc bằng những tấm phên bằng gỗ dày năm sáu phân đóng thành những ô vuông rất chắc chắn. Những tấm phên bao ngoài thường thấy ở các nhà gỗ truyền thống nhưng được đóng song song. Mục đích của phên gỗ bao quanh nhà đơn giản chỉ để phòng trộm đạo”.

Những tấm phên gỗ sau hậu liêu. Tôi có dịp  đi tìm hiểu Chùa Giác Lâm và Giác Viên, thuở đó, các liếp phên đã mục, hệ thống cột kèo của nhà hậu liêu cũng bị mối mọt tàn phá theo thời gian. Mái ngói sụp đổ vài nơi, không còn sử dụng được. Tuy nhiên, chính điện xem có vẻ còn tốt do bên ngoài được bao quanh bởi lớp tường gạch. Hệ thống cột, kèo, trính và toàn bộ trang trí bằng gỗ như bao lam, hoành phi, phù điêu từ chánh điện cho đến nhà Tổ đều còn nguyên vẹn và đẹp hơn Chùa Giác Lâm. Cách chạm khắc rất tinh xảo và có hồn.

Chùa Giác Viên tính đến nay đã trải qua 6 đời truyền thừa. Hòa thượng Minh Khiêm, Như Nhu, Như Phòng, Hồng Từ, Nhựt Xuân và hiện nay hòa thượng Huệ Viên đang trụ trì tại chùa. Chùa được trùng tu lớn 3 lần: lần thứ nhất vào năm 1899 do hòa thượng Như Nhu đứng ra chủ trì; lần thứ 2 vào năm 1910 do hòa thượng Như Phòng phụ trách, lần trùng tu này đã thay đổi hoàn toàn kết cấu kiến trúc; lần thứ 3 vào cuối thập niên 20 thế kỷ XX do hòa thượng Hồng Hưng – trụ trì chùa Giác Lâm đứng ra đảm trách, chính ông là người thiết kế kiến trúc lại ngôi chùa Giác Lâm và Giác Viên và cũng chính vì vậy nên hai ngôi chùa này có kiểu dáng kiến trúc gần giống nhau.

chua-giac-vien3
Cây Bạch Mai hiếm quý trồng từ lúc Mạc Cửu ghé ngang Hố Đất, trồng cho chùa làm kỷ niệm Ảnh: Internet

Hồi xưa mặt chính của chùa quay ra hướng Nam, phía trước là bến Hố Đất, tiện ghe thuyền từ kênh Tân Hoá vào ra (sau này đã được lấp đất và trở thành một phần của khu Công viên Đầm Sen). Khách thập phương đi chùa dùng lối đi phía sau, trong sân chùa phía sau có một cây Bạch Mai tương truyền do Mạc Cửu, một lần đi qua bến Hố Đất ghé chùa trồng kỷ niệm.

Xin lan man đôi chút về loài Bạch Mai quý hiếm này và loài cây này đã trở thành cây di sản quốc gia, hiện ở miền Nam chỉ còn vài ba cây trồng ở Đình Phú Tự, Bến Tre; Khu lăng mộ Mạc Cửu ở Hà Tiên; Bạch Mai cổ ở Chùa Gò thuộc quận 11.

Vào đầu thế kỷ 18, Mạc Cửu di dân người Hoa có công khai phá, hình thành vùng đất Hà Tiên được Chúa Nguyễn phong làm Tổng trấn. Khi đến đây, Mạc Cửu có mang theo giống Bạch Mai quý giá của quê nhà (mai Tứ Xuyên) trồng bên ngôi miếu hoang thờ ông cọp vằn để xin cám ơn trời đất phương Nam rộng lòng dung chứa. Cây Bạch Mai lớn lên tại mảnh đất biển xanh Hà Tiên là điều lạ vì loài cây mai này rất khó trồng. Cho nên người xưa quan niệm, chỗ nào có Bạch Mai nở hoa thì đất lành dân an. Cây Bạch Mai trong Chùa Giác Viên đến nay vẫn còn sừng sững, cứ mỗi độ xuân về hoa mai trắng nở làm cảnh chùa càng thêm sinh động.

chua-giac-vien
Mặt sau Chùa Giác Viên và là cổng chính vào chùa hồi trước Ảnh: Panoramio

Gian chính điện có thể xem là nơi hoàn thiện nhất. Toàn bộ trang trí cửa võng, bao lam, hoành phi, phù điêu bằng gỗ tạo tác vào khoảng cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX hầu như nguyên vẹn. Nghệ thuật tạo tác hoa văn có thể còn hơn mảng trang trí của Chùa Giác Lâm. Bàn thờ, tập trung 128 tượng làm bằng gỗ mít như bộ tượng Thập Bát La Hán, Thập điện Diêm Vương, Phật Thích Ca, Phổ Hiền Bồ tát, Văn Thù Bồ tát, Quan Thế Âm Bồ tát, Đại Thế Chí Bồ tát, các tượng Giám trai gây sự chú ý đối với những nhà nghiên cứu và khách thập phương do tạo tác sống động.

Về phần bao lam, hiếm chùa cổ nào tại Sài Gòn có được hệ thống 58 bao lam lớn nhỏ như Chùa Giác Viên. Điêu khắc công phu, có bao lam tạc đến 100 con chim trong các tư thế mô tả cảnh thiên nhiên như đang bay, đậu trên cành trúc, đang tranh mồi, có con tỏ tình âu yếm, gần gũi với đời sống ruộng lúa cò bay thẳng cánh ở miền Nam.

Riêng câu đối của Chùa Giác Viên có đến 128 câu đối. Ở dạng liễn có 72 và 56 câu đối được chạm khắc thẳng vào thân cột sâu 1cm. Nền sơn đen thếp vàng với nội dung cõi Phật và đời sống chúng sinh, đề cao đức đạo, tu học làm người và hoà mình với đời sống dân dã nông thôn. Việc chạm khắc những câu đối tinh xảo lên thân cột này chứng tỏ tay nghề rất điêu luyện của các nghệ nhân, bởi lẽ chỉ cần một sơ suất nhỏ cũng phải bỏ đi một thân cây gỗ lớn. Khung cảnh thiên nhiên  miền Nam đã được các tác giả cụ thể hóa vào thân cột, gợi lại cho người xem khung cảnh thực, sống động ở nơi đây từ những thế kỷ trước.

chua-giac-vien2
Tháp mộ các đời truyền thừa bên hông Chùa Giác Viên Ảnh: Internet

Từ cuối thế kỷ XX, Chùa Giác Viên đã xuống cấp nhiều nơi, cần đại trùng tu nhưng kinh phí không có nên kéo dài đến hiện nay khiến sự suy sụp của các hệ thống khung xà, rui, mè càng trở nên nghiêm trọng. Mái ngói bị gió xô lệch, dột nước mưa càng gây thêm tình cảnh “chùa dột cột xiêu”. Tường vách bị ngã, nhiều nơi phải dùng cột chống đỡ. Duy chỉ khu tháp mộ rêu phong là còn nguyên vẹn.

Người bạn già tôi cho biết: “Mãi đến năm vừa qua, Chùa Giác Viên mới được chính quyền thành phố tiến hành cho tu bổ. Việc trùng tu đã được nhiều nhóm nghiên cứu trước đó nhiều năm nhưng chưa thực hiện được do kinh phí eo hẹp. Nay việc trùng tu đang được tiến hành nhưng không biết rồi đây diện mạo của chùa sẽ ra sao. Trong cũ ngoài mới là điều không tránh khỏi. Vấn đề là làm sao cái mới thành cái cũ mà vẫn đạt phẩm chất như thường. Ông ví von chuyện ông lão mặc một bộ đồ bà ba mới trông đẹp đó nhưng làm sao thấy có hồn bằng ông lão mặc bộ bà ba cũ”.

Chuyện trùng tu Chùa Giác Viên còn kéo dài nhiều năm, cứ chờ xem một công trình được công nhận là di tích lịch sử văn hoá nghệ thuật quốc gia.

TN

Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn