Philippines hôm 11/3 đã bắt giữ cựu Tổng thống Rodrigo Duterte theo yêu cầu của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC), một bước tiến lớn trong cuộc điều tra của cơ quan này về hàng nghìn vụ giết người trong "cuộc chiến chống ma túy" đẫm máu đã định hình nên nhiệm kỳ tổng thống của ông.

Ông Duterte, cựu thị trưởng đã lãnh đạo Philippines từ năm 2016 đến năm 2022, đã bị phát lệnh bắt giữ khi trở về từ Hong Kong tại sân bay chính của Manila và hiện đang bị giam giữ, văn phòng của người kế nhiệm ông là Ferdinand Marcos Jr cho biết trong một tuyên bố.

"Cuộc chiến chống ma túy" là chiến dịch đặc trưng của ông Duterte đã đưa cựu công tố viên thất thường, chuyên chống tội phạm, lên nắm quyền vào năm 2016 và ông đã sớm thực hiện những lời hứa trong các bài phát biểu cay độc rằng sẽ giết hàng nghìn kẻ buôn bán và sử dụng ma túy.

Nếu được chuyển đến The Hague, ông có thể trở thành cựu nguyên thủ quốc gia đầu tiên của Châu Á phải ra hầu tòa tại ICC.

Ông Duterte đã nhấn mạnh rằng ông đã yêu cầu cảnh sát chỉ giết người để tự vệ và đã nhiều lần bảo vệ cuộc đàn áp, nói rằng ông sẵn sàng "thối rữa trong tù" nếu điều đó có nghĩa là giải phóng Philippines khỏi ma túy.

Trong một video được con gái ông là Veronica Duterte đăng tải trên Instagram từ Căn cứ Không quân Villamor của Manila, nơi ông bị giam giữ, cựu lãnh đạo đã đặt câu hỏi về lý do bắt giữ ông.

"Luật là gì và tôi đã phạm tội gì?" ông nói trong video. Không rõ ông đang nói chuyện với ai.

"Tôi bị đưa đến đây không phải do tôi tự nguyện, mà là do người khác. Bây giờ các người phải trả lời về việc tước đoạt quyền tự do".

Văn phòng tổng thống vẫn chưa làm rõ các bước tiếp theo đối với ông Duterte và hiện vẫn chưa rõ ICC đã buộc tội ông về tội gì.

Theo cảnh sát, 6.200 nghi phạm đã bị giết trong các hoạt động chống ma túy mà họ cho biết đã kết thúc bằng các cuộc đọ súng. Nhưng các nhà hoạt động cho biết rằng số người thực sự thiệt mạng trong cuộc đàn áp của ông Duterte còn lớn hơn nhiều, với hàng nghìn người sử dụng ma túy ở khu ổ chuột, một số người có tên trong "danh sách theo dõi" của cộng đồng, bị giết trong những hoàn cảnh bí ẩn.

Công tố viên của ICC nói rằng có tới 30.000 người có thể đã bị cảnh sát hoặc những cá nhân không xác định giết chết.

Cảnh sát đã bác bỏ cáo buộc từ các nhóm nhân quyền về các vụ hành quyết có hệ thống và che đậy.

Việc bắt giữ ông Duterte diễn ra sau nhiều năm ông khiển trách và chế giễu ICC kể từ khi ông đơn phương rút Philippines khỏi hiệp ước thành lập tòa án vào năm 2019 khi tòa án này bắt đầu xem xét các cáo buộc về các vụ giết người có hệ thống đối với những kẻ buôn bán ma túy dưới sự giám sát của ông.

ICC đang điều tra các cáo buộc tội ác chống lại loài người và cho biết họ có thẩm quyền điều tra các tội ác bị cáo buộc xảy ra khi một quốc gia là thành viên. Philippines đã từ chối hợp tác nhưng chính quyền Marcos đã thay đổi chiến thuật vào tháng 11 và bắt đầu ra dấu hiệu rằng họ sẽ tuân thủ nếu lệnh bắt giữ được ban hành.

Hạ viện Hoa Kỳ do đảng Cộng hòa kiểm soát ấn định cuộc bỏ phiếu vào thứ Ba (11/3) về dự luật duy trì nguồn tài chính cho chính phủ và ngăn chặn việc đóng cửa một phần, trong bối cảnh Washington đang bị rung chuyển bởi những động thái nhanh chóng của Tổng thống Donald Trump nhằm cắt giảm các cơ quan liên bang.

Ủy ban Quy tắc Hạ viện trình dự luật này lên toàn thể hạ viện vào tối thứ Hai (10/2), mở đường cho cuộc bỏ phiếu có khả năng sẽ diễn ra rất sít sao vào thứ Ba (11/3) để gia hạn nguồn tài trợ cho chính phủ sau nửa đêm thứ Sáu (14/3), khi ngân sách sắp hết hạn.

Gói này cũng sẽ phải được Thượng viện thông qua trước khi Tổng thống Trump có thể ký thành luật.

Lãnh đạo đảng Dân chủ tại Hạ viện đang thúc giục các thành viên cấp cơ sở của mình phản đối biện pháp này. Trong khi đó, Fox News đưa tin, ông Trump đã liên lạc với một số nhà lập pháp Cộng hòa đang phân vân để giành được sự ủng hộ của họ, một dấu hiệu cho thấy Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson tính đến ngày 10/3 có thể vẫn chưa giành được đủ số phiếu để thông qua.

Những người ủng hộ lập luận rằng Hạ viện phải thông qua dự luật này để tiếp tục chương trình nghị sự của ông Trump về việc cắt giảm thuế toàn diện và tăng cường chi tiêu cho thực thi luật nhập cư và quân đội. Ông Trump đã lên tiếng ủng hộ dự luật này.

Nếu tất cả các đảng viên Dân chủ tại Hạ viện phản đối dự luật, ông Johnson sẽ phải đảm bảo rằng tất cả các đảng viên Cộng hòa đều ủng hộ dự luật này để đảm bảo dự luật được thông qua.

“Đó không phải là điều chúng ta có thể ủng hộ”, Lãnh đạo đảng Dân chủ tại Hạ viện Hakeem Jeffries nói với các phóng viên, đồng thời cho biết đảng của ông sẽ không “đồng lõa” trong những gì ông cho là cắt giảm các chương trình an sinh xã hội được đưa vào dự luật dài 99 trang.

Dự luật bao gồm chi tiêu tùy ý, các chức năng như thực thi pháp luật và kiểm soát không lưu, và chiếm khoảng ¼ trong ngân sách liên bang trị giá khoảng 6,75 nghìn tỷ đôla. Dự luật này cũng bao gồm chi tiêu cho chương trình hưu trí An sinh xã hội và hơn 1 nghìn tỷ đôla mỗi năm cho các khoản thanh toán lãi suất cho khoản nợ 36 nghìn tỷ đôla đang tăng của chính phủ.

Theo các trợ lý lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện, dự luật này sẽ tăng chi tiêu quốc phòng khoảng 6 tỷ đôla trong khi giảm chi tiêu phi quốc phòng khoảng 13 tỷ đôla. Dự luật cũng sẽ duy trì lệnh đóng băng 20 tỷ đôla cho Sở Thuế vụ Nội địa được đưa vào dự luật tạm thời vào tháng 12.

Các nhà lập pháp sẽ phải đối mặt với thời hạn nghiêm trọng hơn vào cuối năm nay khi họ phải giải quyết mức trần nợ tự áp đặt của mình hoặc có nguy cơ vỡ nợ thảm khốc sẽ làm rung chuyển nền kinh tế thế giới.

Lần đóng cửa chính phủ gần đây nhất kéo dài hơn 35 ngày vào cuối năm 2018 và đầu năm 2019, trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Việc các nhà lập pháp liên tục đưa ra những lời lẽ gay gắt về việc đóng cửa chính phủ và mức trần nợ đã gây tổn hại đến khả năng tín dụng của Hoa Kỳ.

Khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố hôm 4/3 rằng ông đã thành lập một văn phòng mới tại Nhà Trắng để "hồi sinh" ngành đóng tàu quân sự và tàu thương mại của Hoa Kỳ, ông đã làm nổi bật những lời kêu gọi lâu nay nhằm khắc phục ngành công nghiệp đang gặp khó khăn mà ông cho là rất quan trọng đối với an ninh quốc gia. Lời kêu gọi thúc giục của ông là đóng thêm tàu "rất nhanh và rất sớm" được đưa ra vào thời điểm cạnh tranh chiến lược gia tăng với Trung Quốc.

"Ngành đóng tàu của chúng ta hiện đang bị thu hẹp đến mức tối thiểu", Tư lệnh Thủy quân Lục chiến Eric Smith nói với VOA trong một cuộc phỏng vấn độc quyền tại Lầu Năm Góc vào cuối năm ngoái.

Tình trạng yếu kém của ngành đóng tàu và bảo dưỡng tàu của Hoa Kỳ, cùng những rủi ro mà chúng gây ra cho quân đội, đã được chia sẻ với VOA thông qua hơn một chục cuộc phỏng vấn với các quan chức quân sự và công nghiệp của Mỹ trong nhiều tháng và được thực hiện trước thông báo trên của ông Trump.

Hải quân Hoa Kỳ vẫn được coi là lực lượng hùng mạnh nhất thế giới khi nói đến hỏa lực và trọng tải, nhưng số lượng tàu của Hải quân Mỹ đã tụt hậu so với Trung Quốc. Hoa Kỳ có 296 tàu trong hạm đội của mình, trong khi Trung Quốc đang trên đà vượt qua con số 400 tàu trong năm nay.

Hạm đội đang thu hẹp

Mặc dù Hải quân Hoa Kỳ đặt mục tiêu tăng quy mô hạm đội, nhưng trong những năm gần đây, số lượng tàu đã giảm. Ngân sách năm ngoái chỉ tài trợ cho 6 tàu mới của Hải quân, trong khi loại biên 15 tàu khỏi hạm đội, với mức giảm là 9. Kế hoạch ngân sách tài khóa 2025 tài trợ cho 6 tàu mới trong khi loại biên 19 tàu, với mức giảm là 13.

Nguồn sống cho các công ty khổng lồ trong ngành hàng hải như BAE có trụ sở tại Anh, Huntington Ingalls Industries (HII) và Fairbanks Morse Defense có trụ sở tại Mỹ hầu như chỉ thông qua quân đội Hoa Kỳ. Các nhà lãnh đạo ngành cho biết họ có không gian để đóng và sửa chữa thêm tàu nhưng các hợp đồng của Hải quân rất khan hiếm.

"Chúng tôi đang hoạt động ở mức khoảng một nửa công suất", Brad Moyer, phó chủ tịch của BAE Systems Ship Repair cho biết. Mặc dù công ty này là một trong những công ty sửa chữa tàu lớn nhất tại Hoa Kỳ, nhưng khi VOA đến thăm xưởng Norfolk của BAE tại Virginia vào tháng 11, hầu hết các không gian neo đậu tàu đều trống rỗng.

Nhu cầu đóng tàu đã dao động mạnh do các chiến lược lập ngân sách của Hải quân, tạo ra bầu không khí thịnh vượng hoặc đói kém trong ngành, làm thu hẹp chuỗi cung ứng.

"Có hàng nghìn nhà cung cấp đã phá sản và đây là rủi ro thực sự", George Whittier, CEO của Fairbanks Morse Defense, nói với VOA. Công ty này là nhà sản xuất động cơ lớn nhất ở Bắc và Nam Mỹ và là công ty duy nhất cung cấp các động cơ lớn nhất được sử dụng trong các tàu chiến đổ bộ của quân đội. Mỗi động cơ có kích thước bằng một chiếc xe buýt trường học nhỏ.

"Chúng ta nên có hai nhà cung cấp động cơ. Nhưng thực tế là, nếu Hải quân chỉ đóng sáu tàu một năm, thì sẽ rất khó để giữ một nhà cung cấp động cơ hoạt động, chứ đừng nói đến hai. Chúng ta sẽ phải phát triển để thoát khỏi tình trạng này, và đó là cách duy nhất chúng ta có thể làm được", ông Whittier cho biết.

Không chỉ có ông Whitter lo ngại như vậy. VOA đã tìm thấy nhiều ví dụ về các công ty là nhà cung cấp duy nhất cho các bộ phận tàu cụ thể. Quân đội Hoa Kỳ và những nhà lãnh đạo khác trong ngành cho biết họ lo lắng sẽ không có nguồn cung cấp phụ tùng dự phòng nếu nhiều doanh nghiệp trong ngành phá sản. Và những nhà cung cấp còn tồn tại cho biết khi hoạt động kinh doanh không ổn định, sẽ mất nhiều thời gian hơn để cung cấp phụ tùng và chi phí mua vật liệu cũng cao hơn.

Quyền Tham mưu trưởng Hải quân, Đô đốc Jim Kilby, trong khi ủng hộ một hạm đội lớn hơn, cho biết ông không có ngân sách để thay thế tất cả các tàu và tàu ngầm cũ của mình, chứ đừng nói đến việc mở rộng lực lượng.

"Khi chúng tôi có một tàu mới, chúng tôi sẽ thay thế một tàu cũ, vì tàu cũ mất nhiều chi phí và khó bảo trì hơn", ông cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây.

Trì hoãn bảo trì, sa thải

Sự trì hoãn hợp đồng quân sự và hủy bỏ dự án đã dẫn đến việc sa thải. Mặc dù BAE là một trong những công ty lớn nhất trong ngành, xưởng đóng tàu Bờ Tây của công ty đã sa thải gần 300 nhân viên vào năm 2023 do thiếu việc làm.

Tại thành phố Norfolk, ở Bờ Đông nước Mỹ, số lượng tàu của Hải quân để sửa chữa đã giảm từ 44 tàu cách đây khoảng một thập kỷ xuống còn chưa đến 30 tàu hiện nay. Theo các quan chức cho biết, khoảng 60% lực lượng lao động đã bị cho nghỉ việc trong thời gian đó.

Kết quả là, theo Tướng Smith, lực lượng lao động bị suy giảm khi không tập trung vào đóng tàu.

"Không có ai lớn lên với nghề đóng tàu. Có thợ hàn, thợ lắp ráp hơi nước và thợ điện, nhưng nếu không có công việc ổn định cho họ, họ sẽ đi làm cho Harley-Davidson hoặc Ford Motor Company hoặc Chevy hoặc bất kỳ chỗ nào khác", ông nói.

Ông Whittier và ông Moyer đổ lỗi cho quá trình lập ngân sách tại Quốc hội Mỹ, cùng với cách Hải quân Hoa Kỳ xây dựng cơ cấu bảo dưỡng tàu của mình.

"Hệ thống bị hỏng", ông Whittier nói.

Quốc hội đã không thông qua ngân sách đúng hạn kể từ năm 2019. Khi các nghị quyết tiếp tục (CR) được sử dụng để tài trợ cho chính phủ, các dự án mới không thể được bắt đầu. Trong trường hợp ngân sách tài khóa 2024, Quốc hội đã tài trợ cho chính phủ bằng CR trong nửa năm, mà theo ông Whittier cho biết điều này cho các công ty sáu tháng để làm khối lượng công việc của 12 tháng.

"Cuối cùng, không chỉ là một thách thức lớn về cách điều hành một công ty, mà còn là một thách thức lớn đối với Hải quân khi cố gắng tìm ra cách họ thực hiện việc bảo trì. … Điều này làm cho tất cả mọi người thấy nản chí", Tổng giám đốc điều hành Fairbanks Morse Defense nói với VOA.

Thượng nghị sĩ Mark Kelly, một thành viên của Ủy ban Dịch vụ Vũ trang của Thượng viện Mỹ, cũng cho rằng CR là dở, đồng thời nói thêm rằng điều tồi tệ duy nhất là đóng cửa chính phủ.

"Mọi người luôn cố đổ lỗi cho người khác, nhưng tôi chỉ muốn nói rằng, chúng ta đã mất tập trung vào vấn đề này", ông nói thêm.

Ngành đóng tàu chật vật

Ngoài ra, còn có sự thiếu hụt lao động lành nghề cần thiết để duy trì hoạt động của ngành đóng tàu.

Xưởng đóng tàu Huntington Ingalls Industries (HII) tại Pascagoula ở Mississippi, dọc theo bờ biển Vịnh Hoa Kỳ, là xưởng đóng tàu duy nhất tại Mỹ đóng hai loại tàu chiến đổ bộ của Hải quân: gồm Tàu đổ bộ trực thăng tấn công (LHA) trông giống như tàu sân bay mini và bến tàu đổ bộ (LPD) nhỏ hơn.

HII cũng đóng tàu khu trục hạm của Hải quân và tàu tuần tra của Cảnh sát biển.

Kari Wilkinson, phó chủ tịch điều hành tại HII, cho biết việc duy trì biên chế ở mức hơn 11.000 công nhân vốn cần thiết cho việc đóng tàu tuần tra, tàu khu trục hạm và tàu đổ bộ đang trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là trong nền kinh tế hậu đại dịch.

Chỉ vài năm trước, xưởng đóng tàu có thể trả lương cao hơn nhiều so với các công việc khác trong khu vực không yêu cầu bằng đại học. Bây giờ, Wilkinson cho biết họ đang cạnh tranh với tất cả mọi người, từ những nhà cung cấp cà phê đến các nhà hàng thức ăn nhanh.

"Tình cảnh lương bổng đã thay đổi. Không còn khoảng cách lớn như vậy nữa", bà Wilkinson nói với VOA.

Theo bà Wilkinson, kết quả là HII hiện mất đi lượng công nhân theo tỷ lệ cao gấp đôi so với trước đại dịch.

Để tiết kiệm tiền vật liệu, Quốc hội đã cho phép quân đội mua 4 tàu đổ bộ từ HII cùng một lúc, một động thái được gọi là mua theo khối nhiều tàu. Việc mua chúng với số lượng lớn đã giúp Lầu Năm Góc tiết kiệm được 900 triệu USD.

"Đó là một chiến thắng lớn đối với chúng tôi", Tướng Smith cho biết.

Bây giờ, HII phải tìm ra cách giữ chân lực lượng lao động của mình tốt hơn. Để làm cho nơi làm việc hấp dẫn hơn, HII đã đầu tư vào hệ thống điều hòa không khí và các tấm che lớn để bảo vệ công nhân khỏi các yếu tố như ánh nắng mặt trời nóng bức của Mississippi. Bà Wilkinson cho biết, xưởng đóng tàu Pascagoula đã tuyển dụng 7.000 người trong hai năm qua, nhưng sẽ cần tuyển thêm khoảng 1.000-2.000 người mỗi năm để hoàn thành các đơn đặt hàng đóng tàu mới.

"Chúng ta phải tìm cách trả cho mọi người mức lương cạnh tranh phù hợp với loại công việc họ đang làm," TNS Kelly nói với VOA.

Vận chuyển thương mại

Quốc hội dự kiến sẽ tăng ngân sách quân sự để tăng nguồn lực cho tình trạng thiếu hụt đóng tàu.

Nhưng TNS Kelly nói với VOA rằng vận chuyển thương mại của Hoa Kỳ cũng cần được cứu vãn.

"Chúng ta đã đi từ 10.000 tàu trong Thế chiến II tới 85 tàu ngày nay. Vì vậy, trong trường hợp khẩn cấp, trong trường hợp xung đột với một đối thủ ngang hàng, chúng ta khá hạn chế về khả năng đưa tất cả các nguồn cung cấp, thiết bị và quân đội đó qua đại dương", ông nói.

Hoa Kỳ đóng khoảng 5 tàu thương mại mỗi năm. Trung Quốc đóng hơn 1.000 tàu.

"Họ có một xưởng đóng tàu, chỉ một xưởng đóng tàu, lớn hơn tất cả các xưởng đóng tàu của chúng ta cộng lại", TNS Kelly nói với VOA.

Vào tháng 12, ông Kelly đã giới thiệu ra Quốc hội luật lưỡng đảng có tên là Đạo luật Tàu thuyền vì nước Mỹ. Dự luật này nhằm mục đích tăng đội tàu thương mại của Hoa Kỳ thêm 250 tàu trong 10 năm, và điều này cũng sẽ tăng chuỗi cung ứng cho tàu quân sự.

"Bạn sẽ không thực sự nghĩ rằng hai thứ đó có liên quan đến nhau. Nhưng chúng có liên quan rất chặt chẽ", vị thượng nghị sĩ nói. "Rất nhiều bộ phận lắp vào tàu sân bay của Hoa Kỳ, một số bộ phận tương tự cho các hệ thống đó cũng giành cho tàu thương mại".

Dự luật kêu gọi các ưu đãi về thuế, cùng với phí đối với hàng hóa nhập vào Mỹ, để giúp các nhà đóng tàu tăng năng lực của họ.

TNS Kelly cho biết các điều khoản của dự luật không gây ra nợ và không làm tăng thêm thâm hụt hàng năm cho ngân sách chính phủ.