Ở hơn 10 trang trong, loạt bài viết của Le Monde nói về : « Damas : Giữa niềm hy vọng và nỗi lo », « 12 ngày lật đổ chế độ Syria », « Al Joulani : nhân vật quyền lực mới của Syria », « Trục kháng chiến bị rung chuyển mạnh do Al Assad bị lật đổ », « Bachar Al Assad, kẻ độc tài vô đạo dức và tàn bạo » ; « Đối phó với Bachar Al Assad là 13 năm liên tục chần chừ, do dự của các cường quốc ».

Matxcơva loay hoay che giấu sự thật

Riêng về Nga, đồng minh chủ chốt của chế độ Damas vừa bị lật đổ, Le Monde nhận định đây là « Một thất bại quy mô lớn cho nước Nga của Putin ».

Chính quyền Nga bị đặt trước « sự đã rồi », chấp nhận để vị tổng thống Syria bị lật đổ và gia đình ông sang Matxcơva tị nạn chính trị. Nhưng ở sứ quán Syria tại Matxcơva, lá quốc kỳ chính thức của Syria dưới chế độ Bachar Al Assad đã bị thay thế bằng cờ của lực lượng đối lập. Cho đến nay, Bachar Al Assad vẫn chưa xuất hiện trước công chúng, dù đã sang Nga từ hôm 30/11, khi Aleppo rơi vào tay phe nổi dậy. Bản thân tổng thống Putin cũng không có phát biểu nào.

Matxcơva gần như « câm lặng », cứ như thể không có chuyện gì xảy ra, con trai cả của Bachar Al Assad dường như đã bảo vệ luận án tiến sĩ về khoa học vật lý và toán học hôm 29/11 tại Đại học nhà nước Nga ở Matxcơva. Cả giới chức và các nhà phân tích đều không muốn bình luận về sự sụp đổ của Bachar Al Assad.

Le Monde nhấn mạnh là cả điện Kremlin và ngành ngoại giao Nga đều chỉ đưa ra những tuyên bố ở mức « tối thiểu ». Phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Nga, Maria Zakharova, hôm Chủ Nhật phát biểu : « Assad đã quyết định từ chức tổng thống và rời khỏi đất nước, ra chỉ thị tiến hành chuyển giao quyền lực một cách hòa bình », nhưng không cho biết thêm chi tiết. Phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Nga chỉ nói là quyết định ra đi của tổng thống Syria được đưa ra « sau các cuộc thương lượng giữa Bachar Al Assad và một số người tham gia ở mức độ nào đó vào cuộc xung đột vũ trang trên lãnh thổ Syria ».

Đối với Le Monde, điều này có nghĩa đây là một quyết định được đưa ra cùng với Matxcơva, thậm chí là do Matxcơva đưa ra. Ngành ngoại giao Nga, vốn quen bảo vệ đồng minh Al Assad bằng mọi giá, đang vất vả che giấu tầm mức  thất bại của chế độ này.

Về tác động đối với Nga, Le Monde lưu ý về sự giảm sút trong khả năng hoạt động quân sự của Nga tại Syria, đặc biệt là hầu như không hoạt động trong gần 10 ngày được cho là đã định đoạt số phận của Bachar Al Assad. Quyết định chính trị của Nga chịu tác động từ thực tế quân sự: quân đội Nga, được huy động trên mặt trận Ukraina, đã phải giảm mạnh hoạt động ở Syria, nhất là trên không. Chỉ những tướng lĩnh kém cỏi mới bị điều đến Syria. Kết quả : Các căn cứ quân sự của Nga trên lãnh thổ Syria lần lượt bị lực lượng nổi dậy uy hiếp.

Le Monde trích dẫn một nhà ngoại giao phương Tây ở Matxcơva : « Sự sụp đổ của Assad, đồng minh mà Matxcơva đặt cược rất nhiều và ủng hộ từ lâu nay, giờ đây là một thất bại nghiêm trọng đối với điện Kremlin, bởi vì về chiến lược, Nga có nguy cơ mất các căn cứ quân sự. Về ngoại giao, Nga mất ảnh hưởng trong khu vực theo hướng có lợi cho Thổ Nhĩ Kỳ và Iran. »

Tatiana Kastouéva-Jean, lãnh đạo Trung tâm Nga - Á Âu, thuộc Viện Quan hệ Quốc tế Pháp, phân tích : « Những gì đang xảy ra ở Syria là một thất bại chiến lược trong khu vực và là một sự sỉ nhục đối với nước Nga. Đây là một thất bại đối với cả quân đội và các cơ quan tình báo Nga. Thất bại này có thể so sánh với kế hoạch rút quân Mỹ khỏi Afghanistan » hồi tháng 08/2021.

Chiến tranh Ukraina làm suy yếu lợi ích Nga trên thế giới

Báo Công Giáo La Croix hôm nay cũng quan tâm nhiều đến hồ sơ Syria, nhưng tập trung vào tác động của việc lật đổ tổng thống Assad đối với sự cân bằng lực lượng trong khu vực, qua hàng tít chính trang nhất « Trung Đông : Sóng hiệu ứng ». Trong khi Israel tập trung lực lượng tại cao nguyên Golan thì Thổ Nhĩ Kỳ coi đây là cơ hội để phục vụ lợi ích của chế độ Ankara, còn Iran phải tự bảo vệ lợi ích của Teheran trước sự sụp đổ của « trục kháng chiến » chống Israel.

Liên quan đến Nga, tương tự Le Monde, La Croix nói đến « Sự thất bại mới của Nga ». Sự sụp đổ của Al Assad là một minh chứng mới về việc cuộc chiến xâm lược Ukraina đã làm suy yếu lợi ích của Nga tại nhiều khu vực trên thế giới. Cho dù vẫn còn quá sớm để nói về vị thế của Nga ở Syria thời hậu Assad, nhưng chắc chắn sự sụp đổ của chế độ Damas sẽ gây nguy hiểm cho bộ máy quân sự - chiến lược của Nga ở Địa Trung Hải và Trung Đông.

Hiện giờ chưa biết liệu Nga có thể duy trì được căn cứ không quân Hmeimim, mở cửa vào năm 2015, và căn cứ hải quân Tartous, có tầm quan trọng lớn đối với năng lực phóng tên lửa. Anton Mardasov, nhà nghiên cứu hợp tác với Viện Trung Đông, cho biết : « Rời khỏi Syria có nghĩa là Matxcơva trên thực tế sẽ rút quân khỏi Trung Đông, và sẽ có hàng loạt vấn đề hậu cần về kết nối với châu Phi ».

Hôm 09/12, điện Kremlin cho rằng thảo luận về việc duy trì hai căn cứ này với chính quyền Syria tương lai là « điều cần thiết ». Kênh truyền thông độc lập Agentstvo nhấn mạnh là các kênh truyền hình Nga từ hôm Chủ Nhật đã ngừng gọi lực lượng nổi dậy là « những kẻ khủng bố », cho thấy một sự thay đổi đường hướng.

Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Anton Mardasov nói : « Tôi không chắc là phe đối lập (Syria) quan tâm », đồng thời nhận định phe nổi dậy Syria sẽ không quên các vụ đánh bom của Nga. Những căn cứ của Nga tại Syria cũng được Matxcơva sử dụng trong cuộc đối đầu với NATO. Nếu không đạt được nhiều lợi ích về kinh tế và chính trị, có lẽ tân chính quyền Syria sẽ không muốn tham gia vào một cuộc đối đầu như vậy.

Nhà tù : Góc khuất « địa ngục » của chế độ Assad

Cũng như Le Monde và La Croix, báo Libération dành cả trang nhất, bài xã luận và nhiều trang bài cho sự sụp đổ của dòng tộc Al Assad sau 53 năm cai trị đất nước Syria, gọi đây là thất bại địa chính trị quy mô lớn và mới nhất của Nga, và nhận định « Assad bị lật đổ, vầng hào quang quanh Putin trở nên nhạt nhòa ».

Thế nhưng, khác với các báo đồng nghiệp, Libération giới thiệu bài phóng sự của đặc phái viên Arthur Saradin tại Damas về một « góc khuất » của chế độ Assad : các nhà tù, nơi những tù nhân bị tra tấn kinh hoàng một cách có hệ thống như dưới thời phát xít. 

Nhà tù khủng khiếp nhất là ở Sednaya, cách Damas khoảng 30 km. Đây còn không xứng đáng được gọi là nhà tù, mà phải gọi là « địa ngục », « lò sát sinh » gồm nhiều tầng dưới lòng đất, nơi hàng chục ngàn đàn ông, phụ nữ bị hành quyết trong đớn đau kinh hoàng.

Một số nơi mà nhiều người đã « không dám nhìn » vì quá khiếp đảm, được phóng viên Libération nhắc tới, cũng chính là những nơi mang tính biểu tượng của chế độ Bachar Al Assad : cơ quan tình báo, an ninh khu vực và an ninh nhà nước.   

Còn phủ tổng thống, xa hoa lộng lẫy với đá cẩm thạch và vàng, từng là nơi an toàn nhất Syria, nay là minh chứng cho sự đối lập thực tế trong 13 năm chiến tranh : nhiều người dân Syria không có nước để uống, không có bánh mỳ để ăn, còn cuộc sống của Al Assad thì phủ đầy vàng bạc.

Chiến tranh Ukraina : Ngày càng nhiều binh sĩ từ bỏ vị trí

Không quên đề tài chiến tranh Ukraina, Libération nói đến một thực tế đáng lo ngại tại quốc gia đang phải gồng mình chống quân Nga xâm lược : ngày càng có nhiều binh sĩ « từ bỏ vị trí » chiến đấu. Libération gọi đây là những « người vắng mặt ở chiến trường ». Nhiều quân nhân sau một thời gian điều trị ở bệnh viện, thấy mình được phân công về gần chiến tuyến nên đã không đến nhận nhiệm vụ.

Tuy nhiên, thông tín viên báo Libération tại Ukraina cho biết nhiều binh sĩ khẳng định họ vẫn có khả năng chiến đấu, vẫn có động lực tham chiến, chỉ là họ không muốn chiến đấu trong lực lượng bộ binh. Có người cay đắng chỉ trích thái độ của các chỉ huy mang tinh thần Xô Viết, chơi đùa với tính mạng binh lính, khi điều quân lên tuyến đầu mà không trang bị cho họ, không bảo đảm kết nối radio, các binh sĩ cũng không biết địch tấn công từ hướng nào …

Những khó khăn trong động viên quân khiến nhiều vị chỉ huy chỉ vì muốn bảo đảm đủ quân số mà phớt lờ tình trạng bệnh tật của các binh sĩ và tình hình của các đội quân.

Lệ thuộc vào hàng Trung Quốc, Ấn Độ thay đổi chiến lược

Báo kinh tế hôm nay cũng quan tâm đến hồ sơ Syria nhưng hướng sự chú ý của độc giả tới công cuộc chuyển giao quyền lực đầy thách thức, nguy cơ sụp đổ của đồng tiền quốc gia Syria. Về di dân, Les Echos nói đến tình trạng châu Âu đóng sập cánh cửa với di dân Syria : Đức, Thụy Điển, Đan Mạch ngay lập tức ngưng xét hồ sơ xin tị nạn của người Syria, Pháp dự kiến làm tương tự, Áo thậm chí ra lệnh trục xuất di dân Syria.

Thời sự Pháp, với tâm điểm là vụ chính phủ Barnier đổ, cũng được Les Echos tiếp tục lưu ý.

Nhìn sang châu Á, Les Echos có bài phân tích về quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc : « Ấn Độ buộc phải theo đường lối thực tế trước bài toán khó về Trung Quốc ». Thâm hụt thương mại của Ấn Độ với Trung Quốc đã tăng gần gấp đôi, từ 46 tỷ đô la vào năm 2020 lên thành 85 tỷ đô la, đặt ra vấn đề về tự chủ của quốc gia.

Theo Oxford Economics, trong lĩnh vực điện tử, máy công cụ, hóa chất và dược phẩm, 1/3 lượng hàng Ấn Độ nhập khẩu là từ Trung Quốc. Sự thâm hụt  thương mại này phần nào là do sự yếu kém của ngành công nghiệp Ấn Độ. Tỷ trọng của công nghiệp trong nền kinh tế đang giảm dần, bắt nguồn từ việc thiếu vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển cũng không đủ. Và hệ quả là Ấn Độ buộc phải nhập khẩu từ Trung Quốc các sản phẩm mà họ có thể tự sản xuất trong nước, ví dụ 70 % pin mặt trời.

Nghiên cứu kinh tế thường niên của các chuyên gia của chính phủ Ấn Độ giải thích : « Để thúc đẩy nền sản xuất của Ấn Độ và sự hội nhập vào hệ thống sản xuất tạo giá trị trên toàn cầu, Ấn Độ kết nối với chuỗi sản xuất của Trung Quốc là điều không thể tránh khỏi », giúp tạo hàng triệu việc làm tại Ấn Độ, cho dù có xung đột với Trung Quốc ở dãy Himalaya.

Giới doanh nghiệp Ấn Độ cũng được cho là đã gây áp lực để chính phủ Ấn Độ thiết lập mối quan hệ hợp tác với Trung Quốc, bởi vì chính sách của Delhi đối với Bắc Kinh, trong đó có ngăn chặn đầu tư của Trung Quốc và áp thuế nhập khẩu quá cao hàng hóa Trung Quốc để thúc đẩy sản xuất nội địa, đã phản tác dụng. Trên thực tế, rất ít nhà đầu tư sẵn sàng sản xuất ở Ấn Độ, khiến các doanh nghiệp Ấn Độ phải chi nhiều tiền hơn để khẩu những sản phẩm Trung Quốc mà họ lệ thuộc. Về phần mình, các doanh nghiệp nước ngoài lo sợ bị cấm nhập khẩu hàng Trung Quốc đột ngột. Les Echos kết luận dường như chính phủ Ấn Độ phần nào đã tiếp nhận những lập luận này.

Kỷ nguyên mới về robot : Trung Quốc nhanh chân đi đầu thế giới

Về kinh tế, doanh nghiệp, ngoài chủ đề triển khai dự luật cấm mạng xã hội Tiktok tại Mỹ thời chính quyền Trump kỳ 2  và chủ đề Hoa Kỳ, nước tiếp nhận nhiều đầu tư nước ngoài trực tiếp nhất, báo Le Monde dành sự chú ý cho « Kỷ nguyên mới về robot đã đến ».

Nhờ sự phát triển của trí thông minh nhân tạo (AI) và công nghệ, các loại máy móc tự động hóa đang được « nhân hóa » và đi vào cuộc sống hàng ngày. Các nhà đầu tư đang ồ ạt lao vào lĩnh vực này, nhưng Trung Quốc đã nhanh chân đi trước một bước trong thị trường toàn cầu mới nổi khổng lồ này. Le Monde trích dẫn Tony Li, chủ tịch - tổng giám đốc của Keenon Robotics : « Đất nước của chúng tôi là nhà sản xuất robot lớn nhất thế giới, đặc biệt là trong lĩnh vực giao hàng, lau chùi dọn dẹp và nhiều ứng dụng khác ».

Trước khi lao vào lĩnh vực robot phục vụ thương mại và các hộ gia đình, Trung Quốc, từng được mệnh danh là « công xưởng thế giới », đã bắt đầu với lĩnh vực robot công nghiệp. Theo nghiên cứu thường niên Liên đoàn ngành chế tạo robot quốc tế công bố hồi tháng 09/2024, trên thế giới có hơn 4,2 triệu robot công nghiệp hoạt động, tăng 10% sau 1 năm. Trung Quốc dẫn đầu thị trường này về số robot được triển khai trong năm 2023, kế đến là Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Đức. Pháp đứng ở vị trí thứ 8, trước Ý và Ấn Độ.

Tuy nhiên, như đã được chứng minh tại Hội nghị thế giới về robot lần thứ 10, được tổ chức vào cuối tháng 8 tại Bắc Kinh, thị trường robot dịch vụ sẽ có quy mô khác hẳn, mang tính toàn cầu, bởi nhắm đến đông đảo công chúng.

Đồ uống có đường độc hại hơn các sản phẩm ngọt khác

Về sức khỏe, Le Figaro hướng sự chú ý của độc giả đến sự độc hại đặc biệt của các thức uống có đường đối với tim mạch, trong đó có cả soda và nước hoa quả. Một kết quả nghiên cứu của Thụy Điển, được tiến hành trong vòng 22 năm với 70.000 người, nhấn mạnh tiêu dùng các thức uống như soda và nước hoa quả ảnh hưởng nhiều đến tim mạch hơn là dùng các sản phẩm ngọt khác như mật ong, bánh ngọt, chocolat. Đây là điều gây ngạc nhiên đối với Le Figaro. Các nhà nghiên cứu cũng cho biết nước ép hoa quả, kể cả không bổ sung đường, thì cũng đã chứa đường nhiều không thua gì soda (nước táo, cam ép), thậm chí nhiều hơn soda (nước nho ép).

Đăng ngày: 11/12/2024 - 11:28

2 phút

Cách nay 10 ngày, nhân bữa dạ tiệc tại Mar-a-Lago, ông Trump cũng đã đề nghị Justin Trudeau một phương pháp chắc chắn hiệu nghiệm để tránh chịu mức thuế quan 25% mà ông dọa sẽ áp dụng đối với hàng hóa nhập từ Canada, đó là Canada chỉ cần trở thành bang thứ 51 của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Các dân biểu Canada không thích thú gì với kiểu bông đùa này .

Từ Québec, thông tín viên đài RFI, Pascale Guericolas tường trình:

« Cảm giác khó chịu hiện rõ trong chính phủ của thủ tướng Trudeau, bởi vì bản sắc Canada là một điểm nhạy cảm. Trả lời giới báo chí về những lời đùa cợt của Donald Trump đánh đồng Canada với bang thứ 51 của Mỹ, nữ phó thủ tướng Canada phát biểu, "Tôi hiểu rõ là tôi may mắn dường nào khi là người Canada".

Đồng nghiệp của bà, chuyên trách về dịch vụ công, thì nói rằng, "chúng ta biết rõ tính cách ông ấy", trong khi bộ trưởng Di Trú mỉa mai hơn. Theo ông, phát biểu này giống với phim hoạt hình South Park, rất nổi tiếng nhờ vào những câu chuyện hài về Canada. Tóm lại, giới lãnh đạo Canada dường như không muốn mắc câu của Donald Trump, nhân vật mà nhiều cây bút thời luận ví như là kẻ hay bắt nạt ở sân trường và mọi người nên phớt lờ.  

Tuy nhiên, đề nghị của tổng thống đắc cử biến Canada thành bang thứ 51 của Mỹ không hoàn toàn bị bác bỏ. Theo một thăm dò trên mạng, khoảng 13% người dân Canada, nhất là những người ủng hộ đảng Bảo Thủ, dường như tán đồng việc đất nước họ thành một sao nữa trên lá cờ Mỹ. »

Đăng ngày: 10/12/2024 - 14:25

4 phút

(AFP) – Tổng thống Zelensky nêu lại vấn đề triển khai lực lượng châu Âu tại Ukraina. Hôm qua, 09/12/2024, trong cuộc họp báo chung với lãnh đạo đảng đối lập Đức Friedrich Merz, đang ở Kiev, tổng thống Ukraina đã nêu lại ý tưởng của tổng thống Pháp Emmanuel Macron đưa ra hồi đầu năm 2024, triển khai các lực lượng quân sự châu Âu tại Ukraina. Lý do chính là để bảo đảm an ninh cho Ukraina, trong thời gian quốc gia này chưa gia nhập NATO.

(Reuters) –  Họp với các đối tác châu Âu tháng 12/2024 : Kiev sẽ nêu vấn đề gia nhập NATO và « các bảo đảm an ninh » cho Ukraina. Theo văn phòng của tổng thống Ukraina hôm nay, 10/12/2024, tổng thống Zelensky sẽ thảo luận với các đối tác châu Âu để « tìm một lập trường chung », và để đảm bảo Ukraina có thể duy trì được tương quan lực lượng trên chiến trường, nhằm chuẩn bị cho các đàm phán « có thể diễn ra » với Nga. Theo phó văn phòng tổng thống Ukraina, Igor Zhovkva, Kiev hy vọng sẽ nhận được « bảo đảm về an ninh ».

(AFP) – Mối đe dọa Trung Quốc : Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ gặp thủ tướng Nhật. Hôm nay, 10/12/2024, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Lloyd Austin  gặp thủ tướng Shigeru Ishiba. Cuộc gặp diễn ra sau khi Washington đặt các lực lượng Mỹ Mỹ đóng gần Tokyo trong tình trạng báo động, do đe dọa từ Trung Quốc. Hôm qua, người đứng đầu Lầu Năm Góc, trong bài phát biểu trên tàu sân bay USS George Washington, ngoài khơi Yokosuka, phía nam Tokyo, khẳng định « Trung Quốc là quốc gia duy nhất trên thế giới có ý đồ và ngày càng có khả năng thay đổi trật tự quốc tế dựa trên luật pháp ».

(AFP) – Google ra mắt chip thế hệ mới, đạt bước tiến lớn về máy tính lượng tử. Tập đoàn công nghệ Hoa Kỳ hôm qua, 09/12/2024, đã công bố chế tạo thành công một loại chip, được đặt tên Willow, có khả năng giúp máy tính lượng tử giải quyết một vấn đề chỉ trong 5 phút, trong khi các máy tính cổ điển cần 1 tỷ năm để đạt được kết quả tương tự. Chip Willow chứa 105 qubits, đơn vị cơ bản trong máy tính lượng tử. Mặc dù qubits có thể xử lý thông tin rất nhanh, nhưng lại dễ mắc lỗi, do vậy Google đã tìm ra phương pháp khắc phục, giảm các lỗi, đồng thời tăng số lượng qubits trong chip lên. Một vài đối thủ của Google đã sản xuất các loại chip với số lượng qubits lớn hơn nhưng đại diện của Google khẳng định muốn ưu tiên sản xuất ra các loại chip ổn định, và đáng tin cậy nhất. Không chỉ trong toán học, tập đoàn công nghệ Mỹ còn hy vọng máy tính lượng tử có thể xử lý các vấn đề trong y học, hóa học, hay các lĩnh vực khác.

(AFP) – Hoa Kỳ : Hơn 75 người đoạt giải Nobel phản đối Robert Kennedy Jr làm tân bộ trưởng Y Tế. Trong một bức thư gửi đến các thượng nghị sĩ Hoa Kỳ, hôm qua, 09/12/2024, hơn 70 người đoạt giải Nobel trong các lĩnh vực từ y tế, hóa học, cho đến kinh tế, phản đối việc bổ nhiệm ông Robert Kennedy Jr làm tân bộ trưởng Y Tế, vì cho rằng điều này có thể đe dọa đến nền y tế công của nước này. Robert Kennedy Jr. (RKJ) từng là luật sư trong lĩnh vực môi trường, không được đào tạo về khoa học, đã gieo rắc các thuyết âm mưu về vac-xin ngừa Covid-19, cho rằng vac-xin này có thể gây ra chứng trầm cảm, và phản đối nhiều loại vac-xin ngừa sởi hay bại liệt. Robert Kennedy Jr. là cháu của cố tổng thống John F. Kennedy, đã từng tranh cử tổng thống vào tháng 11, nhưng sau đó rút lui, ủng hộ Donald Trump và được tân tổng thống phe Cộng Hòa « đền đáp » bằng chức bộ trưởng này.

(AFP) – Hoa Kỳ bắt giữ nghi phạm vụ ám sát lãnh đạo một cơ quan bảo hiểm. Hôm qua, 09/12/2024, các công tố viên New York đã cáo buộc tội giết người đối với Luigi Mangione, 26 tuổi, nghi phạm trong vụ sát hại Brian Thompson, lãnh đạo UnitedHealthcare, bị bắn chết khi đi dự một hội nghị tại New York, gây chấn động dư luận Hoa Kỳ. Mangione đã bị bắt khi mang một khẩu súng tại Pennsylvania. Vụ việc vẫn trong quá trình điều tra và tư pháp Hoa Kỳ vẫn chưa đưa ra động cơ gây án của nghi phạm, nhưng có một số đồn đoán về khả năng Mangione phẫn nộ với hệ thống bảo hiểm y tế tại Mỹ.

Hôm 06/12/2024, Hermann Gräf, lãnh đạo Sberbank, ngân hàng lớn nhất của Nga, báo động « kinh tế Nga đang tăng trưởng chậm lại », thậm chí có thể « vừa đối mặt với suy thoái đồng vừa bị lạm phát hoành hành », « nhiều người đi vay gặp khó khăn, đẩy các ngân hàng vào cùng cảnh ngộ ».

Không chỉ điều hành ngân hàng lớn nhất nước Nga, Hermann Gräf nguyên là bộ trưởng bộ Phát Triển Kinh Tế từ 2000-2007. Một tuần trước đó, tổng thống Vladimir Putin trấn an công luận rằng Matxcơva hoàn toàn « làm chủ tình hình », « không có bất kỳ một lý do nào để phải lo lắng » vì một đợt trừng phạt mới Hoa Kỳ ban hành hôm 21/11/2024 nhắm vào nhiều ngân hàng của Nga đã khiến đồng rúp mất giá.

Khả năng linh động của một nền kinh tế đồ sộ

Giữa những phát biểu trái ngược nhau của tổng thống Vladimir Putin và cựu bộ trưởng bộ Phát Triển Kinh Tế Hermann Gräf,  trả lời RFI Việt ngữ hôm 02/12/2024, phó giám đốc Đài Quan Sát Pháp – Nga trụ sở tại Matxcơva, Igor Delanoë, phác họa toàn cảnh kinh tế Nga hiện nay:

Igor Delanoë : « Kinh tế Nga tiến triển tốt hiểu theo nghĩa trong lịch sử, chưa bao giờ một nền kinh tế lại đang phải đối mặt với nhiều đòn trừng phạt như Nga hiện tại. Nga đang hứng chịu hàng ngàn biện pháp trừng hạt của Âu, Mỹ và các nước thân phương Tây. Trong hoàn cảnh đó, Nga đã thích nghi với tình hình, tổ chức lại cả hệ thống giao thương với phần còn lại của thế giới ngay từ năm 2022 và cho đến cuối 2023. Tăng trưởng của Nga năm nay dự trù ở mức từ 3 đến 4 %. Tuy nhiên, bắt đầu có nhiều dấu hiệu đáng lo ngại.

Trước hết, kinh tế Nga đang hoạt động hết công suất, cung cao hơn cầu. Thất nghiệp gần như không có, với tỷ lệ 2,3 %. Đây là một tin vui, song Nga đang trong tình trạng thiếu hụt lao động. Từ nay cho đến cuối thập niên 2020, Nga cần thêm 400.000 nhân viên du lịch, 400.000 người cho các nhà máy sản xuất vũ khí, 500.000 trong lĩnh vực nông nghiệp. Tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực được thể hiện cả trong hàng ngũ cán bộ có chuyên môn cao lẫn trong giới lao động chân tay. Điều đó tự nhiên đẩy lương của người đi làm lên cao, gây ra lạm phát ».

Lãi xuất ngân hàng 21 % bóp ngạt tiêu thụ và đầu tư

Như ở tất cả mọi nơi trên thế giới, lạm phát luôn khiến các giới chức tài chính và kinh tế, tư nhân và cả các doanh nghiệp đau đầu. Riêng ở Matxcơva, bài toán thêm phức tạp. Sau một giai đoạn tương đối « dễ thở » trong năm 2023, lạm phát tại Nga tăng cao trở lại, ở mức trung bình gần 9 % theo thống kê chính thức của Ngân Hàng Trung Ương. Cuối tháng 10/2024 thống đốc Elvira Nabioullina nhìn nhận lạm phát trong một năm sẽ « cao hơn gấp đôi so với mục tiêu 4 % như đã đề xuất ». Trên thực tế, giá thực phẩm từ 1 năm qua tăng đến mức chóng mặt. Bơ sửa chẳng hạn, đắt hơn đến 25 % so với hồi mùa thu 2023. Chính vì thế mà để khống chế lạm phát phi mã, thống đốc Ngân Hàng Trung Ương Nga đã từng bước đẩy lãi suất chỉ đạo lên 19 rồi 21 % trong những tháng gần đây.

Igor Delanoë : « Lạm phát hiện giao động ở mức gần 9 %, chính xác hơn là 8,7 %, theo thống kê của Ngân Hàng Trung Ương. Chính vì thế, thống đốc Elvira Nabioullina phải tăng lãi suất chỉ đạo. Hiện tại thì lãi suất ngân hàng ở Nga là 21 %. Đây là lãi suất còn cao hơn cả so với thời kỳ đầu chiến tranh Ukraina. Lạm phát ở Nga, như vừa nói, xuất phát từ tình trạng thiếu hụt nhân công và lương của người lao động được đẩy lên cao, kèm theo đó chính phủ đầu tư rất nhiều.

Matxcơva mạnh mẽ bơm tiền vào các hoạt động kinh tế, chủ yếu vào cỗ máy công nghiệp quốc phòng (...) Có nhiều hệ lụy kèm theo. Trước hết đây không phải là lúc để tính đến chuyện đi vay tiền mua nhà, vì lãi suất ngân hàng quá đắt. Thậm chí lãi ngân hàng để mua nhà bị đẩy lên đến gần 30 %. Kèm theo đó là cả ngành xây dựng bị đình đốn. Hiện tại cũng không ai dám đi vay ngân hàng để mua xe hơi vì lý do tương tự. Tiêu thụ nội địa cũng bị chựng lại. Các doanh nghiệp tạm gác lại một số các dự án đầu tư vì lãi ngân hàng quá cao. Tựu chung khu vực sản xuất của Nga hiện tại trông đợi nhiều vào các đơn đặt hàng của nhà nước –nhất là các tập đoàn công nghiệp quốc phòng ».

Nguy cơ khủng hoảng ngân hàng 

Hôm 21/10/2024, khi mà lãi suất ngân hàng của Nga mới chỉ là 19 %, lãnh đạo Rostec, một tập đoàn công nghiệp lưỡng dụng của nhà nước (cung cấp các sản phẩm phục vụ trong lĩnh vực dân sự và quân sự) báo động « lãi suất cao như vậy là một trở ngại cho tăng trưởng và trong tương lai nhiều tập đoàn bị đe dọa phá sản ». Thông tín viên của nhật báo kinh tế Pháp Les Echos (13/11/2024) ghi nhận bơ sữa ở Nga đang trở thành hàng xa xỉ, phần lớn các siêu thị chỉ còn bán những gói bơ 100 g thay vì 250 g, để « phù hợp với túi tiền của phần lớn người tiêu dùng ».

Trong phiên giao dịch 27/11/2024, tỷ giá hối đoái giữa rúp và đô la rơi xuống mức « thấp nhất từ khi Nga khởi động chiến tranh Ukraina » 110 rúp mới mua được một đô la, gợi lại nỗi ám ảnh hồi mùa xuân 2022 : trong vài tuần lễ, đơn vị tiền tệ của Nga mất 1/3 trị giá so với đô la và euro. Tài sản của Nga ở nước ngoài bị phương Tây phong tỏa, Nga bị gạt ra khỏi hệ thống thanh toán ngân hàng quốc tế SWIFT và các biện pháp trừng phạt được ví là những « vũ khí hạng nặng » của Hoa Kỳ, của Liên Âu, nhóm 7 nước công nghiệp phát triển nhất thế giới bắt đầu tập trung nhắm vào Matxcơva.

Trên mặt trận kinh tế và tiền tệ, vị tướng đắc lực nhất giúp tổng thống Putin chính là thống đốc Ngân Hàng Trung Ương Nga, Elvira Nabioullina : Bà đòi các nhà xuất phải hoán chuyển 80 % dự trữ ngoại tệ sang đồng rúp (tức phải bán euro, đô la để đổi lấy rúp) và quy định tư nhân không được rút ngoại tệ quá mức tương đương với 10.000 đô la/ năm. Cùng lúc đó cũng là thời điểm mà Châu Âu hối hả tích trữ thêm dầu khí của Nga trước khi « quá trễ và tình hình trở nên xấu đi hơn ». Giá năng lượng trên thế giới trong năm 2022 và một phần lớn của 2023 đã được đẩy lên cao. Ngoại tệ và thu nhập từ dầu hỏa, khí đốt vẫn « đổ vào » ngân sách của Liên bang Nga. Nhờ những biện pháp này đồng tiền Nga từng bước được ổn định. Đó cũng là thời điểm lạm phát tại Nga vượt ngưỡng 10 % trước khi rơi xuống khoảng 7 % trong năm 2023.

Các viện nghiên cứu Nga hoài nghi về thực trạng của nền kinh tế nước nhà ?

Cuối 2024, chiến tranh Ukraina chuẩn bị bước sang năm thứ ba. Ngay tại Matxcơva, một vài viện thống kê e rằng lạm phát khó mà giữ được ở ngưỡng dưới 9 % như thẩm định của Ngân Hàng Trung Ương. Lý do : Mô hình kinh tế phục vụ cho chiến tranh của tổng thống Vladimir Putin huy động 40 % ngân sách quốc gia cho an ninh và quốc phòng, trong khi các khoản chi tiêu xã hội cho tài khóa 2025 dự trù còn bị cắt giảm thêm nữa, khi mà « 1/3 người dân Nga không có tiền tiết kiệm » theo thăm dò gần đây của Viện Levada.

Cùng lúc dự trữ tiền tệ của nước Nga (không kể khoản tài sản 350 tỷ đô la ở hải ngoại đang bị phong tỏa) trong ba năm qua đang từ 118 tỷ đô la nay chỉ còn 55 tỷ, thu nhập từ các nguồn xuất khẩu năng lượng của Nga giảm mạnh. Hôm 21/11/2024, hai tháng trước khi rời khỏi quyền lực, chính quyền Joe Biden ban hành thêm một đợt trừng phạt mới, nhắm vào một trong những tập đoàn ngân hàng hiếm hoi mà đến nay vẫn là nhịp cầu để đưa ngoại tệ vào Nga. Theo Igor Delanoë, phó giám đốc Đài Quan Sát Pháp Nga, đây là một trong những đòn mạnh làm khuynh đảo đồng rúp trong tuần lễ cuối tháng 11 - đầu tháng 12/2024.

Igor Delanoë : « Có nhiều yếu tố giải thích vì sao đồng rúp trượt giá. Như vừa nói, đó là do Ngân Hàng Trung Ương tăng lãi suất chỉ đạo, để kềm hãm lạm phát. Tác động kèm theo là đồng tiền quốc gia mất giá. Thoạt nhìn, điều đó có lợi cho xuất khẩu của Nga. Tuy nhiên, bên cạnh đó, từ khi bị phương Tây trừng phạt, đô la và euro trở nên khan hiếm. Theo luật cung cầu, đơn vị tiền tệ của Nga bị suy yếu tức là càng lúc càng phải huy động nhiều rúp để đổi lấy đô la hay là đồng euro của châu Âu.

Yếu tố thứ ba xuất phát từ quyết định của Washington đưa thêm ngân hàng Gazprobank, cổng vào tài chính của tập đoàn năng lượng Nga Gazprom, vào danh sách trừng phạt. Cho đến nay, Gazprobank là một trong những ngân hàng hiếm hoi của Nga không bị phương Tây trừng phạt, vẫn được thanh toán với các khách hàng bằng đô la hay euro. Nhờ vậy mà Gazprom vẫn hoạt động gần như bình thường. Nhưng quyết định vừa qua của Mỹ nghiêm trọng đến nỗi, ngay lập tức, nhiều nước như Nhật Bản hay Thổ Nhĩ Kỳ đã lập tức đàm phán với Hoa Kỳ để xin được hưởng ưu đãi, tức là vẫn được giao dịch với Gazprom bằng ngoại tệ qua trung gian của ngân hàng Gazprobank. Đây là một đòn mạnh Mỹ nhắm vào đồng rúp.

Lý do thứ tư khiến đồng tiền của Nga mất giá trong những ngày cuối tháng  2024 là các tính toán đầu cơ. Nhiều người đánh cược là khi đồng rúp bị mất giá, Nga và các bạn hàng sẽ chuyển sang thanh toán bằng đồng rupi của Ấn Độ thay đồng nhân dân tệ của Trung Quốc … mà không cần qua trung gian của đô la hay euro. Hình thức thanh toán này sẽ cho phép Nga xuất khẩu nhiều hơn, có thêm ngoại tệ và đồng tiền của Nga qua đó sẽ mạnh lên trở lại nhờ xuất khẩu ».

Ít lạc quan hơn Igor Delanoë, một số tiếng nói khác e rằng, đồng rúp mất giá so với đô la trong tuần lễ cuối tháng 11 - đầu tháng 12/2024 không chỉ là một hiện tượng nhất thời, mà đó là « dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng ngầm đe dọa kinh tế Nga ». Đành rằng một đồng rúp « yếu » so với euro và đô la có lợi cho xuất khẩu của Nga, nhưng đừng quên rằng Nga cũng cần nhập khẩu hàng: Năm 2022, Nga nhập khẩu 81 triệu đô la điện từ Litva, Latvia, Azerbaijan, Kazakhstan và Mông Cổ.

Song các doanh nghiệp ở Nga, các hộ gia đình ở nước này, cũng như các giới chức tại Matxcơva đã nhiều lần chứng minh rằng « cái khó ló cái khôn » và ở mỗi cấp, mọi người đều tìm cho mình một ngõ thoát hiểm. Ngân Hàng Trung Ương Nga chẳng hạn đã quyết định « đình chỉ các dịch vụ mua vào ngoại tệ trên thị trường nội địa từ nay đến cuối năm (2024) » để giữ giá cho đồng rúp.

Ông Y Krếc Byă, một tù nhân lương tâm (TNLT) đang thụ án tù 13 năm ở Trại giam Xuyên Mộc, được tổ chức Việt Nam Canh tân Cách mạng Đảng (tức đảng Việt Tân) trao giải thưởng Lê Đình Lượng năm nay với chủ đề “Công lý cho dân tộc, Công bằng cho mọi người.”

Ông Y Krếc Byă, sinh năm 1978, bị bắt lần thứ nhất năm 2004 và bị kết án 8 năm tù về tội danh “phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc” vì các hoạt động đòi quyền tự do tôn giáo. Ông bị bắt lần thứ hai đầu tháng 4 năm ngoái, và trong phiên toà cuối tháng 3 năm nay, ông bị kết án 13 năm tù giam và 5 năm quản chế về cùng tội danh.

Trong thông báo công bố ngày 8/12, Việt Tân cho biết việc trao giải thưởng Lê Đình Lượng năm nay cho ông Y Krếc Byă là cách vinh danh tinh thần bất khuất trước cường quyền và sự miệt mài tranh đấu cho nhân quyền trong hơn hai thập niên qua của ông. 

Thông cáo viết:

“Trong hơn 20 năm qua, thầy truyền đạo Tin Lành Y Krếc Byă, người sắc tộc Ê Đê, thuộc Hội Thánh Tin Lành Đấng Christ Tây Nguyên, đã không ngừng tranh đấu cho quyền tự do tôn giáo và đòi công lý, công bằng cho đồng bào sắc tộc ở Tây Nguyên.”

Theo Việt Tân, Hội Thánh Tin Lành Đấng Christ Tây Nguyên là một tổ chức tôn giáo độc lập, do vậy, nhiều mục sư, thầy truyền đạo và tín đồ liên tục bị chính quyền các tỉnh Tây Nguyên sách nhiễu, ngăn cản không cho tổ chức các sinh hoạt tôn giáo nhằm bắt họ phải bỏ đạo.

Ông Y Krếc Byă được cho là đã nỗ lực cùng một số đồng đạo phục hoạt nhóm đạo này, sau nhiều năm các hoạt động của nhóm bị gián đoạn vì sự đàn áp của giới cầm quyền.

Ông cũng là người trợ giúp người bản địa phản đối việc chính quyền địa phương cưỡng chế đất một cách bất hợp pháp, đòi công lý cho các nạn nhân bị mất đất mất nhà.

Trước khi bị bắt, ông đã hướng dẫn các tín đồ thu thập bằng chứng và viết báo cáo các trường hợp vi phạm nhân quyền để gửi cho các cơ quan nhân quyền quốc tế.

Bà Đông Xuyến, phát ngôn nhân của Việt Tân, nói với RFA ngày 8/12 về khôi nguyên năm nay.

“Thầy truyền đạo Y Krếc Byă là một nhà đấu tranh phi bạo lực cho nhân quyền, cũng là một người lãnh đạo tinh thần, đã đấu tranh đấu trong suốt 20 năm vừa qua.

Thầy đại diện cho rất nhiều người, những tín đồ Tin Lành và những nhóm đạo ở Tây Nguyên đấu tranh ôn hòa cho quyền sống rất căn bản và thiêng liêng của họ.”

Phóng viên gửi email cho Bộ Ngoại giao Việt Nam với đề nghị bình luận về việc ông Y Krếc Byă được trao giải thưởng Lê Đình Lượng năm nay, nhưng chưa nhận được phản hồi.

Giải thưởng Lê Đình Lượng được Việt Tân thành lập vào năm 2018, mang tên của chính nhà hoạt động dân chủ và nhân quyền bị kết án 20 năm tù giam vì các hoạt động đấu tranh cho quyền lợi của người dân và chủ quyền của Việt Nam.

Trong những năm trước, giải thưởng này được trao cho các nhà hoạt động nhân quyền như ông Trương Văn Dũng, bà Nguyễn Thuý Hạnh, ông Phan Kim Khánh, linh mục Đặng Hữu Nam, và giảng viên cao đẳng sư phạm Nguyễn Năng Tĩnh.

Năm nay lễ trao giải sẽ được tổ chức vào ngày 14/12 tại thành phố Toronto, Canada.

Nhà nước Việt Nam luôn coi các giải thưởng nhân quyền, kể cả Giải thưởng Lê Đình Lượng, của các tổ chức của người Việt và quốc tế, là sự can thiệp vào nội bộ Việt Nam, phục vụ cho ý đồ chống phá chính quyền hay “diễn biến hoà bình.” Hà Nội coi các cá nhân hoặc tổ chức được trao giải thưởng là “những đối tượng có hoạt động vi phạm pháp luật.”