Trong nghiên cứu xuất bản trên tạp chí Astrophysical Journal vào tháng 3/2021, các nhà thiên văn học từ Trung tâm Nghiên cứu Thiên văn Vô tuyến (ICRAR) ở Perth, Australia, đã báo cáo phát hiện một đám mây phát ra ánh sáng vô tuyến tuyệt đẹp trong cụm thiên hà Abell 2877, cách Trái Đất khoảng 300 triệu năm ánh sáng trên bầu trời phía nam. Hình ảnh do ICRAR công bố cho thấy đám mây rộng tới một triệu năm ánh sáng, có hình dạng giống như sứa biển, với phần thân là cấu trúc plasma hoạt động mạnh mẽ và xúc tu được tạo nên các đám mây khí nóng.
"Giả thuyết của chúng tôi là khoảng hai tỷ năm trước, một số hố đen siêu khối lượng từ nhiều thiên hà trong cụm đã phun ra các tia plasma mạnh mẽ. Năng lượng plasma đó mất dần trong hàng triệu năm, nhưng khi các sóng xung kích nhẹ truyền qua hệ thống, chúng bắt đầu trộn lẫn với nhau. Điều này đã làm nóng lại plasma trong thời gian ngắn, thắp sáng đám mây sứa mà chúng ta quan sát thấy", tác giả chính của nghiên cứu Torrance Hodgson giải thích. Ảnh: ICRAR/Đại học Curtin
Một hệ sao trẻ có tên gọi là GW Orionis - nằm trong chòm sao Lạp Hộ, cách Trái Đất 1.300 năm ánh sáng - đang xé toạc đĩa hình thành hành tinh xung quanh chúng (thường chứa khí, bụi và tiểu hành tinh) và tạo ra những vành đai cong vênh, theo một báo cáo trên tạp chí Science vào tháng 9.
Vòng lệch có độ nghiêng lớn nhất nằm ở phần phía trong của đĩa, gần với ba ngôi sao. Nó chứa lượng bụi nặng gấp 30 lần khối lượng Trái Đất, có nghĩa là có đủ điều kiện để sản sinh các hành tinh mới.
GW Orionis là bằng chứng trực tiếp đầu tiên về hiệu ứng xé nhỏ đĩa hình thành hành tinh. Khám phá này làm tăng khả năng tồn tại những ngoại hành tinh quay quanh nhóm sao theo quỹ đạo nghiêng. Ảnh: ESO
Một vụ nổ siêu tân tinh cổ xưa đã tạo ra cấu trúc giống như biểu tượng Pac-Man trong trò chơi điện tử nổi tiếng của Nhật Bản. Vật thể có tên N 63A là kết quả sau khi một ngôi sao khổng lồ sụp đổ dưới sức nặng của chính nó trong Đám mây Magellan Lớn, nằm cách dải Ngân Hà của chúng ta 163.000 năm ánh sáng. Bức ảnh tuyệt đẹp này - chụp bởi kính viễn vọng không gian Hubble - được Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) chia sẻ vào tháng 10. Ảnh: NASA/ESA/HEIC
Sử dụng đài thiên văn vô tuyến bước sóng centimet VLA ở New Mexico, các nhà thiên văn học phát hiện ra rằng chùm tia phản lực (luồng vật chất và năng lượng khổng lồ) phóng ra từ hố đen trung tâm của thiên hà Messier 87 (M87) trải dài tới gần 3.300 năm ánh sáng. Nó được dẫn hướng bởi các đường từ trường hình xoắn ốc xung quanh hố đen. Đây là từ trường dài nhất từng được phát hiện trong một tia phản lực, Đài quan sát Thiên văn Vô tuyến Quốc gia Mỹ cho biết trong một tuyên bố vào tháng này. Ảnh: NRAO/AUI/NSF
Trung tâm của dải Ngân Hà có chức năng giống như một máy gia tốc hạt khổng lồ, bắn các chùm vật chất tích điện, được gọi là tia vũ trụ, ra ngoài không gian với tốc độ tiệm cận ánh sáng.
Khi các thiên văn học cố gắng lập bản đồ mật độ tia vũ trụ gần trung tâm thiên hà, họ phát hiện ra một điều khó hiểu: ngay cả khi trung tâm dải Ngân Hà thổi một cơn bão bức xạ năng lượng cao liên tục vào không gian, một "hàng rào" vô hình nào đó đã ngăn cản phần lớn tia vũ trụ xâm nhập vào bên trong. Nói cách khác, các tia vũ trụ có thể đi ra khỏi trung tâm thiên hà nhưng rất khó đi vào. Nhóm nghiên cứu không hiểu rõ nguồn gốc của rào cản bí ẩn này nhưng suy đoán rằng nó có thể là một mớ hỗn độn của từ trường liên quan đến hố đen trung tâm Sagittarius A* của dải Ngân Hà. Nghiên cứu xuất bản trên tạp chí Nature Communications vào tháng 11. Ảnh: NASA Goddard
Trong một nghiên cứu đăng trên tạp chí Astronomy & Astrophysics vào tháng 10, các nhà khoa học đã công bố phát hiện một "vườn ươm thiên hà", nơi tạo ra các thiên hà tương tự như dải Ngân Hà của chúng ta. Cấu trúc có tên là G237 nằm cách Trái Đất 11 tỷ năm ánh sáng và chứa hơn 60 thiên hà lớn nhỏ liên kết với nhau bằng các sợi khí dài, còn được gọi là mạng vũ trụ. Ảnh: ESA/NASA/NAOJ/ESO
Hai đám mây khí khổng lồ nằm trong dải Ngân Hà này từng được cho là liên kết với nhau, tạo thành cầu nối giữa chòm sao Kim Ngưu (Taurus) và Anh Tiên (Perseus). Tuy nhiên, một nghiên cứu công bố hồi tháng 9 trên tạp chí Astrophysical Journal Letters chỉ ra đó là một "ảo ảnh quang học". Sử dụng các bản đồ 3D với sự hỗ trợ của đài quan sát không gian Gaia, các nhà thiên văn học nhận thấy hai đám mây này trên thực tế nằm xa nhau tới 500 năm ánh sáng. Chúng bị ngăn cách bởi một khoảng không trống rỗng, gọi là hố sâu Perseus-Taurus. Hố sâu này có khả năng được tạo ra bởi một vụ nổ siêu tân tinh mãnh liệt trong quá khứ. Ảnh: Alyssa Goodman/Center for Astrophysics
Hệ Mặt Trời và một số ngôi sao gần đó có thể đang bị mắc kẹt bên trong một đường hầm từ trường khổng lồ, theo báo cáo trên cơ sở dữ liệu arXiv vào tháng 9. Cấu trúc này gồm các tua từ hóa không thể nhìn thấy bằng mắt thường, trải dài 1.000 năm ánh sáng bao quanh hệ Mặt Trời của chúng ta. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra chúng dựa vào phát xạ sóng vô tuyến, bằng các quan sát từ đài thiên văn Dominion ở Canada và kính viễn vọng Villa Elisa của Cơ quan Vũ trụ châu Âu. Ảnh: ESA/Planck Collaboration
Khi một ngôi sao bay quá gần hố đen, lực hấp dẫn cực lớn của hố đen sẽ kéo giãn ngôi sao đó thành hình sợi trước khi nuốt chửng nó, trong một quá trình được gọi là spaghettification hay "mì ống hóa". Vào tháng 5, các nhà khoa học cho biết họ đã lần đầu tiên chứng kiến trực tiếp quá trình phức tạp này, khi một hố đen cách Trái Đất 750 năm ánh sáng và nặng gấp 30 triệu lần Mặt Trời ngấu nghiến một ngôi sao xui xẻo bay qua nó. Sự kiện thảm khốc đã tạo ra các chùm tia sáng quang học, tia X và sóng vô tuyến có thể nhìn thấy rõ ràng thông qua hệ thống kính viễn vọng trên Trái Đất. Ảnh: NASA
