Suốt 15 tháng qua Nga đã tiến hành cuộc chiến ở Ukraine mà Điện Kremlin không chịu gọi là chiến tranh – nhưng điều đó đang thay đổi: Tổng thống Vladimir Putin đang sử dụng từ “chiến tranh” thường xuyên hơn.
Khi ông Putin đưa quân vào Ukraine hôm 24 tháng 2 năm ngoái, ông gọi đó là “một chiến dịch quân sự đặc biệt” - một uyển ngữ mà Điện Kremlin, các bộ trưởng Nga và truyền thông nhà nước đều dùng, thậm chí còn gọi tắt là “SVO”.
Kêu tên cuộc xung đột là một cuộc chiến tranh đã bị đặt ngoài vòng pháp luật đối với truyền thông Nga bằng một loạt luật rất rộng ngay sau cuộc xâm lược. Truyền thông Nga đã được lệnh không sử dụng từ chiến tranh - và đã tuân thủ nếu không sẽ bị đóng cửa.
Nhưng khi phản ứng trước điều mà Nga gọi là một cuộc tấn công lớn bằng máy bay không người lái của Ukraine vào Moscow, ông Putin tuần trước đã sử dụng từ “chiến tranh” bốn lần liên quan đến Ukraine, theo một bản ghi chép của Điện Kremlin về phát biểu của ông.
“Bất kể chúng ta nói gì, họ sẽ luôn tìm cách đổ lỗi cho Nga, nhưng điều này là không đúng: chúng ta không gây ra cuộc chiến này, tôi xin nhắc lại, vào năm 2014 - chế độ Kyiv đã gây ra chiến tranh ở Donbas,” ông Putin nói.
Phát biểu này được chiếu trong khung giờ Chủ nhật quan trọng nhất của đài truyền hình nhà nước Rossiya. Phóng viên điện Kremlin Pavel Zarubin tường thuật với khán giả rằng ông Putin đằng sau hậu trường đang dồn thời gian đáng kể cho cuộc xung đột.
Xung đột ở miền đông Ukraine bắt đầu vào năm 2014 sau khi một tổng thống thân Nga bị lật đổ trong cuộc Cách mạng Maidan ở Ukraine và Nga sáp nhập Crimea, với lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn chiến đấu với lực lượng vũ trang Ukraine.
Vào Ngày Chiến thắng 9 tháng 5, khi người Nga kỷ niệm chiến thắng của Liên Xô trước Đức Quốc xã trong Thế chiến Thứ hai, ông Putin nói với các cựu chiến binh trên Quảng trường Đỏ: “Một cuộc chiến tranh thực sự nổ ra chống lại Tổ quốc của chúng ta.”
Trong những tháng gần đây, Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov, Ngoại trưởng Sergei Lavrov và chủ tập đoàn lính đánh thuê Wagner là ông Yevgeny Prigozhin đều đã sử dụng từ chiến tranh - hay “voina” trong tiếng Nga - trước công chúng.
Ông Vyacheslav Gladkov, thống đốc vùng Belgorod của Nga, nơi bị tấn công trong những tuần gần đây, nói: “Về cơ bản, chúng tôi đang sống trong tình trạng chiến tranh.”
Trong vòng riêng tư, giới thượng lưu Nga gọi đây là cuộc chiến tranh.
Sự nhìn nhận đây là cuộc chiến tranh ngày càng tăng ngay cả ở nơi công cộng cho thấy nhận thức của Điện Kremlin đã thay đổi như thế nào - và có thể mang lại cảm giác về tương lai sau hơn 15 tháng của cuộc chiến đẫm máu nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến Thứ hai.
Một nhà ngoại giao phương Tây tại Moscow nói: “Thật đáng kinh ngạc khi ông Putin và giới thượng lưu dường như phá vỡ các quy tắc của chính họ”.
“Điều quan trọng hơn là những gì nói về tương lai: gọi tên chiến tranh có nghĩa là một cách tiếp cận nghiêm túc hơn chăng và nước Nga trong chiến tranh sẽ như thế nào?”
Chiến tranh
Những uyển ngữ dành cho chiến tranh không có gì mới.
Tổng thống Hoa Kỳ Lyndon B. Johnson gọi việc tham gia ngày càng nhiều vào chiến tranh Việt Nam là “hành động quân sự có giới hạn” trong khi cuộc chiếm đóng của Mỹ tại Afghanistan năm 2001 được Tổng thống George W. Bush coi là “Chiến dịch Tự do bền vững”.
Khi Tổng bí thư Liên Xô Leonid Brezhnev khơi mào cuộc chiến tranh Afghanistan-Liên Xô kéo dài 10 năm vào năm 1979, Moscow coi cuộc xâm lược đó là một chiến dịch “nhằm cung cấp hỗ trợ quốc tế cho người dân Afghanistan thân thiện.”
“Bạn phải nhớ và biết rằng SVO được phát minh vào thời điểm mà họ nghĩ rằng họ sẽ giành chiến thắng nhanh chóng và không đổ máu, giống như ở Crimea”, ông Abbas Gallyamov, người viết diễn văn trước đây cho Điện Kremlin, nói.
“Nhưng bây giờ mọi người đều thấy rõ rằng đây là một cuộc chiến tranh. Từ lâu mọi người đã nhận ra rằng chiến tranh chớp nhoáng đã thất bại.”
Các bản ghi chép của Điện Kremlin cho thấy ông Putin gần đây đã nhiều lần sử dụng từ này liên quan đến những gì ông nói là “cuộc chiến tranh” thông tin và chế tài do phương Tây tiến hành chống lại Nga cũng như đổ lỗi cho Ukraine về một cuộc xung đột hiện đang lan rộng.
Năm ngoái, ông ít khi sử dụng từ chiến tranh.
Khi tuyên bố bốn khu vực Ukraine là một phần của Nga vào tháng 9, ông mô tả cuộc xung đột là chiến tranh, vào tháng 10, ông nói phương Tây đang “kích động chiến tranh” và vào tháng 12 thậm chí còn rõ ràng hơn khi nói “cuộc chiến tranh này”.
Điều đó đã khiến ông Nikita Yuferev, một ủy viên hội đồng ở St Petersburg, nộp đơn khiếu nại. Nó chẳng đi đến đâu, ông Yuferev nói, cùng với những lời phàn nàn về việc các quan chức khác sử dụng từ này.
Ông Yuferev nói với Reuters: “Sớm hay muộn chúng ta sẽ đi đến điểm mà mọi người gọi đó là chiến tranh và công nhận đó là chiến tranh”. “Và chiến tranh có thể có nghĩa là thiết quân luật, huy động nền kinh tế, động viên quân đội và quân trừ bị.”
Nga đang trong chiến tranh
Điện Kremlin nói không có kế hoạch thiết quân luật hoặc động viên thêm sau một đợt động viên chừng mực vào năm ngoái.
Nhưng ông Putin đã thông qua các sửa đổi vào tháng trước cho phép bầu cử theo thiết quân luật và các công ty quốc phòng đã tăng ca để làm việc gần như suốt ngày đêm.
Các cuộc tấn công vào sâu bên trong nước Nga mà Moscow đổ lỗi cho Ukraine đã gây ra quan điểm cứng rắn trong Điện Kremlin, khuyến khích những người diều hâu đề nghị một cách tiếp cận cứng rắn hơn nhiều đối với một cuộc chiến tranh mà ông Putin từng nói là Nga thậm chí chưa toàn tâm.
Ở Moscow, cuộc chiến được coi là hiện hữu và được trang trí bằng biểu tượng Chính thống giáo Nga.
Chủ tập đoàn lính đánh thuê Wagner, ông Prigozhin, người cáo buộc cấp chỉ huy cao cấp của ông Putin hủy hoại quân đội Nga, đã nêu ra viễn cảnh về các sự kiện sẽ diễn ra như từng xảy ra dưới chế độ độc tài của Tướng Augusto Pinochet của Chile.
“Mọi người viết thư bảo tôi rằng chúng ta cần làm một Chile để tự bảo vệ mình: Chile - đó là Pinochet; Chile là giới thượng lưu của Nga - hay trên hết là giới thượng lưu quan liêu - trong một sân vận động được bao quanh bởi những người có vũ khí tự động,” ông Prigozhin nói.
“Đây không phải là một trò chơi,” ông nói. “Chúng ta đang thua cuộc chiến
