Tất cả tuần báo Pháp ra số đặc biệt chuyên đề Ukraina
Tất cả các tuần báo uy tín kỳ này đều ra số đặc biệt dành gần như trọn số trang cho bài vở về sự kiện Nga xâm lược Ukraina. Trên mặt tiền các ki-ốt sách báo Paris nổi bật khuôn mặt trầm tư của tổng thống Ukraina, Volodymyr Zelensky. Ông xuất hiện trên trang bìa L’Express trong màu áo trận, nón sắt rằn ri đội đầu, và dòng tựa « Ai sẽ chận được Putin ? ». Cũng trong chiếc áo khoác « treilli », tay đặt lên ngực, mắt nhìn thẳng âu lo nhưng cương quyết, chân dung vị tổng thống trẻ nổi bật trên trang nhất Le Point bên cạnh tít lớn « Volodymyr Zelensky, anh hùng của tự do ». Đáng chú ý là tuần báo phá lệ, xuất bản ngay từ thứ Hai thay vì giữa tuần.
L’Obs chọn ảnh bìa là một phụ nữ bật khóc trước tòa nhà đổ nát, trước « Sự rung chuyển của thế giới ». Trang nhất The Economist đơn giản là hai mảng màu xanh và vàng - màu cờ của Ukraina - với những giòng máu đỏ đang nhỏ xuống ở giữa, nhấn mạnh « Sự kinh hoàng phía trước ». Paris Match đăng ảnh một bé trai Ukraina trong cảnh đổ nát, chạy tựa « Ukraina, tử đạo và anh hùng ». Chỉ có Courrier International dành trang nhất cho Putin, nhưng tượng trưng bằng một khuôn mặt đỏ rực hình cây nấm, theo sau là một vầng lửa nguyên tử, với dòng tít lớn « Không thể tưởng tượng ».
Vladimir Putin, kẻ thù số 1 của hòa bình thế giới
L’Express ghi nhận chỉ trong một ngày cuối tuần, Liên Hiệp Châu Âu (EU) bỗng thay đổi hẳn, lần lượt phá vỡ những cấm kỵ xưa nay. Châu Âu gởi vũ khí cho Ukraina với danh nghĩa tập thể, kể cả chiến đấu cơ ; đóng băng tài sản của Vladimir Putin và Serguei Lavrov, loại Nga khỏi hệ thống SWIFT, giới hạn hoạt động ngân hàng trung ương Nga. Đặc biệt Đức dám xếp xó dự án Nord Stream 2, viện trợ vũ khí sát thương cho Ukraina, tăng mạnh ngân sách quốc phòng. Trước đây những lúc EU biết đoàn kết chủ yếu để bảo vệ thị trường chung, lần này EU bắt đầu chuyển đổi cả về địa chính trị lẫn quân sự.
Theo L’Obs, khi điều các chiến xa đến Ukraina, Vladimir Putin không chỉ muốn xâm lăng một quốc gia có chủ quyền, mà còn là tấn công vào nền dân chủ phôi thai ở Kiev - với cuộc Cách mạng màu cam năm 2004 và Cách mạng Maidan 2014 - vì lo sợ sẽ lây lan sang Nga. Ông ta đã lộ mặt, công khai chứng tỏ với những người - ngây thơ hay đồng lõa - trong một thời gian quá dài từ chối công nhận sự thật : tổng thống Nga nay rõ ràng là kẻ thù số một của hòa bình thế giới.
Le Point trong bài « Những con chó ngoan của Putin » đả kích không chỉ một « Putin siêu quậy mặt bơm botox » đã đe dọa phương Tây bằng vũ khí nguyên tử. Đó còn là sai lầm chiến thuật khủng khiếp của Joe Biden, khi tuyên bố rằng lính Mỹ sẽ không hy sinh vì Ukraina trong bất cứ trường hợp nào. Đó là châu Âu nhu nhược, đã cố thương lượng cho đến giới hạn của sức chịu đựng. Bên cạnh đó là những người vận động hành lang ra sức bênh vực Putin, kể cả một số tên tuổi lớn.
Tờ báo đặt câu hỏi, vì sao kinh tế Nga đứng thứ 12 thế giới (sau Ý và Hàn Quốc), nhưng nếu tính theo GDP trên đầu người, thì đứng tận thứ 65 ? Tại sao ở đất nước rộng lớn nhất hành tinh, phong phú tài nguyên dầu khí, dự trữ ngoại hối khổng lồ, mà người dân lại nghèo đến vậy ? Bởi vì dưới sự trị vì của Vladimir Putin, được coi là một trong những người giàu nhất thế giới, nguồn lực đã bị ông ta và đồng bọn mafia thâu tóm. Những chú cún ngoan ngoãn của Putin cần nhớ rằng nghĩa vụ làm người là luôn phải đứng về phía các nạn nhân. Với một tội phạm chiến tranh như Putin ở ngay ngưỡng cửa, sẽ là thảm họa nếu châu Âu không nhanh chóng tự chủ về quốc phòng.
« Niet, thưa ông Putin »
Tương tự, trong bài « Thời kỳ man rợ đã quay lại », nhà bình luận Luc De Barochez lưu ý, từ khi hỏa tiễn Nga ập xuống các thành phố Ukraina, các nước dân chủ không còn có thể sống vô tư lự như trước. Vài ngày bom đạn rền vang đủ để hiểu rằng vận mệnh châu Âu liên đới với một Ukraina đang tử chiến. Trong thế giới của Putin, sức mạnh chính là bảo hiểm nhân thọ. Trong khi đó quân đội Pháp không thích ứng với chiến đấu cường độ cao, quân đội Đức bất lực. Từ sau chiến tranh lạnh, chi tiêu quốc phòng giảm 8% tại châu Âu, riêng Đức giảm đến 21%, còn Nga, Trung Quốc, Hoa Kỳ không ngừng tăng lên.
Cuộc tấn công vào Kiev năm 2022 nối dài sự kiện quân Hiệp ước Vacxava đè bẹp Mùa xuân Praha năm 1968, và Hồng quân dẹp tan cách mạng Hungary năm 1956. Với sự ủng hộ ngầm của Trung Quốc, sự thụ động của Ấn Độ, Putin biến nước Nga kiêu hãnh thành kẻ bị cả thế giới xa lánh, thành Nhà nước côn đồ nguyên tử, thành mối đe dọa cho dân chủ tự do. Nhân danh Châu Âu dân chủ, Ukraina anh hùng đã trả giá bằng máu.
Cũng nhắc lại sự kiện đưa xe tăng sang bóp nghẹt Mùa xuân Praha, bài xã luận « Niet, thưa ông Putin » của L’Express nhắc nhở, Gorbatchev sau đó nhìn nhận Liên Xô đã tự bóp nghẹt chính mình. Tờ báo viết : « Niet, thưa ông Putin », châu Âu không suy tàn. Tháng 2/2021, ông ngoại trưởng Lavrov của ông đã lăng nhục người đứng đầu ngành ngoại giao châu Âu khi Josep Borrell thăm Matxcơva. Một năm sau, cũng ông Borrell ấy thông báo gởi 450 triệu euro vũ khí cho Ukraina.
« Niet, thưa ông Putin », Ukraina không phải là Nga. Phủ nhận lịch sử của một dân tộc, ông là nguyên nhân khiến họ càng củng cố bản sắc quốc gia, và nếu chiếm đóng Ukraina, ông sẽ sa vào vũng lầy. Từ Việt Nam đến Afghanistan, hiếm khi các nước lớn thắng cuộc trong chiến tranh bất đối xứng. « Niet, thưa ông Putin », ông không làm chúng tôi sợ hãi. Chỉ trong tháng Hai, ông đã đưa vũ khí nguyên tử ra hù dọa ba lần rồi. « Vâng, thưa ông Putin » sĩ quan KGB, sắp đến tuổi 70, ông là người thuộc về quá khứ. Ngày nay, ở Kiev hay Kharkov, người dân nói « niet » với ông bằng tiếng Nga, « ni » bằng tiếng Ukraina.
Volodymyr Zelensky, thời thế tạo anh hùng
Trong lá thư gởi độc giả, Le Point giải thích vì sao chọn tổng thống Ukraina làm chủ đề trung tâm. Nhà văn người Ukraina, Vassili Grossman đã mô tả một nhân vật trong truyện khi đến Stalingrad năm 1942, có cảm tưởng như « Lịch sử đã rời khỏi những trang sách để hòa lẫn vào đời sống thực ». Trong những ngày này, Lịch sử mang khuôn mặt Volodymyr Zelensky. Dù sắp tới như thế nào đi nữa, ông đã là một anh hùng, đại diện cho tinh thần kháng chiến của cả một dân tộc. Một chiến binh tranh đấu cho đất nước mình, nhưng còn cho dân chủ và tự do châu Âu.
L’Obs cũng coi Volodymyr Zelensky là « Anh hùng trong thảm kịch Ukraina ». Từ khi Nga xâm lược, sự can đảm đã có một khuôn mặt biểu tượng. Đó là một người đàn ông nhỏ nhắn có ánh mắt trong sáng, giọng nói khản đặc vì những đêm thức trắng, đã quyết định đương đầu với quân đội đứng thứ nhì thế giới. Mỗi một đêm Kiev chống chọi được với quân Nga là thêm một thành tích. Mặc chiếc áo thun đơn giản màu kaki, Zelensky có mặt khắp nơi, tả xung hữu đột không mệt mỏi.
Từ đầu cuộc xâm lăng, truyền thông Nga lan tràn tin giả là tổng thống Ukraina đã chạy trốn. Để trả lời, Volodymyr Zelensky hôm 25/02 đăng một video lên mạng xã hội, trong đó ông đứng tại con đường Bankova ở trung tâm Kiev cùng với ê-kíp của mình, nhấn mạnh tổng thống, thủ tướng đều có mặt cùng với quân dân bảo vệ đất nước. Video này có trên 15 triệu lượt xem. Trước đó, ông luôn bình tĩnh dù Nga dùng 200.000 quân bao vây, tránh tạo cớ cho địch gây hấn.
« Vova », tên gọi tắt của Volodymyr, sinh năm 1978 trong một gia đình Do Thái, cha là giáo sư tiến sĩ về kỹ thuật, mẹ là kỹ sư. Chương trình truyền hình của ông thành công vang dội, người tiền nhiệm Petro Porochenko từng là khán giả trung thành của người nghệ sĩ trẻ, ngay cả Vladimir Putin cũng có lần cười nghiêng ngả. Tháng 4/2019, Zelensky trở thành tổng thống gốc Do Thái đầu tiên trong lịch sử Ukraina với tỉ lệ lên đến 73%. Giờ đây cả thế giới hồi hộp theo dõi số phận của « Vova », tổng tư lệnh của một đất nước đang bị ngoại bang hùng mạnh xâu xé. Ông từ chối lời đề nghị trợ giúp ra đi của Mỹ, dù biết mình là mục tiêu số 1 trong « kill list » của Putin.
Vương triều khép kín của Sa hoàng đỏ
Ngược lại, Vladimir Putin được mô tả là một người tách biệt với thế giới, nghi ngờ tất cả mọi người - theo nhà báo Petra Prochazkova của nhật báo Denik N. ở Praha, chuyên gia uy tín về Liên Xô cũ. Courrier International trích dịch bài viết của ông với nhận định « Kremlin, một vương triều cô lập với triều thần là các tướng lãnh ».
Trong thập niên đầu cầm quyền, nhiều nhà báo, chính khách, doanh nhân, nghệ sĩ vẫn tiếp xúc được với Putin. Nhưng nay chỉ những quan chức chấp nhận xét nghiệm và cách ly 14 ngày mới có thể gặp ông. Từ hai năm qua, Vladimir Putin sống khép kín trong « lồng son » ở Novo-Ogaryovo, ngoại ô Matxcơva. Tổng thống Nga chỉ có một số rất ít người thân tín, mà báo chí Matxcơva gọi là « Bộ Chính trị của điện Kremlin ». Thủ tướng và các bộ trưởng chỉ có vai trò rất khiêm tốn.
Rất khó đoán định về Putin vì ông ta tránh tất cả mọi kênh truyền thông hiện đại, không sử dụng máy tính, không bao giờ đụng đến mạng xã hội. Điều này góp phần tách rời ông chủ điện Kremlin khỏi thực tế đời sống. Putin không thể đi xe điện ngầm một mình ở Matxcơva, không biết mua vé máy bay hay trả tiền hóa đơn điện. Ông cũng không thổ lộ gì với các cố vấn thân cận. Người ta chỉ biết Putin là một người vô cùng ích kỷ, thích ra những quyết định bất ngờ. Chừng như các tướng lãnh đã khẳng định với Putin là có thể gây chiến, Đại Nga đối mặt được với các trừng phạt. Nhưng L’Express đặt vấn đề, phải chăng « Lạm phát là kẻ thù quan trọng nhất của Putin ? ».
Triết gia Bernard Henri-Lévy so sánh trên L’Obs, một bên là Vladimir Putin kiêu ngạo, tay chơi xấu tính, bạo chúa Néron sẵn sàng nổi lửa đốt thành La Mã. Đối diện với ông ta là Volodymyr Zelensky, hiên ngang trước thử thách không khác Churchill trong thời kỳ Luân Đôn bị Đức quốc xã oanh tạc. Một chỉ huy trưởng, một nguyên thủ xứng tầm, mà Putin cứ ngỡ sẽ dễ dàng xơi tái. Zelensky là hình ảnh khác của một châu Âu thông minh, hài hước, từ chối bị lãng quên. Hai bên đang giao chiến trong trận đấu một mất một còn, giữa văn minh và man rợ.
Putin đã thua cuộc chiến Ukraina
Trên L’Express, nhà sử học Yuval Noah Harari giải thích « Vì sao Putin đã thua trong cuộc chiến ở Ukraina ». Chưa đầy một tuần sau khi khởi chiến, chừng như ông ta bắt đầu một thất bại lịch sử. Giấc mơ của Vladimir Putin xây dựng đế quốc Nga, luôn dựa trên một sự dối trá rằng Ukraina không thực sự là một quốc gia, người Ukraina không phải là một dân tộc, rằng dân chúng Kiev, Kharkov, Lviv…khao khát được sống dưới sự lãnh đạo của Matxcơva. Thật đáng xấu hổ, vì Ukraina là một đất nước có trên 1.000 năm lịch sử, Kiev đã là một đại đô thị khi Matxcơva thậm chí chưa phải là một ngôi làng. Nhưng nhà độc tài Nga lặp lại lời nói dối này nhiều đến nỗi rốt cuộc chính ông ta cũng tin.
Khi vạch ra kế hoạch xâm lăng, Vladimir Putin biết rằng về quân sự Nga là người khổng lồ so với Ukraina, NATO sẽ không gởi quân cứu giúp, sự lệ thuộc vào khí đốt Nga khiến phương Tây không dám trừng phạt mạnh. Putin muốn tấn công mạnh mẽ, thần tốc, dựng lên một chính phủ tay sai và sau đó mặc kệ cho trừng phạt. Tuy nhiên có một yếu tố quan trọng : đánh chiếm một nước dễ hơn là cai trị lâu dài nước đó.
Mỗi một ngày trôi qua, lại càng thấy rõ là ông ta sẽ chuốc lấy thất bại. Người dân Ukraina chống cự quyết liệt, khiến toàn thế giới ngưỡng mộ. Mỗi một xe tăng Nga bị phá hủy, một lính Nga bị tiêu diệt càng làm củng cố quyết tâm chiến đấu, và mỗi một người Ukraina thiệt mạng càng làm thù ghét quân xâm lược. Đối với một dân tộc bị áp bức, hận thù chồng chất trong tâm khảm nuôi dưỡng sự kháng cự qua nhiều thế hệ. Không phải cái tên Mikhail Gorbatchev sẽ được viết lên giấy khai tử của đế quốc Nga, mà là tên Vladimir Putin. Khi Gorbatchev ra đi, người Nga và Ukraina coi nhau như anh em, nay Putin biến hai dân tộc thành kẻ thù.
Mỗi một ngày trôi qua, lại thêm những câu chuyện mới sẽ được kể lại, không chỉ trong những ngày u ám hiện tại mà trong nhiều thập niên, nhiều thế hệ tới. Chuyện về một tổng thống từ chối lời đề nghị di tản của Mỹ « Chúng tôi không cần taxi mà chỉ cần đạn dược », chuyện những người dân cố chận xe tăng Nga…Những câu chuyện Ukraina làm tăng thêm can đảm cho các chính phủ Âu Mỹ. Nếu dân Ukraina dám chận thiết giáp Nga bằng tay không, thì Đức cũng dám giao cho họ vũ khí chống tăng, Mỹ dám loại Nga khỏi hệ thống SWIFT…
Bóng ma nguyên tử hiện về từ địa ngục
L’Obs nói về « Bóng ma chiến tranh nguyên tử ». Điều cấm kỵ tối hậu sau Hiroshima và Nagasaki, lại như quỷ sứ hiện ra từ địa ngục. Có thể nào ông chủ điện Kremlin không chỉ đem kho vũ khí 6.000 đầu đạn hạt nhân ra dọa, mà còn dám sử dụng ?
Vladimir Putin từ lâu đã chuẩn bị cho việc xưng hùng xưng bá. Hơn mười năm qua, ông ta đổ số tiền lớn vào việc hiện đại hóa quân đội, theo bộ trưởng Quốc Phòng Nga thì đã hoàn thành được 90%. Hôm trình làng hỏa tiễn siêu thanh, Putin đắc chí « Bây giờ phương Tây phải lắng nghe tôi ». Nga còn duy trì dọc theo các biên giới với phương Tây hàng ngàn hỏa tiễn mang đầu đạn nguyên tử chiến thuật, có nghĩa là nhằm sử dụng trên chiến địa.
Nguy cơ tận thế nguyên tử chưa bao giờ cao như thế, kể từ sau khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962. Ngày nay, xung đột hạt nhân có thể nổ ra theo nhiều cách, chẳng hạn báo động nhầm, hay NATO bắn nhầm một phi cơ Nga như vụ lực lượng thân Nga ở Donbass bắn rơi một máy bay dân sự năm 2014. Khả năng khác là Putin muốn làm một cú dứt điểm, hay dằn mặt Thụy Điển, Phần Lan trước khi hai nước này vào được NATO, hoặc trả đũa Thổ Nhĩ Kỳ vì đã cấm tàu Nga vào Hắc Hải.
Tấn công vào các cơ sở hạt nhân Ukraina, Putin gây hoảng loạn
L’Express nói thêm, để gây hoảng sợ, Kremlin không chỉ đe dọa mà còn nhắm vào các địa điểm nguyên tử dân sự của Ukraina. Không phải là tình cờ khi hôm 24/02 Nga tấn công khu vực Tchernobyl, khiến hàng ngàn người châu Âu vội vã chạy đến nhà thuốc mua i-ốt, cách duy nhất để hạn chế tác động phóng xạ.
Hôm thứ Năm 03/03, vài giờ sau khi nói chuyện với tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Vladimir Putin cho quân Nga đánh vào Zaporijjia, nhà máy điện nguyên tử lớn nhất châu Âu, gây hỏa hoạn khiến suốt đêm mọi người như ngồi trên đống lửa. Hiện vẫn chưa thể biết được đây là chiến lược địa chính trị của Putin hay là… bệnh lý tâm thần.
Theo nhà nghiên cứu Benjamin Hautecouverture, Vladimir Putin không thể một mình « nhấn nút đỏ », mà phải có sự phối hợp với bộ trưởng Quốc Phòng và tổng tham mưu trưởng quân đội. Có điều bộ trưởng Serguei Shoigu nổi tiếng diều hâu và thân cận với tổng thống. Một điểm đáng chú ý nữa là chủ trương về nguyên tử của Nga đã được chỉnh sửa năm 2020, trong số lý do để dùng đến vũ khí hạt nhân là « sự tồn vong của Nhà nước đứng trước nguy hiểm ». Nhưng hiện chẳng ai đe dọa Nhà nước Nga, trừ phi Putin coi « Nhà nước chính là ông ta ».
Một cuộc đảo chánh cung đình ?
Cựu vô địch cờ vua Garry Kasparov khi trả lời phỏng vấn Paris Match nhận định, Vladimir Putin không hề nghĩ châu Âu đoàn kết chống lại ông ta, và đánh giá thấp quyết tâm của quân dân Ukraina, cứ ngỡ Zelensky sẽ sợ hãi chạy trốn. Putin định chiếm Kiev chớp nhoáng, ông ta không chuẩn bị cho một cuộc chiến trường kỳ.
Nhà đối lập khuyến cáo, cần trục xuất Nga ra khỏi các tổ chức quốc tế, triệu hồi các đại sứ, giảm trao đổi ngoại giao, biến Vladimir Putin thành kẻ bị khắp thế giới tẩy chay. Và nhất là khiến chế độ của ông ta phải phá sản. Loại khỏi SWIFT, trừng phạt các ngân hàng hay những tập đoàn như Gazprom…Putin hiện có rất nhiều tiền, nhưng chiến tranh rất tốn kém, không thể kéo dài với nhịp độ này. Bên cạnh đó là tịch biên tài sản của các tài phiệt thân Putin ở nước ngoài, hủy visa những bạn bè ông ta đang sống ở ngoại quốc - chỉ cần chọn vài ba người làm gương.
The Ecomist cũng cho rằng nếu Vladimir Putin gây ra biển máu, phương Tây có thể cấm vận dầu khí, viện trợ cho Ukraina nhiều vũ khí tối tân hơn. Về phía Nga, các tướng lãnh cần hiểu họ có thể bị truy tố vì tội ác chiến tranh – bằng chứng có đầy dẫy trong vô số điện thoại di động. Những tay chân phục tùng dưới trướng Putin để tha hồ vơ vét chứ không phải để ra trước tòa án La Haye.
Phương Tây có thể âm thầm bảo đảm nếu họ lật đổ Putin, nước Nga sẽ có khởi đầu mới. Sa hoàng đỏ có thể lặng lẽ rút vào bóng tối. Một cuộc đảo chánh trong hoàng cung sẽ tránh được thảm trạng kinh tế sụp đổ, lính Nga tử trận ngày càng nhiều, những người anh em Ukraina bị thảm sát vì tham vọng của một cá nhân duy nhất. Trong cuộc chiến phi nghĩa do Putin gây ra, cả ông ta lẫn nước Nga đều không thể chiến thắng.
