Bản quyền hình ảnh Getty Images Ban đầu, điều này bị gọi là chứng "cuồng loạn".
Từ những thầy lang có sức mạnh thần kỳ chữa khỏi bách bệnh kể cả nan y thời Ai Cập thời cổ đại đến những nhà triết học để râu Hy Lạp Cổ đại, đàn ông đã nghĩ về chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ trong hàng thiên niên kỷ.
Các chuyện kể cực kỳ nhiều, từ sự căng thẳng đến hưng phấn tình dục, nhưng có một thứ rõ ràng; đó là hiện tượng này chỉ xảy ra với phụ nữ.
Plato tin rằng chứng cuồng loạn xảy ra vì tử cung than khóc, buồn bã vì không thể mang thai đứa trẻ.
Thời của ông người ta cho rằng cơn đau trỗi dậy khi phần nội tạng này dạo quanh cơ thể, bị mắc kẹt vào từng phần cơ thể khác nhau. Niềm tin này tồn tại mãi đến thế kỷ 19, khi chứng rối loạn này được chữa trị bằng một cách nổi tiếng là đưa phụ nữ vào cơn cực khoái bằng thiết bị rung thời đó.
Thậm chí đến tận ngày nay, ý niệm cho rằng đặc tính sinh học của cơ thể phụ nữ có thể khiến não họ mụ mị vẫn còn là suy nghĩ chủ đạo trong nền văn hóa đại chúng.
Nếu một phụ nữ sầu muộn, người ta sẽ hỏi có phải cô đang "tới tháng" không. Nếu cô cảm thấy ham muốn tình dục, người ta sẽ bảo có thể cô đang rụng trứng.
Hóa ra không phải điều này là vô căn cứ - một số phụ nữ thực sự cảm thấy lo âu và khó chịu khi đến chu kỳ kinh nguyệt, và đúng là chúng ta thực sự có ham muốn tình dục nhiều hơn vào khoảng thời gian rụng trứng. (Tất nhiên, điều đó không có nghĩa là triệu chứng luôn luôn hoặc thường xuyên có thể giải thích theo kiểu này; quan trọng là ta cần phải nhớ rằng xu hướng dẫn đến những phàn nàn về phụ nữ trong tình trạng như 'cuồng loạn' có thể gây ra hậu quả nguy hiểm.)
Bản quyền hình ảnh Getty Images Nhưng có một thứ mà nhiều người không biết, đó là chu kỳ kinh nguyệt có thể tạo ra tác động tích cực lên não của nữ giới.
Hóa ra phụ nữ sẽ thông thạo một số kỹ năng hơn, như nhận thức về không gian, sau khi hết chu kỳ kinh nguyệt.
Ba tuần sau đó, họ trở thành người giao tiếp tốt hơn hẳn, và đặc biệt là họ rất giỏi nhận biết khi nào người khác đang cảm thấy sợ hãi.
Cuối cùng, trong một phần thời gian chu kỳ, não phụ nữ thực ra trở nên to hơn.
Điều gì đang xảy ra vậy?
Bản quyền hình ảnh Yoko Miyagawa/BBC Thay vì là tử cung phá hoại, nguồn gốc chính của những thay đổi lại là buồng trứng.
Cơ quan này tiết ra oestrogen và progesterone với hàm lượng khác nhau trong những thời điểm khác nhau trong tháng.
Nhiệm vụ chính của các loại hormone này là làm dày thành tử cung và quyết định khi nào nên rụng trứng. Chúng cũng gây ra hiệu ứng nổi bật với não và hành vi của nữ giới.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu về chu kỳ kinh nguyệt từ thập niên 1930. Đó là đề tài nghiên cứu cực kỳ phổ biến, và giờ đây ta biết nó có đủ kiểu hiệu ứng kỳ quặc, từ việc ảnh hưởng đến khả năng phụ nữ bỏ thuốc lá đến những giấc mơ nàng có thể gặp mỗi đêm.
Nhưng cả núi kiến thức như vậy không phải là được phát sinh từ sự say mê hiểu biết về sinh học ở nữ giới.
Thay vào đó, những nghiên cứu này được dẫn dắt bởi khao khát tìm hiều xem đàn ông và phụ nữ khác nhau kiểu gì và vì sao họ lại khác nhau vậy.
Một ví dụ về sự khác biệt là từ não chúng ta.
Sự khác biệt thể chất do giới tính có cả ở cơ quan nhiều nếp nhăn này, và các nhà khoa học đã nghi ngờ trong nhiều năm rằng nguồn gốc gây ra khác biệt là do hormone.
"Cơ bản là chúng ta đã nhìn vào những biến động tự nhiên trong nồng độ hormone giới tính mà ta tìm thấy," Markus Hausmann, nhà thần kinh học ở Đại học Durham nói. "Đó có thể là chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ, hay biến đổi nồng độ hormone testosterone theo mùa ở nam giới. Đó hoàn toàn là thử nghiệm tự nhiên."
Một trong những điểm khác biệt của nữ giới đó là họ có kỹ năng xã hội vượt trội.
Phụ nữ giỏi cảm thông và diễn giải tâm lý tốt hơn - họ hiểu rằng mỗi con người đều có những cách nhìn nhận, quan điểm khác với bản thân họ.
Họ cũng có kỹ năng giao tiếp tốt hơn. Đây được cho là một phần nguyên do khiến trẻ em trai bị chẩn đoán mắc chứng tự kỷ khả năng cao gấp bốn lần, vì các bé gái giỏi che giấu triệu chứng của bản thân hơn.
"Các bé gái biết nói sớm hơn các bé trai, họ nói năng thuần thục hơn đàn ông, và họ đánh vần thực sự giỏi hơn đàn ông," Pauline Maki, nhà tâm lý tại Đại học Illinois, Chicago nói.
Ưu thế xã hội này được cho là đã tiến hóa vì từ hàng ngàn năm trước, những người mẹ biết trò chuyện tốt sẽ truyền đạt thông tin quan trọng đến con cái tốt hơn - ví dụ như không được ăn các loại cây có độc.
Nhưng liệu hormone có liên quan gì ở đây? Và nếu có thì liên quan đến mức nào?
Cân bằng hormone
Trở lại năm 2002, cùng với đồng nghiệp từ Trung tâm Nghiên cứu về Lão hóa ở Baltimore, Maki nghiên cứu về sự biến động oestrogen ảnh hưởng ra sao đến khả năng của phụ nữ trong thời gian mỗi tháng.
Mỗi người tham gia nghiên cứu được khảo sát hai lần: một lần ngay sau kỳ kinh nguyệt, khi lượng oestrogen và progesterone thấp, và một lần khoảng một tuần sau khi họ rụng trứng, khi lượng oestrogen và progesterone cao.
Đó là một nghiên cứu nhỏ, chỉ có 16 phụ nữ tham gia được yêu cầu hoàn thành một loạt các bài kiểm tra về tâm thần. Nhưng phát hiện từ nghiên cứu rất đáng chú ý.
Trong những ngày người tham gia nghiên cứu có nhiều hormone nữ trong cơ thể hơn, thì họ tệ hơn hẳn trong những công việc mà đàn ông thường giỏi hơn (như nhận thức về không gian) và giỏi hơn hẳn trong những việc mà phụ nữ thường nổi trội hơn (như khả năng nghĩ ra từ vựng mới). Khi mức độ hormone của họ thấp hơn, nhận thức về không gian của họ trở lại như cũ.
Một khả năng khác cũng tiến bộ khi hormone nữ cao hơn là khả năng "ngầm ghi nhớ", được Maki mô tả là trong vô thức, một kiểu trí nhớ không cần nỗ lực gì.
"Nếu tôi nói với bạn, 'Ồ, giá tiền xe Uber lần trước bạn đi là bao nhiêu - giá đó mắc hơn hay rẻ hơn giá khi sử dụng Lyft?' Và sau đó, tôi hỏi bạn, 'Bạn đánh vần từ fare thế nào?'. Bạn có thể đánh vần nó là f-a-r-e (Giá vé), mặc dù hầu hết mọi người sẽ đánh vần nhầm thành f-a-i-r (công bằng). Bởi vì đâu đó trong não bạn đã ghi nhớ từ "fare" và từ đó được nhấn mạnh."
Những ký ức từ vựng ngầm rất quan trọng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp. Chúng là lý do khiến ta thường thấy bản thân sử dụng từ vựng hoặc cách diễn đạt tối nghĩa, ví dụ như ta nói "Ồ, anh ấy thật bướng bỉnh", ngay sau khi nghe ai đó dùng từ này, hoặc khi ta đọc trúng từ đó trong bài báo nào đó.
Kết quả là, Maki tin rằng những thay đổi hàng tháng như vậy chủ yếu là do oestrogen.
Hormone này tác động lên hai vùng não cạnh nhau. Vùng đầu tiên là phần não trước tên là hồi hải mã (hippocampus), liên quan tới lưu trữ ký ức. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy hồi hải mã rất quan trọng với khả năng xã hội, từ việc có thể ghi nhớ trải nghiệm của bản thân sẽ giúp bạn hiểu được động cơ của người khác. Vùng này trở nên to hơn mỗi tháng khi có nhiều hormone nữ xung quanh.
Vùng não thứ hai là hạch hạnh nhân (amygdala) giúp chúng ta thể hiện cảm xúc, đặc biệt là nỗi sợ và quyết định chạy hay chiến đấu.
Điều hấp dẫn là hạch hạnh nhân có thể rất quan trọng giúp ta tránh các sai lầm xã hội, vì ta có thể hiểu vì sao một người sợ hãi - và quyết định xem liệu ta nó nên sợ hãi theo không - điều này đòi hỏi chúng ta nhìn nhận thế giới theo quan điểm của người đó.
Một khi bạn có khả năng này, bạn có thể tận dụng chúng theo cách khác, ví dụ như đưa ra các phán xét đạo đức hay thậm chí là nói dối.
Khi điều này xảy ra, khả năng của phụ nữ nhìn nhận nỗi sợ cũng lên đến mức cao nhất cùng với lượng oestrogen trong cơ thể họ mỗi tháng. Nếu hormone này là nguyên do, nó cũng giúp giải thích vì sao phụ nữ có xu hướng nhìn chung là có kỹ năng xã hội tốt hơn.
Ý tưởng này được ủng hộ bởi thực tế là những phụ nữ không có khả năng sản sinh ra oestrogen không giỏi nhận thức nỗi sợ và có xu hướng kém các kỹ năng xã hội.
Maki tin rằng hầu hết hiệu ứng do chu kỳ kinh nguyệt gây ra với tâm trí chúng ta thuần túy chỉ là vô tình.
Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu nghĩ rằng một số thay đổi hàng tháng có lợi về mặt tiến hóa, như nhiều khám phá cho biết phụ nữ sẽ chuộng đàn ông nam tính và cân đối hơn khi họ đang ở trong thời kỳ dễ có thai nhất.
Tuy nhiên, điều này thực ra không chính xác - rất nhiều nghiên cứu ở quy mô lớn cho thấy không hề có bất cứ liên hệ nào giữa hai yếu tố này.
Sức mạnh não bộ
Nhưng bất kể vì sao điều này tồn tại, thì sự biến đổi hàng tháng với não bộ của phụ nữ có thể vẫn là ưu thế.
Lý do nằm ở điểm khác biệt căn bản giữa não nam giới và phụ nữ. Não phụ nữ ít bị "lệch" - thay vì chỉ sử dụng một phần của bộ não để hoàn thành công việc như giải toán, phụ nữ có xu hướng sử dụng cả hai phần não bộ.
Hai phần phân chia phải - trái của não bộ khá ổn định. "Hầu hết mọi người đều bị hiệu ứng lệch với hoạt động của bàn tay," Hausmann cho biết.
"Ví dụ, tôi là người thuận tay phải. Điều này cho ta biết đôi chút về vị trí ngôn ngữ trong não bộ của tôi. Những người thuận tay phải có phần ngôn ngữ nằm về phần não trái nhiều hơn người thuận tay trái."
Sự chuyên môn hóa này được cho là hữu ích, vì hầu hết các loài từ cá phổi đến thằn lằn đều có não bộ cấu trúc kiểu này.
Lý do vì sao não phụ nữ ít bị lệch hơn vẫn còn là bí ẩn lớn. Nhưng điều này cũng có sự dao động.
Vào năm 2002, Hausmann phát hiện ra rằng cùng với với những tính cách "nữ" khác, phụ nữ có xu hướng sử dụng cả hai phần não nhiều hơn khi hàm lượng oestrogen và progesterone tăng hàng tháng. Một lợi thế có thể là sự chuyển đổi này cho phép họ suy nghĩ linh hoạt hơn.
"Khi người ta có nhiều mô thức khác nhau trong não theo từng giai đoạn trong tháng, và họ trở nên thiên lệch ít hơn hay nhiều hơn, điều đó có thể dẫn đến nhiều chiến lược khác nhau khi họ cần giải quyết một vấn đề đặc thù," Hausmann giải thích. "Vì vậy những người phụ thuộc nhiều hơn vào phần não trái có thể giải quyết vấn đề theo cách logic hơn, và người phụ thuộc nhiều vào não phải có thể dựa vào quy trình tổng thể hơn khi cố gắng xử lý một vấn đề."
Lần tới, khi ai đó hỏi có phải bạn đang có vấn đề với nội tiết không, bạn có thể trả lời là đúng vậy - nhưng điều này không hẳn đã có gì xấu đâu.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.
