Hiệp định đầu tư Trung Quốc – Liên Âu : đôi bên cùng không vội

Thứ Ba, 15 Tháng Chín 202010:35 CH(Xem: 3470)
Hiệp định đầu tư Trung Quốc – Liên Âu : đôi bên cùng không vội
rfi.fr

Hiệp định đầu tư Trung Quốc – Liên Âu : đôi bên cùng không vội

Thanh Hà

Tại thượng đỉnh bất thường giữa Liên Hiệp Châu và Trung Quốc lãnh đạo đôi bên tuyên bố vẫn theo đuổi mục tiêu đạt được thỏa thuận về đầu tư song phương vào cuối năm 2020. Nhưng không chắc đây vẫn còn là ưu tiên của Bruxelles và Bắc Kinh, khi Liên Âu xem « Trung Quốc là một đối thủ có hệ thống ».

Dịch Covid-19 đã phá hỏng kế hoạch ngoại giao của thủ tướng Angela Merkel. Bà muốn lợi dụng cương vị chủ tịch luân phiên châu Âu mời chủ tịch Trung Quốc đến Leipzig dự thượng đỉnh đặc biệt với lãnh đạo của toàn khối Liên Hiệp Châu Âu tạo đà cho đối thoại Âu-Trung. Một trong những trọng tâm của sự kiện là thúc đẩy họp tác kinh tế giữa Liên Âu với đối tác thương mại quan trọng thứ nhì của mình.

Do hoàn cảnh dịch bệnh, cuối cùng hôm 14/09/2020 thượng đỉnh đã phải họp qua cầu truyền thình và thu gọn giữa một bên là chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula Von Der Leyen, chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel và thủ tướng Đức Angela Merkel đại diện cho 27 thành viên của Liên Âu và bên kia là chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

Trong cuộc họp báo kết thúc hội nghị, Bruxellesghi nhận « một số tiến bộ » nhưng vẫn còn rất nhiều việc phải làm để cho ra đời hiệp định đầu tư song phương – Comprehensive Agreement on Investment (CAI).  Liên Âu một lần nữa nhấn mạnh đòi hỏi phía Trung Quốc tôn trọng nguyên tắc bình đẳng.

Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu thông báo đã đạt được một số tiến bộ với Trung Quốc trên ba điểm : « Ứng xử của các công ty Nhà nước Trung Quốc, chuyển giao công nghệ và chính sách trợ cấp cho các công ty quốc doanh ». Bất đồng vẫn tồn tại trên hai vế : việc « mở cửa thị trường nội địa Trung Quốc cho các doanh nhân châu Âu và dư thừa sản xuất » của các doanh nghiệp Trung Quốc. Thủ tướng Đức cho rằng tất cả tùy thuộc vào « quyết tâm chính trị » của các bên.

CAI nhiễu sóng vì virus corona và vế chính trị

Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu đã tránh đi sâu vào chi tiết liên quan đến những điểm vừa nêu nhằm để ngỏ khả năng CAI vẫn là các đích các bên nhắm tới.

Có điều, đối thoại giữa Bruxelles và Bắc Kinh ngày càng phức tạp vì nhiều hồ sơ chính trị khác từ luật an ninh quốc gia mà Hoa Lục đã áp đặt với đặc khu hành chính Hồng Kông đến những bằng chứng ngày càng nhiều về chính sách đàn áp thiểu số Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương, tình hình đang nóng lên tại Tây Tạng …  Trên những điểm nhậy cảm này chủ tịch Hội Đồng Châu Âu cảnh báo Bruxelles sẽ không « nhắm mắt làm ngơ ». 

Trở ngại kinh tế chưa thể vượt qua

Nhưng quan trọng hơn cả là châu Âu không còn cả tin vào Trung Quốc như trước đây theo phân tích của chuyên gia Antoine Bondaz thuộc Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược FRS của Pháp : « Điểm hết sức quan trọng là lập trường của châu Âu về Trung Quốc đang thay đổi rất nhanh và những bức xúc của châu Âu đối với Bắc Kinh đã thêm dồn dập. Điều này thể hiện một cách rõ ràng trên hồ sơ kinh tế mà đây là trọng tâm của thượng đỉnh Âu-Trung lần này. Liên Âu quá mệt mỏi trước những hứa hẹn trống rỗng của Bắc Kinh. Trung Quốc cam kết nhiều nhưng thực hiện thì không bao nhiêu.

Giờ đây Bruxelles mạnh mẽ đòi Bắc Kinh tôn trọng nguyên tắc đối đẳng, có qua có lại và đòi các doanh nghiệp châu Âu phải được đối xử bình đẳng trên nhiều lĩnh vực. Thí dụ như mở của thị trường của đôi bên cho các doanh nghiệp của nhau, về chính sách trợ giá cho các công ty quốc doanh hay liên quan tới vai trò trung tâm của các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc trong các hoạt động kinh tế. Liên Âu và Trung Quốc đã đàm phán từ trước về tất cả những điều khoản này nhưng câu hỏi vẫn là đôi bên có thể ký kết được thỏa thuận đầu tư hay không ? Cần nói thêm là đàm phán đã kéo dài từ quá lâu rồi, từ năm này qua năm khác ».

Những khúc mắc quan trọng nhất mà Liên Hiệp Châu Âu và Trung Quốc vẫn chưa san bằng được sau gần 30 vòng đàm phán như ông Bondaz vừa trình bày, cũng là nguồn gốc gây nên cuộc chiến tranh thương mại Mỹ -Trung.

Trước mắt Bắc Kinh không có dấu hiệu nhượng bộ chính quyền Trump trên tất cả những điểm từ chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp nhà nước, đến vấn đề cưỡng bức chuyển giao công nghệ hay vai trò trọng yếu của các tập đoàn quốc doanh Trung Quốc … vậy không lẽ ông Tập Cận Bình đã dễ dàng nhượng bộ các đối tác châu Âu ?

Nhiều nhà bình luận hoài nghi về thực chất trong thông báo của Bruxelles hôm 14/09/2020 khi nêu bật những tiến bộ đã đạt được với Bắc Kinh.

Trung Quốc kém « hấp dẫn » trong mắt châu Âu 

Trả lời báo Libération ngày 13/09/2020 nhà kinh tế Michel Fouquin thuộc trung tâm nghiên cứu CEPII (Trung Tâm Nghiên Cứu về Triển Vọng Kinh Tế và Thông Tin Quốc Tế) của Pháp giải thích trong hoàn cảnh hiện tại rất khó để các công ty châu Âu mua lại các tập đoàn Trung Quốc trong khi đó Trung Quốc đã tham gia trực tiếp, thậm chí làm chủ nhiều tập đoàn then chốt của châu Âu. Đây là một điểm mà Bruxelles không còn chấp nhận nữa nhất là trong bối cảnh thị trường Trung Quốc có phần kém hấp dẫn so với hồi 2013 khi đôi bên khởi động đàm phán về một hình định đầu tư song phương.

Chuyên gia Antoine Bondaz cho rằng đây là thời điểm để Liên Âu áp đặt trở lại luật chơi của mình với một đối tác thương mại dù rất nặng ký như Trung Quốc. Ông giải thích : « Liên Âu cần ý thức được là đang có trong tay nhiều phương tiện để gây sức ép với Trung Quốc. Tôi cho rằng Bruxelles thiếu tự tin, đánh giá thấp về khả năng của mình, nhưng lại đánh giá quá cao về thực lực của đối phương. Ở thời điểm này Trung Quốc đang cần châu Âu, cần thị trường của châu Âu. Quan hệ giữa Bắc Kinh với Mỹ, Úc, Canada đang rất căng thẳng và cũng không tốt đẹp gì hơn với Anh Quốc. Rõ ràng chỉ còn lại có châu Âu.

Hơn bao giờ hết Trung Quốc đang cần đến khối này, từ mặt mậu dịch đến các hợp tác nghiên cứu, khoa học .. Vậy tại sao Liên Âu không tận dụng thời cơ này để đánh đổi lấy những gì mà Bruxelles từ lâu nay vẫn trông đợi ở Bắc Kinh ? Năm ngoái tổng trao đổi mậu dịch của Pháp với Trung Quốc chỉ bằng 10 % so với giữa Pháp và toàn khối Liên Âu. Điều đó có nghĩa là Trung Quốc tuy là một bạn hàng quan trọng nhưng không có trọng lượng đối với Pháp như là đối với một số những quốc gia khác, như là Hàn Quốc, Úc và nhất với Đài Loan chẳng hạn ».

Tính toán của Trung Quốc 

Thế còn về phía Trung Quốc thì sao ? Cề mặt chính thức trong vòng công du năm nước Liên Âu cuối tháng 8/2020 ngoại trưởng Vương Nghị vẫn hy vọng CAI hoàn tất trong năm nay. Nhưng thực tế cho thấy quan tâm hàng đầu của Trung Quốc hiện tại có lẽ là giải quyết xung đột về kinh tế (và trên nhiều hồ sơ khác nữa) với Mỹ.

Ngoài ra, trong bài viết đăng trên Blog của Viện Nghiên Cứu Montaigne Paris từ tháng 4/2019,  Mathieu Duchâtel giám đốc trung tâm châu Á của Viện đã cảnh báo chớ « lạc quan thái quá » về một hiệp định đầu tư song phương với Trung Quốc.

Chuyên gia Pháp đã đưa ra những điểm chính như sau : tại Bắc Kinh các nhà bình luận Trung Quốc khá tin tưởng vào khả năng đạt được một thỏa thuận với châu Âu đồng thời phân biệt rõ ràng tầm nhìn « ngắn hạn » và « dài hạn ». Trong một tài liệu lưu hành nội bộ được ông Duchâtel trích dẫn cho thấy ngay từ 2018 Bắc Kinh đã ý thức được là ngày càng có nhiều yếu tố gây nhiễu quan hệ song phương, tức là đàm phán về CAI bước vào giai đoạn gay go hơn bởi một số yếu tố.

Các yếu tố đó gồm : điều kiện để doanh nghiệp châu Âu tham gia thị trường của Trung Quốc, chuẩn mực về phát triển bền vững vốn Liên Âu rất gắn bó, các điều khoản về trách nhiệm của các doanh nghiệp đối với xã hội, và sau cùng là danh sách những lĩnh vực Bắc Kinh xem là nhậy cảm chưa thể mở cửa cho các công ty nước ngoài. Tuy nhiên giới chuyên gia Trung Quốc tin tương là vẫn có thể tìm ra những giải pháp để hóa giải từng điểm một những trở ngại vừa nêu. Nhưng vế chuyển giao công nghệ là một ngoại lệ. Phía Trung Quốc thậm chí xem đây lầ điều « không tránh khỏi » nhưng không đề xuất bất kỳ một giải pháp nào để trấn an đối phương.

Lợi dụng thời cơ và áp đặt luật chơi của kẻ mạnh

Điểm thứ nhì giám đốc trung tâm châu Á Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược Pháp nêu bật trong bài viết đó là Bắc Kinh muốn nhanh chóng đạt được một hiệp định với Liên Âu đề phòng Bruxelles thiên về các giải pháp bảo hộ mậu dịch gắt gao hơn. Chính sách đó sẽ đe dọa trực tiếp đến dự án Một Vành Đai Một Con Đường của Trung Quốc.

Mathieu Duchâtel trích dẫn nghiên cứu của một chuyên gia thuộc Viện Khoa Học Xã Hội tại Bắc Kinh theo đó phương tiện tốt nhất đề đối mặt với chính sách bảo hộ của Liên Âu là : « bắt các doanh nghiệp châu Âu hợp tác với Trung Quốc để phía châu Âu tự điều chỉnh thái độ ». Chuyên gia Trung Quốc này tin tưởng, sẽ đạt được mục đích đó bởi « Châu Âu cần vốn của Trung Quốc ».

Một thành viên khoa đặc trách châu Âu cũng của Viện Khoa Học Xã Hội tại Bắc Kinh được chuyên gia Pháp trích dẫn thẳng thừng cho rằng mấu chốt trong cuộc đọ sức giữa Trung Quốc với Liên Âu nằm ở chỗ áp « đặt các chuẩn mực » của mình với đối phương và chỉ có hai phương tiện để đạt đến đích : một là « tận dụng thời cơ và hai là áp dụng luật chơi của kẻ mạnh »

Mathieu Duchâtel trong bài viết « Vers un accord d’investissement avec l’UE : un optimisme surjoué ? » kết luận : đó là định hướng trong tất cả các bài phân tích từ phía Trung Quốc liên quan đến đàm phán đang diễn ra với Liên Hiệp Châu Âu để hướng tới một thỏa thuận đầu tư song phương.

Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn