Vingroup gồng mình gánh lỗ cho Vinfast, trở thành bầu sữa nuôi béo một số doanh nghiệp xe hơi của Trung Quốc. Đó là thông tin do chính các doanh nghiệp và truyền thông Trung Quốc loan tải.
Tổng Bí thư Tô Lâm hôm 7 tháng Ba, 2025, tuyên bố “phải xoá bỏ mọi định kiến về kinh tế tư nhân”, đưa ra các giải pháp chiến lược để phát triển kinh tế tư nhân với phương châm “kiên trì thay đổi tư duy tiểu nông, manh mún”.
Tầm nhìn này khác hẳn với ông Nguyễn Phú Trọng trước đây, vốn mang tính chất giáo điều, thường xuyên lo lắng người dân “nhạt đảng khô đoàn”, phai nhạt lý tưởng xã hội chủ nghĩa.
Tuy nhiên, giữa tầm nhìn đúng và khả năng phát triển thực tế là một khoảng cách rất xa.
Chúng ta có thể thấy khoảng cách này khi nhìn vào cách tập đoàn Vingroup sản xuất xe hơi Vinfast, và cách Trung Quốc dùng chiến lược “Vành đai con đường” để “xâm lược kinh tế” trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, ở những quốc gia mà con đường và vành đai này đi qua.
Long Chuang Thượng Hải là ai?
Theo báo cáo tài chính của Công ty cổ phần Thiết kế ô tô Thượng Hải Longchuang năm 2022, công ty này và VinFast bắt đầu hợp tác từ năm 2019. Vậy Long Chuang Thượng Hải là ai?
Công ty Cổ phần Thiết kế Ô tô Long Chuang Thượng Hải (từ đây sẽ gọi tắt là Longchuang Thượng Hải) được thành lập vào năm 2000. Công ty đặt mục tiêu trở thành “trung tâm thiết kế công nghiệp cấp quốc gia”.
Công ty này giới thiệu trên website của mình rằng họ sở hữu năng lực nghiên cứu và phát triển toàn bộ xe theo phương thức "chìa khóa trao tay“. Dịch vụ họ cung cấp cho các doanh nghiệp sản xuất xe hơi bao gồm thiết kế mẫu xe, thân xe, nội thất và ngoại thất, khung gầm, hệ thống điện, phân tích hiệu suất và sản xuất thử nghiệm. Họ cung cấp dịch vụ nghiên cứu và phát triển toàn bộ xe, tư vấn cho một số doanh nghiệp sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc. Longchuang Thượng Hải cho biết công ty đã hoàn thành việc phát triển hơn 400 mẫu xe.
Ban đầu, giao dịch kinh doanh giữa Vinfast và Longchuang Thượng Hải chủ yếu được thực hiện thông qua công ty liên kết của Long Chuang Design là Ding Chuang Auto. Từ năm 2021, Long Chuang Thượng Hải bắt đầu nhận các đơn hàng trực tiếp từ VinFast.
Mắt xích trong “Vành đai Con đường” của Trung Quốc
Báo cáo của công ty Long Chuang Thượng Hải trong hồ sơ niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thâm Quyết, trang 118, nhắc lại bản “Kế hoạch phát triển trung và dài hạn cho ngành công nghiệp ô tô” năm 2017 của Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc.
Theo đó, công ty này khẳng định sẽ phát triển cơ cấu chuỗi cung ứng trong ngành công nghiệp xe hơi, bồi dưỡng một số công ty có khả năng cạnh tranh quốc tế, phát triển chuỗi cung ứng xe hơi của Trung Quốc dọc theo “Vành đai và Con đường” (BRI).
Báo cáo này cũng cho biết Long Chuang Thượng Hải gắn kết mạnh mẽ với chính sách “Vành đai và Con đường”, xây dựng chiến lược xâm nhập vào nền sản xuất công nghiệp xe hơi của các quốc gia dọc theo “Vành đai và Con đường”. Công ty khẳng định họ đã trở thành công ty dẫn đầu trong chiến lược “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc trong ngành sản xuất xe hơi.
Ngoài ra, báo cáo tài chính năm 2023 của Long Chuang Thượng Hải cũng nói rõ thêm chiến lược của họ trong việc xâm nhập vào nền công nghiệp xe hơi của các nước Châu Á, Châu Mỹ Latin. Báo cáo nói việc Việt Nam muốn xây dựng thương hiệu xe hơi Vinfast của riêng họ là cơ hội để công ty Long Chuang Thượng Hải phát triển hơn nữa năng lực công nghiệp phụ trợ trong ngành này. Điều đó giúp cho họ “tập trung vào việc cung cấp các giải pháp nghiên cứu và phát triển toàn diện, từ thiết kế ý tưởng đến ra mắt sản phẩm xe và sản xuất hàng loạt cho các công ty lắp ráp xe hơi”. Điều đó mở ra những cơ hội phát triển to lớn và triển vọng phát triển rộng lớn cho họ.
Theo ông Hồ Như Ý, kể từ những năm 2008, nền kinh tế Trung Quốc đã bộc lộ ra những vấn đề về kết cấu nền kinh tế, vấn đề phát triển liên quan đến thể chế. Họ phải sử dụng biện pháp bơm tiền, xây dựng dự án “một vành đai một con đường” để chuyển dịch sản phảm công nghiệp do sản xuất dư thừa trong nước ra nước ngoài.
Như vậy, “Vành đai con đường” không chỉ là xây cầu, xây cảng, xây đường mà còn là chiến lược thâu tóm năng lực sản xuất công nghiệp ở thị trường nước ngoài.
Long Chuang Thượng Hải là một trong những mắt xích quan trọng trong chiến lược “Vành đai con đường” của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghiệp xe hơi này của họ.
Trong những năm gần đây, VinFast trở thành bầu sữa đáng kể cho Long Chuang Design. Vingroup, công ty mẹ của Vinfast, được thừa hưởng lợi từ chính sách ưu đãi bất động sản của Nhà nước Việt Nam, đã làm gì để phát triển nền công nghiệp của quốc gia hay chỉ đem lại lợi ích cho chiến lược “Vành đai con đường” trong lĩnh vực công nghiệp của Trung Quốc?
VinFast: bầu sữa nuôi béo Longchuang Thượng Hải
Theo báo cáo tài chính của Longchuang Thượng Hải, từ năm 2022, VinFast trở thành khách hàng lớn nhất của công ty Trung Quốc này, với doanh số bán hàng là 133 triệu nhân dân tệ, chiếm 17,52% tổng doanh số. Năm 2023, doanh thu bán hàng của Long Chuang Design từ VinFast tăng lên 249 triệu nhân dân tệ, chiếm 30,78% tổng doanh số. Nếu cộng thêm các đơn hàng liên quan đến VinFast thông qua các công ty liên kết của Long Chuang Thượng Hải thì tổng lợi nhuận năm 2023 từ Vinfast của công ty Trung Quốc này chiếm hơn 50%.
Năm 2024, có một bài phóng sự điều tra trên trang “Tiêu điểm” của báo mạng Sina Trung Quốc đặt vấn đề về tính bền vững của Longchuang Thượng Hải khi Vinfast trở thành khách hàng lớn nhất. Cùng với các số liệu đã dẫn ở trên, bài báo này khẳng định “Vinfast, khách hàng số một trong năm 2022 và 2023, là nhân tố không thể thiếu đóng góp cho sự tăng trưởng của Longchuang Thượng Hải.
Longchuang Thượng Hải nói rằng họ có thỏa thuận bảo mật với Vinfast và không tiết lộ cụ thể lợi nhuận gộp của mình, nhưng trong báo cáo tài chính năm 2023 của công ty này mà RFA có được, họ nói rằng việc Vinfast đóng góp hơn 50% lợi nhuận gộp của công ty đặt ra nhiều rủi ro do lệ thuộc quá lớn vào một khách hàng. Báo cáo tài chính của công ty này cũng cho thấy năm 2023, doanh thu bán hàng của công ty cho Vinfast cao gần gấp bốn lần so với khách hàng lớn thứ hai của họ.
Đó là nỗi lo của một công ty Trung Quốc khi được Vinfast vỗ béo. Họ chưa tìm được bầu sữa nào lớn như vậy để có phương án thay thế khi xảy ra biến động, nhất khi Vinfast ngày càng thua lỗ.
Vậy về phía mình, công ty xe hơi Việt Nam có đặt ra các vấn đề của mình không?
Nguồn lực của Vinfast đến từ Vingroup, một tập đoàn bất động sản, hưởng lợi từ nguồn lực đất đai và tài chính của người dân Việt Nam, nhờ những chính sách ưu đãi của nhà nước Việt Nam đối với bất động sản.
Bầu sữa Vinfast vẫn chưa ngừng tuôn chảy vào Long Chuang. Năm 2024, hai bên đã ký kết thỏa thuận bổ sung VF3, dự án VF3 RHD và dự án nền tảng VF Midibus.
“Mô hình kinh doanh” của Vinfast: há miệng chờ sung
Báo cáo của Long Chuang Thượng Hải gửi Sở Giao dịch chứng khoán Thâm Quyến, Trung Quốc cho biết công ty chuyên thiết kế cho các OEM trong ngành xe hơi (trang 94.) OEM (Original Equipment Manufacturer) là gì? Là những doanh nghiệp không sản xuất sản phẩm cuối mà chỉ sản xuất phụ kiện, cung cấp cho doanh nghiệp láp ráp thành sản phẩm cuối cùng. Vinfast được nêu tên là khách hàng chủ yếu trong chuỗi sản xuất này của họ.
Long Chuang Thượng Hải cung cấp dịch vụ thiết kế toàn bộ xe theo mô hình “chìa khóa trao tay” cho VinFast, bao gồm hai mẫu xe VFe34 và VF5. Còn các công ty xe hơi khác của Trung Quốc như CATL, Gotion High-tech, Dalian Haosen và các doanh nghiệp khác cung cấp pin điện, động cơ và các linh kiện quan trọng khác cho VinFast, dựa trên các thiết kế của Long Chuang.
Mô hình hợp tác này cho phép VinFast không cần làm gì cả, ký vào tờ giấy hợp đồng với Long Chuang, mua phụ tùng theo thiết kế của Long Chuang, lắp ráp, và tung ra thị trường.
Hệ sinh thái công nghiệp xe hơi của Trung Quốc, một mắt xích trong chiến lược “Vành đai con đường” của họ, đã kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất xe của Vinfast.
Nguyễn Quốc Trí, một nhà nghiên cứu, nhà báo độc lập ở Tp. HCM, trao đổi với RFA rằng cả lãnh đạo chính trị và doanh nghiệp lẫn một bộ phận người dân Việt Nam đều đang phấn khởi, lạc quan rằng Việt Nam sẽ trở thành một thế lực công nghiệp đáng gờm. Theo ông, đó là một niềm tin rất thiếu cơ sở.
Ông Nguyễn Quốc Trí nhấn mạnh các mục tiêu phát triển ở Việt Nam thường bị chính trị hóa, trong đó có ngành xe hơi và các ngành khác như internet 5G, bán dẫn, gây ra những cơn “lên đồng tập thể”, như thể Việt Nam sắp trở thành một thế lực công nghệ mạnh mẽ. Nhưng vấn đề là Việt Nam lại rất thiếu nền tảng, từ vốn, nhân lực đến công nghệ nguồn, cơ sở hạ tầng. Đó là lý do người ta chọn cách “đốt cháy giai đoạn”, “ăn xổi ở thì”.” Theo ông Trí, đây không phải là vấn đề riêng của Vinfast mà của cả các công ty khác như FPT (tư nhân), Viettel (nhà nước). Tại sao doanh nghiệp Việt Nam có xu hướng như vậy? Ông giải thích:
“Vì Trung Quốc có thể sản xuất với chi phí rẻ, do họ có lợi thế kinh tế nhờ quy mô. Họ có thể thiết kế mẫu mã đa dạng, đa chủng loại. Các doanh nghiệp Việt Nam thường khó cạnh tranh lại. Cho nên hướng tiếp cận “dễ” và “lười biếng” nhất của một số doanh nghiệp Việt Nam sẽ là là thuê Trung Quốc sản xuất rồi về dán nhãn Việt Nam để thương mại hóa.”
Các câu hỏi đặt ra cho Vinfast
Hệ sinh thái công nghiệp xe hơi của Trung Quốc đã kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất xe của Vinfast. Long Chuang Design chủ yếu cung cấp dịch vụ thiết kế toàn bộ xe. CATL và Gotion High-tech tập trung vào hợp tác trong lĩnh vực pin điện. Một số doanh nghiệp Trung Quốc cung cấp cho VinFast linh kiện.
Việc Trung Quốc thiết kế toàn bộ xe cho Vinfast, đồng thời cung cấp linh kiện xe, giúp VinFast nhanh chóng tung ra các mẫu xe mới mà không cần tri thức, kinh nghiệm, không cần nghiên cứu.
Vinfast có thể bị ảnh hưởng bởi rủi ro chuỗi cung ứng: toàn bộ quá trình thiết kế sản phẩm và sản xuất của Vinfast lệ thuộc vào Trung Quốc. Sự lệ thuộc này lớn đến nỗi Vinfast trở thành khách hàng lớn nhất của Long Chuang Thượng Hải.
Bất chấp tiết kiệm chi phí nghiên cứu, chỉ mua phụ tùng Trung Quốc về láp ráp, tại sao tình trạng thua lỗ của VinFast vẫn nặng nề?
Có lẽ chỉ người trong cuộc mới hiểu được. Năm 2023, một công ty dịch vụ xe hơi có tiếng ở Trung Quốc là Autohome đã nhận xét thẳng thừng về Vinfast rằng hãng xe này vẫn lệ thuộc vào các nhà cung cấp Trung Quốc về các hệ thống cốt lõi và năng lực phát triển kỹ thuật. Autohome đánh giá “không giống như Tesla có năng lực tự nghiên cứu mạnh mẽ, VinFast chỉ là cái vỏ rỗng.” Theo Autohome, đây không phải là cách có thể tiết kiệm chi phí. Ngược lại, sự lệ thuộc này làm cho “VinFast không thể duy trì được giá trị thị trường cao, xét về doanh số bán hàng hay dữ liệu tài chính.”
Việt Nam đặt ra yêu cầu “tỷ lệ nội địa hóa” đối với xe hơi sản xuất trong nước là “30 - 40% vào năm 2020; 40 - 45% vào năm 2025 và 50 - 55% vào năm 2030.” Nhưng thực tế hiện nay, “tỷ lệ này mới đạt bình quân khoảng 7-10%, thấp hơn rất nhiều so với mục tiêu đề ra và so với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Malaysia.”
Câu hỏi đặt ra là nếu vẫn tiếp tục “há miệng Việt Nam, chờ sung Trung Quốc” từ chiến lược “Vành đai con đường” của họ, bao giờ Vinfast có thể thực hiện được mục tiêu phát triển này của quốc gia?
Mẫu xe VF 8 của VinFast gặp phải một số lỗi phần mềm. Các lỗi phần mềm này có thể là nguyên nhân của các vụ tai nạn xe điên (gây tai nạn mất kiểm soát) của Vinfast ở Việt Nam. Trách nhiệm của Vinfast và bên cung cấp (Trung Quốc) tới đâu?
Câu hỏi đặt ra cho chính quyền
Nhà nước Việt Nam muốn bảo hộ nền sản xuất xe hơi trong nước, đánh thuế lên đến 300% bao gồm các loại phí khác lên xe hơi nhập khẩu nguyên chiếc. Một chiếc xe giá 300 triệu khi nhập khẩu vào Việt Nam sẽ có giá gần 900 triệu, gấp 3 lần. Nếu xe Vinfast được thiết kế bởi Trung Quốc, phụ tùng thiết bị của xe được sản xuất bởi Trung Quốc, liệu có thể nói rằng đây là cách ngành công nghiệp xe hơi Trung Quốc bán hàng sang Việt Nam tránh được thuế?
Như trên đã nói, chiến lược “Vành đai con đường” của Trung Quốc không chỉ là xây đường, xây cầu, xây cảng. Nó còn nhắm tới mục tiêu nắm lấy ngành sản xuất công nghiệp của các nước nằm trên con đường đó.
Có thể coi việc Vinfast thuê các doanh nghiệp Trung Quốc làm trọn gói từ thiết kế đến cung cấp linh kiện, còn mình chỉ láp ráp ra sản phẩm cuối, là một mô hình kinh doanh. Mô hình kinh doanh này không có gì mới lạ, cũng không phạm pháp. Nhiều doanh nghiệp làm như vậy.
Cái lạ ở đây là những doanh nghiệp khác ở Việt Nam cũng nhập khẩu linh kiện Trung Quốc về láp ráp thì bị truyền thông nhà nước tấn công dữ dội là “lừa dối khách hàng,” bị chính quyền vào cuộc điều tra. Công ty Asanzo sản xuất ti vi là một ví dụ điển hình.
Asanzo ra đời vào ngày 20/10/2016 với slogan “Bình dân hóa công nghệ”, với mục tiêu cung cấp tivi giá rẻ cho thị trường nông thôn. Công ty này cũng "lớn nhanh như thổi“, tương tự Vinfast. Asanzo từng nằm trong top 3 thị trường điện tử Việt Nam, cạnh tranh ngang ngửa với các hãng ti vi nước ngoài.
Giữa năm 2019 khi Asanzo bị báo chí Việt Nam điều tra và cáo buộc là "hàng Trung Quốc đội lốt hàng Việt“. Chính quyền vào cuộc điều tra quy trình sản xuất của Asanzo. Năm 2024, ông Phạm Văn Tam, chủ công ty Asanzo bị bắt vì tội trốn thuế.
Ông Phạm Văn Tam, chủ tịch Asanzo, thừa nhận việc sử dụng linh kiện Trung Quốc nhưng cho rằng Asanzo chỉ lắp ráp tại Việt Nam nên ghi “Xuất xứ Việt Nam” thay vì “Made in Vietnam”.
Câu hỏi đặt ra là bao giờ báo chí Việt Nam sẽ điều tra về xuất xứ sản phẩm xe Vinfast và đặt câu hỏi với Vinfast câu hỏi họ đã từng hỏi Asanzo? Bao giờ chính quyền Việt Nam sẽ điều tra về quy trình sản xuất xe của Vinfast như họ đã làm với Asanzo?
Trao đổi với RFA, ông Hồ Như Ý, nhà nghiên cứu độc lập về Trung Quốc ở Ba Lan, cho rằng với chính sách hiện tại, Việt Nam sẽ trượt từ hố này sang hố khác chứ không thoát ra được. Nền công nghiệp và khoa học nội địa “sẽ chết thẳng cẳng” nếu không xây dựng được một thể chế luật pháp minh bạch, tôn trọng tài sản tư hữu, nâng cao nhận thức về tinh thần thượng tôn pháp luật đối với bộ máy công quyền, hệ thống tư pháp, lập pháp, hành pháp độc lập và có năng lực. Theo ông Hồ Như Ý, đó là nền tảng thể chế để có thể vực dậy được lĩnh vực công nghệ và đầu tư mạo hiểm.
